Sam­­­kvæmt yfir­­­lýs­ing­unni verður kannað til hlítar hvort aðferðin geti orðið raun­hæfur kost­­­ur, bæði tækn­i­­­lega og fjár­­­hags­­­lega, til þess að draga úr los­un CO2 frá stór­iðju Ís­lands.  Car­bFix aðferðin felst í því að CO2 er fangað úr jarð­hita­­­gufu, gasið leyst upp í vatni undir þrýst­ingi og vatn­inu dælt niður á 500 til 800 metra dýpi í basaltjarð­lög, þar sem CO2 binst var­an­­­lega í berggrunn­inum í formi steinda. Varð­andi hvort Car­bFix sé kolefn­is­­jöfnun segir í svari Umhverf­is­­stofn­unar að Car­bFix sé vissu­­lega kolefn­is­bind­ing en flókn­­ara væri að flokka Car­bFix sem kolefn­is­­jöfn­un. 

„Á meðan við notum ál að þá fram­leiðum við það“

Í við­tali við Kast­ljós sagð­ist Þór­dís Kol­brún R. Gylfa­dótt­ir, ferða­mála-, iðn­að­ar- og nýsköp­un­ar­ráð­herra, finna fyrir miklum vilja til breyt­inga. Í við­tal­inu kom fram að vís­inda­menn á vegum Orku­veitu Reykja­víkur hafi um ára­bil þróað Car­bFix aðferð sem breytir koltví­sýr­ingi í grjót. Rio Tin­to, Elkem, Fjarða­ál, PCC á Bakka og Norð­urál hafa tekið aðferð­ina upp á sína arma og ætla að kanna hvort aðferðin geti orðið raun­hæfur kostur fyrir þau. 

„Þetta kostar auð­vit­að. En þá auð­vitað skiptir máli að líta líka til þess að los­un­ar­heim­ild­irnar kosta líka mikið og verð fyrir þær hafa hækk­að,“ sagði ráð­herra. Í við­tal­inu kemur fram að gagn­rýnendur bendi á að aðferðin sé dýr og krefj­ist mik­ils vatns. Það þurfi 25 tonn af vatni til að binda 1 tonn af koltví­sýr­ingi. „Mér finnst ein­falda sýnin í raun og veru vera sú að á meðan að við notum ál að þá fram­leiðum við það og auð­vitað snýst það um að við séum að við reynum að minnka okkar neyslu almennt og það er það sem við þurfum að gera hvort sem við erum hér í þessu sam­fé­lagi eða ann­ars stað­ar,“ sagði Þór­dís Kol­brún. 

„Það er þannig að ál fyr­ir­tækin hafa minnkað losun um 75 pró­sent frá árinu 1990. Það er auð­vitað mjög mik­ill árang­ur. Þetta gerðu fyr­ir­tækin án nokk­urra stjórn­valds­að­gerða, þannig að það að minnka losun er alltaf mark­mið­ið,“ bætti ráð­herra við.

„En við munum í fram­tíð­inni áfram fram­leiða ál. Til dæmis er það þannig að raf­bílar eru í meira mæli búnir til úr áli. Við erum öll að nota vörur sem eru búnar til úr áli og í þeirri fram­leiðslu að þá skiptir orku­vinnslan svo miklu máli og hér er hún hreinni heldur en mjög víða ann­ars staðar og það, ég trúi því að það verði okkar sam­keppn­is­for­skot þegar fram líða stund­ir,“ sagði Þór­dís Kol­brún.

Koltví­sýr­ingslosun eykst

Sam­kvæmt tölum Hag­stof­unnar var Ísland með mestu losun koltví­sýr­ing frá hag­kerfi á ein­stak­ling innan ESB og EFTA svæð­is­ins árið 2016. 

Los­unin kemur að stærstum hluta frá flugi og fram­leiðslu málma. Þá kemur fram á vef­svæði Hag­stof­unnar að losun frá málm­fram­leiðslu kemur ekki til vegna bruna á elds­neyti, heldur notk­unar kola í raf­skaut­um.

Einnig kemur fram að koltví­sýr­ingslosun frá hag­kerf­inu á ein­stak­ling hafi farið vax­andi frá árinu 2016.

Umhverf­is­stefnur álver­anna

Öll álver á Íslandi hafa sett sér umhverf­is­stefnu ef miðað er við upp­lýs­ingar á heima­svæðum þeirra. Á vef­síðu Alcoa Fjarða­áls er fyr­ir­tækið sagt starfa í sátt við umhverf­ið. Álverið sé eitt það tækni­lega full­komn­asta og noti „að­eins besta tækni­búnað sem völ er á til að lág­marka umhverf­is­á­hrif vegna starf­sem­inn­ar.“ Sam­kvæmt vef­síð­unni er styrkur los­unar undir við­mið­un­ar­mörk­um. Fjarðaál end­ur­vinnur einnig skaut­leif­ar, álgjall og auka­af­urðir og stefna á engan úrgang, til að mynda er flúor sem hreins­aður er við útblástur álvers­ins end­ur­nýttur í álker­in.

