„Þetta nátt­úr­lega passar ekki sam­an,“ segir Auður Önn­u ­Magn­ús­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri Land­vernd­ar, í sam­tali við Kjarn­ann. „Það er vart hægt að vera með starf­semi innan þjóð­garðs, eins og hann er skil­greindur í okkar nátt­úru­vernd­ar­lög­um, sem þjónar ekki mark­miðum hans. Ef mark­mið hans er vernd nátt­úru þá gefur auga leið að ekki er hægt að vera með risa­stór ný ­mann­virki innan hans marka.“

Guð­mundur Ingi Guð­brands­son, umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra, var fram­kvæmda­stjóri Land­verndar er hún gaf álit sitt á til­lög­unni árið 2017. Þar var lögð sér­stök áhersla á að allar virkj­un­ar­hug­myndir á mið­há­lendi Íslands­ ­færu í vernd­ar­flokk og þar yrði stofn­aður þjóð­garð­ur.

Í sam­tali við Kjarn­ann nú segir hann að „klár­lega“ sé um ­mála­miðlun að ræða. „Ef að ég réði einn þá myndi ég kjósa að það yrði ekki um frek­ari virkj­anir inni á mið­há­lend­inu. Það eru líka margir sem myndu vilja ­virkja margt af því sem þarna er lagt til að verði vernd­að, eins og ­Skjálf­anda­fljót, Jök­ulsárnar í Skaga­firði og Skaftá. Ég er í þeirri stöðu nún­a að bera ábyrgð á því að reyna að klára þessa ramma­á­ætlun og ég tek þá ábyrgð mjög alvar­lega. Ekki síst vegna þess að ég held að nátt­úru­verndin sé bet­ur ­stödd ef að við stöndum vörð um ferli ramma­á­ætl­unar til að kom­ast að nið­ur­stöð­u um þessi mál.“

 Nokkrir nýir virkj­ana­kostir

Í þings­á­lykt­un­ar­til­lög­unni, sem nú verður lögð fram í þriðja sinn, er lagt til að setja nokkra nýja virkj­ana­kosti í nýt­ing­ar­flokk, m.a. Aust­ur­gils­virkjun á Vest­fjörðum og Urriða­foss­virkjun og Holta­virkjun í Þjórsá.

„Í þess­ari til­lögu er svo Skrokkalda í nýt­ing­ar­flokki, svæð­i ­sem er akkúrat í miðju Íslands,“ bendir Auður á. Hún segir að sú virkjun „yrði hræði­legt sár“ í land­in­u. Skrokköldu­virkj­un, sem Lands­virkjun hefur hug á að reisa, yrði á Sprengisand­i, mitt á milli Hofs­jök­uls og Vatna­jök­uls.

Í rök­stuðn­ingi í til­lög­unni um að setja hana í nýt­ing­ar­flokk ­segir m.a. að hún yrði á mið­há­lend­inu „en þar sem nú þegar er búið að ger­a miðl­un­ar­lón (Há­göngu­lón), stíflur og til­rauna­bor­holur er ekki lengur um óraskað ­svæði að ræða“. Mann­virki virkj­un­ar­innar yrðu að mestu neð­an­jarðar og því lítt ­sýni­leg, að frá­töldu hlað­húsi, spenni og 1 km löngum skurði vestan við nú­ver­andi Sprengisands­leið. Þá segir í grein­ar­gerð virkj­un­ar­að­ila að raf­orkan yrði flutt með jarð­streng.

Hvað til­lögur að verndun svæða varðar segir Auður að vissu­lega ­séu stórir sigrar að nást í nátt­úru­vernd. „Í Skjálf­anda­fljóti eru til dæm­is­ Ald­eyj­ar­foss og Hrafna­bjarga­foss sem eru gíf­ur­lega fal­legir og myndu sam­kvæmt þessu njóta verndar fyrir virkj­ana­hug­myndum sem uppi hafa ver­ið.“

Standa beri vörð um ramma­á­ætlun

„Ég tel það gríð­ar­lega mik­il­vægt að við stöndum vörð um ramma­á­ætl­un­ina sem stjórn­tæki,“ segir Guð­mundur Ingi í sam­tali við Kjarn­ann. 

