Neyt­enda­stofa hefur birt ákvörðun þess efnis að Líf­eyr­is­sjóður verzl­un­ar­manna og Líf­eyr­is­sjóður starfs­manna rík­is­ins (LSR), tveir stærstu líf­eyr­is­sjóðir lands­ins, hafi ekki mátt breyta því hvernig verð­tryggðir breyti­legir vextir hluta hús­næð­is­lána sjóðs­fé­laga þeirra voru reikn­aðir út. Það hafi verið í and­stöðu við ákvæði eldri laga um neyt­enda­lán. 

Alls hefur ákvörðun Neyt­enda­stofu áhrif á öll lán með verð­tryggða breyti­lega vexti sem gefin voru út frá árs­byrjun 2001 til apríl 2017 og varðar vaxta­greiðslur frá maí 2019. Um er að ræða átta pró­sent af öllum sjóðs­fé­lags­lánum Líf­eyr­is­sjóðs verzl­un­ar­manna en ekki liggur enn fyrir hversu mikil áhrifin eru á LSR. 

Í frétt á vef Líf­eyr­is­sjóðs verzl­un­ar­manna segir að gert sé ráð fyrir því, með fyr­ir­vara um nán­ari skoð­un, kostn­aður sjóðs­ins vegna þessa sé innan við 30 millj­ónir króna, eða að með­al­tali um tíu þús­und krónur á hvert lán. 

Stjórn líf­eyr­is­sjóðs­ins fer nú yfir nið­ur­stöðu Neyt­enda­stofu og mun innan skamms taka afstöðu til þess með hvaða hætti brugð­ist verði við ákvörð­un­inn­i. 

Breyttu því hvernig vextir voru ákveðnir

Stjórn Líf­eyr­is­sjóðs verzl­un­ar­manna tók þá ákvörðun 24. maí síð­ast­lið­inn að hækka vexti á breyti­legum verð­tryggðum hús­næð­is­lánum úr 2,06 pró­sent í 2,26 pró­sent frá og með ágúst­byrjun 2019. Sam­hliða var ákveðið  að hætta að að láta ávöxt­un­­­ar­­­kröfu ákveð­ins skulda­bréfa­­­­­­flokks stýra því hverjir vext­irnir eru og í stað þess myndi stjórn sjóðs­ins ákveða þá. 

Í frétt sem birt­ist á vef Líf­eyr­is­sjóðs Verzl­un­ar­manna í dag segir að stjórnin miði við „ávöxt­un­ar­kröfu virks flokks verð­tryggðra rík­is­skulda­bréfa að við­bættu álagi sem sam­anstendur af álagi með til­liti til sér­tryggðra skulda­bréfa, selj­an­leika­á­lags, upp­greiðslu­á­lags og umsýslu­á­lags“ við ákvörðun vaxta nú.

Stjórn LSR til­kynnti um breyt­ingar á vaxta­end­ur­skoðun 31. maí 2019 og að vextir á verð­tryggðum breyti­legum lánum yrðu 2,20 pró­sent frá 1. júní sama ár. 

Töldu breyt­ing­arnar ekki stand­ast

Ein­hverjir sjóðs­fé­lagar töldu þetta illa stand­ast og sendu ábend­ingar til Neyt­enda­stofu. 

Hún komst svo að þeirri nið­ur­stöðu þann 19. des­em­ber 2019 að Líf­eyr­is­sjóður verzl­un­ar­manna og LSR hefðu brotið gegn ákvæðum tveggja eldri laga­bálka, frá 1994 og 2013, um neyt­enda­lán með „ófull­nægj­andi upp­lýs­ingum í skil­málum um það við hvaða aðstæður vextir breyt­ist eða skil­yrði við breyt­ingu á vöxt­um, eftir því sem við á.“ Ákvarð­anir Neyt­enda­stofu voru hins vegar fyrst birtar í dag, 6. jan­ú­ar.

