Bændur ráða því hvort búvörusamningunum sem samþykktir voru á þriðjudag verði endurskoðaðir eftir þrjú ár. Hafni þeir þeim breytingum sem samráðshópur um endurskoðun á samningunum skilar í atkvæðagreiðslu sem fram á að fara árið 2019 mun engin endurskoðun á samningununum eiga sér stað. Búvörusamningarnir gilda til tíu ára, í tvö og hálft kjörtímabil, og kosta á bilinu 13-14 milljarða króna á ári. Áætlaður heildarkostnaður vegna þeirra á þeim áratug sem gildistími þeirra nær yfir er um 132 milljarðar króna. Samningarnir eru hins vegar tvöfalt verðtryggðir og því mun kostnaður vegna þeirra aukast í samræmi við verðbólgu.
Einungis 19 þingmenn, eða 30 prósent allra þingmanna, greiddu atkvæði með samningunum þegar þeir voru samþykktir á Alþingi á þriðjudag. Sjö sögðu nei en aðrir sátu hjá eða voru ekki viðstaddir þessa gríðarlega mikilvægu og bindandi atkvæðagreiðslu sem mun móta eitt af lykilkerfum íslensks samfélags, hið ríkisstyrkta landbúnaðarkerfi, næsta áratuginn. Enginn þingmaður Pírata, Samfylkingar eða Vinstri grænna greiddu atkvæði gegn samningnum. Þeir sjö þingmenn sem það gerðu voru allir þingmenn Bjartrar framtíðar og Sigríður Á. Andersen, þingmaður Sjálfstæðisflokksins. Auk þess sátu fjórir þingmenn Sjálfstæðisflokks sem voru viðstaddir atkvæðagreiðsluna hjá við hana. Aðrir þingmenn stjórnarflokka sem voru viðstaddir samþykktu samninganna.
Kjarninn fjallaði ítarlega um samninganna í fréttaskýringu í gær.
Bjarni og Sigurður Ingi undirrituðu
Nýjustu samningarnir voru undirritaðir 19. febrúar síðastliðinn af fulltrúum bænda annars vegar og fulltrúum ríkisins. Fyrir hönd ríkisins skrifuðu Sigurður Ingi Jóhannsson, þáverandi landbúnaðarráðherra og nú forsætisráðherra, og Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, undir samninganna.
Þeir voru afar umdeildir og vöktu upp miklar deilur í samfélaginu. Þrennt skipti þar mestu. Í fyrsta lagi lengd þeirra, en samningarnir binda þrjár næstu ríkisstjórnir. Í öðru lagi feykilega hár kostnaður sem greiddur er úr ríkissjóði til að viðhalda kerfi sem að mati margra hagsmunaaðila er fjandsamlegt neytendum og bændum sjálfum og gagnast fyrst og síðast stórum milliliðsfyrirtækjum eins og Mjólkursamsölunni, Kaupfélagi Skagfirðinga og Sláturfélagi Suðurlands. Í þriðja lagi var gagnrýnt að engir aðrir en bændur og forsvarsmenn ríkisins hafi verið kallaðir að borðinu þegar samningarnir voru undirbúnir.
Lofuðu endurskoðun eftir þrjú ár
Í lok ágúst lagði meirihluti atvinnuveganefndar fram breytingartillögur á samningunum. Þegar þær voru kynntar var látið að því liggja að í tillögunum væri skýrt kveðið á um endurskoðunarákvæði innan þriggja ára. Engar frekari breytingar voru gerðar á lögum sem gera samninganna gildandi eftir þær breytingatillögur.
Ákvæðið um endurskoðun samninganna er þó ekki mjög skýrt. Í áliti meirihlutanefndar atvinnuveganefndar sagði: „Meiri hlutinn leggur áherslu á að við samþykkt frumvarpsins nú eru fyrstu þrjú ár samninganna staðfest og mörkuð framtíðarsýn til tíu ára. Meiri hlutinn leggur til ákveðna aðferðafræði fyrir endurskoðun samninganna árið 2019 og skal ráðherra þegar hefjast handa við að endurmeta ákveðin atriði og nýtt fyrirkomulag gæti mögulega tekið gildi í ársbyrjun 2020. Meiri hlutinn leggur til að endurskoðunin byggist á aðferðafræði sem feli í sér víðtæka samstillingu um landbúnaðinn, atkvæðagreiðslu um endurskoðaða samninga meðal bænda og afgreiðslu Alþingis á lagabreytingum sem sú endurskoðun kann að kalla á.“
Í breytingartillögunni sjálfri sagði: „Eigi síðar en 18. október 2016 skal sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra skipa samráðshóp um endurskoðun búvörusamninga. Tryggja skal aðkomu afurðastöðva, atvinnulífs, bænda, launþega og neytenda að endurskoðuninni og skal henni lokið eigi síðar en árið 2019. Skulu bændur eiga þess kost að kjósa um nýjan búvörusamning eða viðbætur við fyrri samninga.“
Bændur geta hafnað endurskoðun
Ný búvörulög, sem fjalla um búvörusamninganna, hafa ekki verið birt á vef Alþingis þrátt fyrir að tveir dagar séu frá því að þau voru samþykkt. Kjarninn beindi því fyrirspurn til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins um hvort að það bæri að skilja lögin þannig að bændur myndu alltaf fá að kjósa um þá endurskoðun sem muni eiga sér stað eigi síður en árið 2019. Svar ráðuneytisins var já.
Þegar spurt var hvað myndi gerast ef bændur myndu hafna þeirri endurskoðun í atkvæðagreiðslu var svarið: „ Ef bændur hafna þeim breytingum sem hugsanlega verða gerðar við endurskoðunina 2019 verður aftur sest niður og leitað frekari samninga.“
Því er ljóst að Bændasamtökin geta einhliða hafnað öllum þeim breytingum sem lagðar verða til við'endurskoðun búvörusamninga árið 2019 ef aðilar þeirra eru þeim mótfallnir. Hafni þeir öllum endurskoðunartillögum munu samningarnir gilda til þeirra tíu ára sem þeir eru gerðir.