Á vef­svæði Rio Tinto segir að í víðu sam­hengi sé ál umhverf­is­vænn málm­ur, sér­stak­lega þar sem end­ur­nýt­an­legir orku­gjafar séu nýttir til fram­leiðsl­unn­ar. Rio Tinto heldur grænt bók­hald og segir álverið sig vera frum­kvöðla á sviði umhverf­is­stjórn­unar og í birt­ingu umhverf­is­upp­lýs­inga úr rekstr­in­um.

Norð­urál er eitt þeirra íslensku fyr­ir­tækja og stofn­ana sem skrif­uðu undir yfir­lýs­ingu um lofts­lags­mál í tengslum við lofts­lags­ráð­stefn­una í Par­ís, að því er kemur fram á heima­síðu álvers­ins. Jafn­framt segir að þar með hafi fyr­ir­tækið skuld­bundið sig til að draga úr losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda. Norð­urál end­ur­vinnur 75 pró­sent alls úrgangs og ætlar sér að draga úr hlut­falli óflokk­aðs úrgangs.

Álverið ábyrgur þegn í sam­fé­lag­inu

Á vef­síðu Umhverf­is­stofn­unar má sjá graf um losun Íslands. Þar sést að hlutur iðn­að­ar­ferla hefur hækkað mjög frá árinu 2004 á meðan hlut­fall land­bún­aðar stendur því næst í stað.

Í sam­tali Kjarn­ans við Stein­unni Dögg Stein­sen, fram­kvæmda­stjóri örygg­is- og umhverf­is­sviðs Norð­ur­áls, segir hún umhverf­is­stefnu Norð­ur­áls skipt­ast í þrjú yfir­mark­mið, losun til lofts, förg­unar á föstum efnum og svo þátt­töku starfs­fólks. „Um­hverf­is­stefnan gengur út á að við erum ábyrgur þegn í þessu sam­fé­lag­i,“ segir hún og segir Norð­urál setja sér mæl­an­leg mark­mið.

Aðspurð hvort hægt sé að tala um umhverf­is­vænt ál gefið að fram­leiðsla málma sé 30 pró­sent af útblæstri Íslands svarar Stein­unn því ját­andi. „Já, ef þú berð saman ál og ál. Þetta er spurn­ing um við hvað þú ert að bera þig saman við,“ segir hún. „Ef við tökum til dæmis sjampó. Eitt sjampó hérna og annað við hlið­ina og ekk­ert sjampó er kannski umhverf­is­vænt en þú ert að velja þér umhverf­is­vænna sjampó­ið.“

Umhverf­is­vænt ál miðað við önnur ál

„Ef maður skoðar sög­una frá 1967, þegar við komumst að því að við höfum aðgengi að þess­ari orku, þá er raf­grein­ing orku­frekasta fram­leiðslu­ferl­ið. Ef við tökum okkur út fyrir Íslands þá er los­unin að búa til orku aðal­málið hvað svo sem þú notar ork­una í,“ bætti hún við.

„Þegar maður talar um umhverf­is­vænt ál þá er það miðað við önnur ál,“ sagði Stein­unn. Aðspurð hvort Norð­urál ætli að draga úr losun á næstu árum svar­aði Stein­unn því ját­andi, ann­að­hvort að draga úr losun eða binda, það væru þær tvær leiðir sem væri verið að skoða. „Annað væri að finna leið, sem væri væn­legri kostur að vera með skaut sem losa ekki CO2. Verk­efnið sem við erum að vinna með orku­veit­unni, Elkem og Rio Tinto gengur út á að dæla CO2 ofan í jörð­ina“ og að verk­efnið gangi út á að kanna hvort það sé fýsi­legt til nið­ur­dæl­ingu. Stein­unn bætir við að styrk­ur­inn af koltví­sýr­ing á hvert rúm­mál sé afar lágur hjá álver­um.

