Margir þekkja það örugg­lega, og hafa kynnst því. Til eru fjöl­mörg orð og setn­ingar sem lýsa því: eiga ekki krónu, vera krúkk, eiga ekki túkall með gati, vera á kúp­unni (jafn­vel hvín­andi kúp­unn­i), vera tóm­ur, staur­blankur, skít­blankur, eiga ekki bót fyrir rass­inn á sér, með tóma pyngju. Allt þetta og margt fleira úr haf­sjó tungu­máls­ins lýsir því sem segja má í einu orði: fjár­skort­ur. Semsé, skortur á pen­ing­um. Margar leiðir eru hugs­an­legar til að bæta úr slíkri vönt­un, flestar sem betur fer lög­legar en ekki þó all­ar.

Dæmi eru um að drátt­hagir menn og konur hafi nýtt hæfi­leika sína til seðla­gerðar og síðan reynt að koma slíkri fram­leiðslu í umferð eins og það er kall­að. Þekktasta dæmi slíks á Íslandi er vafa­lítið Þor­valdur Þor­valds­son Skóga­lín (1763–1825) frá Skógum á Þela­mörk í Eyja­firði en ótrú­legt lífs­hlaup hans er sögu­efni Björns Th. Björns­sonar í bók­inni „Fals­ar­an­um“.

Ljós­rit­un­ar­vélar höfðu ekki verið fundnar upp á dögum Þor­valdar Skóga­lín, þær komu til sög­unnar síðar og nú, á tímum full­kom­innar ljós­rit­un­ar­tækni, hafa æ fleiri fallið í þá gryfju að fara „ljós­rit­un­ar­leið­ina“ til að afla fjár. Oft­ast kemst slíkt upp og dómum vegna ljós­rit­un­ar­seðla hefur fjölgað mjög í Evr­ópu, og víðar á síð­ustu árum.

Seðla­gerð og mynt­hönnun er list­grein

Gerð pen­inga­seðla og myntar hefur tíðkast öldum sam­an. Kín­verjar hófu mynt­slátt löngu fyrir Krists burð og seðla­gerð í kringum árið 1000 e.Kr. Fyrstu evr­ópsku pen­inga­seðl­arnir urðu til á 17. öld en myntin löngu fyrr. Ætíð hefur verið litið á hönnun seðla og myntar sem list þar sem fær­ustu lista­menn hafa komið við sögu.

Danir alla tíð fram­ar­lega í seðla­prentun og mynt­sláttu

Danir eiga sér langa hand­verks- og hönn­un­ar­hefð. Það gildir um pen­inga ekki síður en margt ann­að. Á 19. og 20. öld fram­leiddu þeir, ef svo má að orði kom­ast, seðla og mynt fyrir mörg lönd í Evr­ópu auk eigin gjald­mið­ils. Næst elsta gufu­vél í Dan­mörku var mynt­sláttu­vél sem tekin var í notkun árið 1808. Eftir að evru­sam­starfið varð til, um síð­ustu alda­mót, eru Danir ein fárra ESB þjóða sem nota eigin gjald­mið­il. Danskir seðlar hafa til þessa verið fram­leiddir í prent­smiðju danska seðla­bank­ans í mið­borg Kaup­manna­hafnar og sama gildir um hlunkana, eins og slegna myntin er iðu­lega köll­uð.

Bæði seðl­arnir og hlunk­arnir hafa þótt ein­stak­lega vand­að­ir, bæði hönnun og fram­leiðsla.

Æ færri nota reiðufé

Notkun seðla og myntar hefur farið minnk­andi á und­an­förnum árum í Dan­mörku eins og víð­ar. Þar kemur ýmis­legt til. Greiðslu­kort­in, bæði hin svoköll­uðu debet- og kredit­kort, eru mjög útbreidd og sífellt bæt­ist við nýir greiðslu­mögu­leik­ar, t.d gegnum sím­ana, sem nán­ast hver ein­asti maður hefur í vas­an­um. Verslun á net­inu hefur líka marg­fald­ast á und­an­förnum árum, þar fer allt í gegnum heima­bank­ann og engir pen­ingar skipta um hend­ur, í eig­in­legri merk­ingu. Því hefur jafn­vel verið spáð að seðlar og mynt hverfi úr notkun innan fárra ára. Sumar versl­anir neita í dag að taka við reiðu­fé, enda þótt slíkt sé ekki leyfi­legt, lögum sam­kvæmt, segja umstangið við seðla og mynt allt of kostn­að­ar­samt. Þótt mörgum þyki það sér­kenni­leg til­hugsun að geta kannski ekki notað bein­harða pen­inga til að greiða fyrir vöru og þjón­ustu kann sú þó að verða raun­in.

Pen­inga­fram­leiðslan úr landi

Danski seðla­bank­inn hefur ákveðið að flytja pen­inga­fram­leiðsl­una úr landi. Myntin verður frá og með næstu ára­mótum slegin í Finn­landi, en ekki er ákveðið hvar seðl­arnir verða prent­að­ir. Í við­tali við danska útvarp­ið, DR, sagði Hugo Frey Jen­sen seðla­banka­stjóri að ákveðið hefði verið að bjóða út bæði seðla­prentun og mynt­sláttu og fram­leiðsl­unni í Dan­mörku væri nú hætt. Ástæðan væri sú að nýt­ingin á vél­unum væri alltof lítil og kostn­aður við pen­inga­fram­leiðsl­una of mik­ill. 

Banka­stjór­inn sagði að seðlalager­inn væri það stór að hann dygði allt næsta ár, að minnsta kosti. Þegar banka­stjór­inn var spurður að því hvort slík fram­leiðsla væri nægi­lega örugg í höndum fyr­ir­tækja í öðrum löndum svar­aði hann því til að margir seðla­bankar, þar á meðal sá íslenski, létu fram­leiða bæði seðla og mynt í öðrum lönd­um, án nokk­urra vand­kvæða.

Ekki allir sam­mála seðla­banka­stjór­anum

Eftir að ákvörðun Seðla­bank­ans um breyt­ingar á pen­inga­fram­leiðsl­unni spurð­ist út hafa ýmsir orðið til að tjá sig. Bent hefur verið á að árlegur sparn­aður Seðla­bank­ans við pen­inga­fram­leiðsl­una nemi í mesta lagi 20 millj­ónum króna (330 millj­ónum íslenskum) en það eru um það bil 0.4 pró­sent af árlegum hagn­aði bank­ans undn­farin ár. Þetta eru smá­pen­ingar segja gagn­rýnendur og telja nær að beina sjónum að ofur­launum stjórn­enda bank­ans, eins og þeir kom­ast að orði.

Vél­arnar verða seldar

Í áður­nefndu við­tali við danska útvarpið sagði Hugo Frey Jen­sen seðla­banka­stjóri að seðla­prent- og mynt­sláttu­vélar bank­ans yrðu seld­ar. Hann sagð­ist telja að ekki myndi skorta kaup­end­ur, vél­arnar væru allar hinar vönd­uð­ustu og margar þjóðir fram­leiddu sína eigin seðla og mynt. Hann sá sér­staka ástæðu til að taka skýrt fram að hvorki sláttu- né seðla­prent­mótin fylgdu með í kaup­un­um.