„Það er ekki æski­legt að mínu mati að hún leys­ist í sundur og við förum aftur að nálg­ast virkj­ana­mál með þeim hætt­i að það þurfi að takast á við eina og eina virkjun í einu. Það væri ekki gott ­fyrir neinn. Það er betra að hafa ein­hvern fyr­ir­sjá­an­leika. Auð­vitað munum við alltaf deila um ákveðnar hug­mynd­ir, hvort sem þær lenda í nýt­ing­ar­flokki eða vernd­ar­flokki. En ég tel það mik­il­vægt að klára þetta mál. Ég hef því ákveð­ið að leggja til­lög­una fram á þingi í sam­ræmi við nið­ur­stöðu verk­efna­stjórn­ar­inn­ar á sínum tíma.“

Spurður hvort að honum finn­ist ramma­á­ætlun þá gott ­stjórn­tæki seg­ist hann alltaf hafa sagt að hún væri mik­il­vægt stjórn­tæki sem ­flokki virkj­ana­kosti eftir ákveðnum for­send­um. „En hún er ekki galla­laus,“ ­segir hann og bendir á að hið umtal­aða 10 MW við­mið sé t.d. eitt­hvað sem hann vilji end­ur­skoða. Stærð virkj­unar segi langt frá því alla sög­una um um­hverf­is­á­hrif hverrar fram­kvæmdar fyrir sig. Virkj­unum rétt undir 10 MW, sem þá þurfa ekki að fara í gegnum ferli ramma­á­ætl­un­ar, hefur fjölgað síðust­u ár.  

Hann seg­ist ekki sann­færður um að ­stærð­ar­við­mið sé heppi­leg­asta leið­in. „Ein­hver ein tala, um ákveðið mörg ­megawött, er það endi­lega rétti mæli­kvarð­inn? Ég tel að það séu frekar áhrif­in ­sjálf sem skipti mestu. Við þurfum að skoða það með opnum huga að finna betra ­fyr­ir­komu­lag.“

Lína dregin í sand­inn

Hvernig rímar það við hug­myndir þínar um Hálend­is­þjóð­garð að yfir tugur virkj­ana­kosta í nýt­ing­ar-eða bið­flokki sam­kvæmt til­lög­unni séu innan marka hans?

„Í drög­unum að frum­varpi um hálend­is­þjóð­garð er ákveð­in ­stefna lögð til fyrir virkj­ana­kosti innan hálend­is­þjóð­garðs. Við erum með­ þessar leik­reglur sem ramma­á­ætl­unin er og Alþingi hefur sett. Við erum sam­kvæmt henni að flokka í nýt­ingu og vernd og svo í bið þær hug­myndir sem við þurf­um frek­ari upp­lýs­ingar um. Við þurfum hins vegar þegar um þjóð­garð er að ræða að ­draga ein­hverja línu í sand­inn. Við getum ekki til fram­tíðar litið alltaf ver­ið að skoða nýja virkj­ana­kosti innan þessa svæð­is. Þess vegna er í frum­varps­drög­unum gert ráð fyrir því að lína verði dregin í sand­inn við þenn­an 3. áfanga ramma­á­ætl­unar sem verður lagður fram á þingi nú í febr­úar ásam­t frum­varp­inu um hálend­is­þjóð­garð­inn.“

Sam­kvæmt frum­varps­drög­unum verður heim­ilt að ráð­ast í þær ­virkj­ana­hug­myndir sem falla munu í nýt­ing­ar­flokk í 3. áfanga nú að und­an­gengn­u mati á umhverf­is­á­hrifum og lög­bundnum leyf­is­veit­ing­um. „Þó með þeim for­merkj­u­m að þær virkj­anir hafi lág­marks rask í för með sér og lág­marks sýni­leika á yf­ir­borð­i.“ Skrokköldu­virkjun er eini nýi virkj­ana­kost­ur­inn innan marka fyr­ir­hug­aðs ­þjóð­garðs sem er í nýt­ing­ar­flokki sam­kvæmt til­lög­unni.

Að sama skapi verður sam­kvæmt drög­unum leyfi­legt að þær hug­myndir sem enda í bið­flokki nú geti verk­efna­stjórn tekið til skoð­unar í næstu áætl­unum sín­um. „En vegna þess að við erum innan þjóð­garðs þá gildi um þær strang­ari skil­yrði en nú er.“ Líta þurfi m.a. til þess hvort virkj­ana­kost­ur er á rösk­uðu eða órösk­uðu svæði. „Síðan verður ekki hægt að koma fram með nýjar ­til­lögur innan þessa svæð­is.“

Mála­miðlun að sögn ráð­herr­ans

 Guð­mundur Ingi segir að þings­á­lykt­un­ar­til­lagan sé „klár­lega mála­miðl­un“ enda séu mjög skiptar skoð­anir um virkj­ana­mál og nátt­úru­vernd í sam­fé­lag­inu. „En þarna værum við að búa til ferli og kerfi sem mun veita meiri vernd heldur en að er í dag.“

Þings­á­lykt­un­ar­til­lagan um verndun og nýt­ingu land­svæða verður lögð fram á þing­inu í febr­ú­ar. Í þeim mán­uði er einnig stefnt á að leggja fram frum­varp um hálend­is­þjóð­garð. Umsagna­frestur um drög þess frum­varps er til 15. jan­ú­ar.