Stein­unn segir Norð­urál ekki kolefn­is­jafna sig þar sem það væru engar aðferðir að gera það í dag en þau ætli sér að vera búin að því fyrir 2040. „Það sem við stefnum að er þessi nið­ur­dæl­ing. Þá tek­urðu CO2 og setur það til baka. Þetta er eins og soda str­eam tæki, þú dælir því eins og sóda­vatni niður í jörð­ina aft­ur. Orku­veitan hefur gert þetta á Hell­is­heið­i.“

Stein­unn segir að Car­bFix sé þó ekki að minnka losun heldur að binda los­un. „Hitt verkið gengur út á að minnka losun varðar skautin að gera þau hlut­laus. Norð­urál er ekki hluti af því heldur er það unnið í Kanada.“

Engar reglu­gerðir eða lög um skil­grein­ingu á kolefn­is­jöfnun

Engar reglu­­gerðir eða lög eru til um skil­­grein­ingu á kolefn­is­­jöfn­un. Því eru engin lög eða reglu­­gerðir um hvað flokk­ist sem kolefn­is­­jöfn­un, að því er kemur fram í svari Umhverf­is­­stofn­unar við fyr­ir­­spurn Kjarn­ans. 

Tvö fyr­ir­tæki og sjóðir bjóða upp á kolefn­is­­jöfnun á Íslandi, það eru Vot­­lend­is­­sjóður og Kol­við­­ur. Í svari frá Umhverf­is­­stofnun við fyr­ir­­spurn Kjarn­ans er ekki vitað um fleiri fyr­ir­tæki eða sjóði sem bjóði upp á kolefn­is­­jöfnun önnur en hin fyrr­­greindu. 300 ein­stak­l­ingar hafa kolefn­is­­jafnað sig það sem af er ári hjá Kol­viði og 96 ein­stak­l­ingar hjá Vot­­lend­is­­sjóði.

Sam­kvæmt ábend­ingu frá Söndru Ósk Snæ­björns­dóttur hjá Orku­veitu Reykja­víkur er Car­bFix þó ekki kolefn­is­jöfnun heldur kolefn­is­bind­ing. Jafn­framt er Car­bFix aðferðin við­ur­kennd sem bind­ing­ar­að­ferð af Milli­ríkja­nefnd um lofts­lags­mál (IPCC).

Hvati ef Car­bFix kostar minna en los­un­ar­heim­ildir

Árni Finn­son frá Nátt­úru­vernd­ar­sam­tökum Íslands segir í svari við fyr­ir­spurn Kjarn­ans að sam­tökin hafi ekki gefið út neina form­lega yfir­lýs­ingu varð­andi Car­bFix en „hvað Orku­veit­una varðar lítur þetta vel út. Koltví­sýr­ing­ur­inn fer aldrei út úr fram­leiðslu­ferl­inu heldur er bund­inn í bergi. Þá verður engin losun og ekki þarf að fanga kolefnið úr and­rúms­loft­inu líkt og sums staðar er gert eða reynt að gera til að koma CO2 fyrir í t.d. gömlum olíu­bor­holum í Norð­ur­sjón­um,“ segir Árni og bætir við að norsk stjórn­völd hafi lagt mikla fjár­muni í rann­sóknir á þeim mögu­leika.

Árni leggur áherslu á að for­sendur þess að Car­bFix verk­efnið gangi upp sé að verð fyrir hvert losað tonn sé um 25 Evrur eða meira. Í dag sé verðið 27 Evrur á hvert tonn á mark­aði. Í dag sé verðið 27 evrur á tonnið hjá Los­un­ar­mark­aði Evr­ópu, eða ETS (EU Emissions Tra­d­ing System) sem stór­iðjan heyrir und­ir. „Hvati stór­iðju­fyr­ir­tækj­anna væri þá að Car­bFix kost­aði minna en að kaupa los­un­ar­heim­ildir innan ETS. Hvort unnt er að yfir­stíga tækni­legar hindr­anir er önnur saga,“ segir hann.

„Miðað við að kostn­aður vegna los­unar gróð­ur­húsa­loft­teg­unda fari vax­andi innan ESB gæti verið mik­ill sparn­aður fyrir Alcoa að nýta aðferð Car­bFix,“ segir Árni. „Lang­sam­lega best þó væri ef áliðn­að­ur­inn gæti fram­leitt ál án þess að valda losun á gróð­ur­húsa­loft­teg­und­um“ og telur Árni það vel hægt.

„Þrátt fyrir að áliðn­að­ur­inn hafi reynt að draga úr losun eins og kostur er með núver­andi tækni er vanda­málið enn að not­ast er við kol­araf­skaut við bræðslu á áli. Við það losnar mikið mikið af CO2 og öðrum gróð­ur­húsa­loft­teg­und­um. Vita­skuld er hægt að nota öðru vísi raf­skaut en sú fram­leiðslu­að­ferð er enn of dýr, segja álfyr­ir­tæk­in,“ bætir hann við að lok­um.