Í ákvörð­un­unum tveimur segir enn fremur sam­hljóða: „Neyt­enda­stofa telur að breyt­ingar sem gerðar hafa verið á vöxtum lán­anna frá útgáfu skulda­bréf­anna hafi, heilt yfir, verið til hags­bóta fyrir neyt­endur enda hafa vextir lækkað veru­lega á gild­is­tím­an­um. Í ljósi þess­ara kring­um­stæðna telur Neyt­enda­stofa að eins og hér stendur sér­stak­lega á verði stofn­unin að ákveða aðgerðir vegna brots­ins ekki ein­göngu með hlið­sjón af með­al­hófs- og jafn­ræð­is­reglu ­stjórnslislu­laga heldur einnig hags­munum neyt­enda. Með til­liti til þessa og í ljósi ­skyr­inga og afstöðu líf­eyr­is­sjóðs­ins, telur Neyt­enda­stofa eins og málum er hér háttað ekki til­efni til frek­ari aðgerða t.d. með almennu banni eða fyr­ir­mæl­um. Eftir stendur að hver neyt­andi getur leitað úrlausnar vegna skil­mála í hans samn­ingi, eins og til­efni er til, hjá líf­eyr­is­sjóðnum og, eftir atvik­um, til sjálf­stæðr­ar úr­skurða­nefnd­ar eða dóm­stóla sem tekið getur á einka­rétt­ar­legri kröfu vegna brots.“

Ákvörðun Neyt­enda­stofu á hins vegar ekki við þau lán sem voru tekin eftir gild­is­töku laga um fast­eigna­lán til neyt­enda, sem öðl­uð­ust gildi 1. apríl 2017.

Hafði afdrifa­ríkar afleið­ingar

Ákvörðun stjórnar Líf­eyr­is­sjóðs verzl­un­ar­manna um að hækka vext­ina á verð­tryggðu lán­unum hafði afdrifa­­ríkar afleið­ingar innan stjórnar sjóðs­ins. Stjórn VR, sem til­­­­­nefnir helm­ing stjórn­­­­­ar­­­manna í sjóðn­­­um, ákvað að leggja fram til­­­lögu í full­­­trú­a­ráði VR um að aft­­­ur­­­kalla umboð allra stjórn­­­­­ar­­­manna í líf­eyr­is­­­sjóðn­­­­­um. Ástæðan var sögð algjör trún­­­að­­­ar­brestur milli stjórn­­­­­­­ar­­­­manna sem VR skipar og stjórnar félags­­­­ins vegna ákvörð­unar sjóðs­ins um að hækka breyt­i­­­­lega verð­­­­tryggða vexti sem sjóðs­fé­lögum bjóð­­­­ast til hús­næð­is­­­­kaupa um tæp tíu pró­­­­sent. 

Eftir umtals­verða reki­stefnu tóku nýir stjórn­­­ar­­menn á vegum VR sæti í stjórn sjóðs­ins í lok ágúst síð­­ast­lið­ins. Síðan þá hafa vext­irnir sem ollu stjórn­­­ar­­skipt­un­um, á breyt­i­­legum verð­­tryggðum lán­um, hins vegar ekki hagg­­ast.

Ragnar Þór Ing­­ólfs­­son, for­­maður VR, segir á Face­book-­síðu sinni í dag að Fjár­mála­eft­ir­litið hafi átt að taka á mál­unum með sama hætti og Neyt­enda­stofa gerði í stað þess að hlut­ast til um aðgerðir stjórnar VR um að skipta úr stjórn­ar­mönnum sínum í stjórn líf­eyr­is­sjóðs­ins. „Það hafa löngum verið vinnu­brögð og við­horf líf­eyr­is­sjóð­anna að breiða yfir og gera lítið úr málum ef það kemur stjórn­endum eða ímynd sjóð­anna illa. Ég fer fram á afsök­un­ar­beiðni frá FME og Líf­eyr­is­sjóði Versl­un­ar­manna til for­manns og stjórnar VR vegna máls­ins.“

Kom­inn út fyrir þol­mörk

Í októ­ber greindi Kjarn­inn frá því að Líf­eyr­is­sjóður verzl­un­ar­manna hefði breytt lána­reglum sínum þannig að skil­yrði fyrir lán­töku voru þrengd mjög og hámarks­­fjár­­hæð láns var lækkuð um tíu millj­­ónir króna. Hámarks­lán er nú 40 millj­ónir króna. Þá ákvað sjóð­­ur­inn að hætta að lána nýjum lán­tak­endum verð­­tryggð lán á breyt­i­­legum vöxt­­um.

Um var að ræða við­bragð við því að Líf­eyr­is­­sjóður verzl­un­ar­manna var kom­inn út fyrir þol­­mörk þess sem hann réð við að lána til íbúð­­ar­­kaupa. Sjóð­­ur­inn greindi sam­hliða frá því að eft­ir­­spurn eftir sjóðs­­fé­laga­lánum hefði auk­ist mikið frá því að lána­­reglur voru rýmkaðar í októ­ber 2015. Á þeim tíma voru sjóðs­­fé­laga­lán um sex pró­­sent af heild­­ar­­eignum sjóðs­ins en í októ­ber í fyrra voru þau um 13 pró­­sent.