Árlega sækir talsverður fjöldi erlendra ríkisborgara, búsettir í Danmörku, um danskan ríkisborgararétt. Um slíkar umsóknir gilda ákveðnar reglur og ýmis skilyrði sem uppfylla þarf til að komast „gegnum nálaraugað“, og öðlast réttinn.
Ástæður þess að fólk, búsett í Danmörku, ákveður að sækja um ríkisborgararétt í landinu eru af ýmsum toga en snúa einkum að réttindum sem danskir ríkisborgarar, búsettir í landinu, hafa umfram þá sem búa í landinu án ríkisborgararéttar. Meðal annars rétturinn til að taka þátt í þingkosningum. Þeir sem hafa ákveðið að búa í Danmörku, til frambúðar, sjá sér þannig hag í ríkisborgararéttinum. Mörg lönd, þar á meðal Ísland, heimila tvöfaldan ríkisborgararétt og í slíkum tilvikum er fólk ekki að kasta „gamla“ ríkisborgararéttinum fyrir róða þótt það sæki jafnframt um í nýju búsetulandi. Lög sem heimila tvöfaldan ríkisborgararétt tóku gildi í Danmörku 1. september 2015.
Lögunum varðandi skilyrðin til ríkisborgararéttar í Danmörku hefur margoft verið breytt, oftast nær þannig að kröfurnar sem gerðar eru til umsækjenda hafa verið hertar. Í tíð ríkisstjórnar Lars Løkke Rasmussen voru árið 2018 gerðar umtalsverðar breytingar á þessum kröfum. Meðal annars þurfa umsækjendur að gangast undir próf til að kanna þekkingu þeirra á sögu Danmerkur ásamt dönskuprófi. Þessi próf, sem Íslendingar og aðrir Norðurlandabúar eru undanþegnir, þykja erfið og oft á tíðum smásmuguleg. Danska dagblaðið Berlingske lagði slík próf fyrir nokkra innfædda Dani, og meira en helmingur þeirra féll á söguprófinu en flestir náðu hinsvegar dönskuprófinu.
Skilyrðið um handaband
Meðal þeirra breytinga sem gerðar voru á lögunum um skilyrðin fyrir ríkisborgararéttinum árið 2018 er eitt atriði sem valdið hefur miklum deilum og umræðum. Þeim sem hafa sótt um og uppfyllt skilyrðin er gert að mæta í ráðhús sveitarfélagsins þar sem þeir búa á tilteknum degi. Þar þarf að gera tvennt: umsækjandinn skal undirrita skjal þar sem hann lofar að virða dönsk lög og reglur og halda í heiðri danska siði. Þetta vefst að jafnaði ekki fyrir umsækjendum.
Það er hinsvegar síðara skilyrðið sem styr hefur staðið um. Það gerir hinum tilvonandi danska ríkisborgara skylt að innsigla umsóknina um ríkisborgararéttinn með handabandi. Taka í höndina á borgar- eða bæjarstjóranum eða fulltrúa hans. Fyrir flesta Evrópubúa er handaband ekki stórmál. Öðru máli gegnir hinsvegar um marga aðra. Í mörgum löndum tíðkast ekki að heilsast og kveðjast, eða óska til hamingju með handabandi. Margir þeirra sem flutt hafa til Danmerkur á undanförnum árum og áratugum rekja einmitt uppruna sinn til landa þar sem handaband tíðkast ekki. Og ekki nóg með að handaband tíðkist ekki, í sumum trúarbrögðum er það beinlínis bannað, og talið mjög óviðeigandi að heilsast og kveðjast með handabandi.
Af hverju þetta skilyrði?
Eins og áður var nefnt var handabandsskilyrðinu bætt inn í lögin um ríkisborgararéttinn árið 2018 en kom í raun fyrst til framkvæmda um land allt í ár. Í tengslum við „ríkisborgaradaginn“ í síðustu viku (þeir eru tveir árlega) hafa danskir fjölmiðlar fjallað talsvert um þetta lagaákvæði og spurt um ástæður þess að handaband skuli bundið í lög.
Inger Støjberg, fyrrverandi ráðherra innflytjenda og aðlögunar í stjórn Venstre, beitti sér mjög fyrir þessu ákvæði. Hún hefur í viðtölum sagt að þetta sé hluti þess að „vera danskur“ eins og hún hefur komist að orði. „Þeir sem sækjast eftir að verða Danir hljóta að laga sig að dönskum siðum, og handabandið er einn þeirra. Svo einfalt er það.“
Kannski ekki svo einfalt
Þótt ráðherrann fyrrverandi hafi sagt að svo einfalt væri það, þetta með handabandið, hefur annað komið á daginn. Víða um land hafa bæjarstjórnir klórað sér í kollinum yfir þessu lagaákvæði og velt fyrir sér hvernig hægt væri að leysa „handabandið“ vandræðalaust.
Sums staðar hafa bæjarstjórnir brugðið á það ráð að hafa tvo embættismenn, karl og konu, til staðar við athöfnina. Í lögunum stendur nefnilega að nýi ríkisborgarinn skuli taka í höndina á borgarstjóranum, eða fulltrúa hans. Í viðtali við dagblaðið Berlingske sagði Inger Støjberg fyrrverandi ráðherra að það væri sinn skilningur að það ætti að vera borgar- eða bæjarstjórinn sem tæki í höndina á nýja ríkisborgaranum. Nokkrir bæjarstjórar sögðu í viðtali við sama blað að skilningur fyrrverandi ráðherra skipti ekki máli, lögin væru skýr. Aðrir hafa sagt að þeim þyki það hrein og klár della (pjattet) að handaband skuli vera skilyrði ríkisborgararéttar.
Fá tveggja ára umhugsunarfrest
Hvað gerist ef umsækjandi sem uppfyllir öll skilyrðin neitar að taka í höndina á fulltrúanum frá bænum eða borginni þegar á hólminn er komið? Um það eru skýr fyrirmæli í lögum. Umsækjandinn fær þá ekki ríkisborgararéttinn en hefur hins vegar tvö ár til að hugsa ráð sitt. Ef hann endurnýjar ekki umsóknina innan þess tíma verður hann að byrja allt umsóknarferlið frá byrjun. Dagblaðið Jótlandspósturinn kannaði hvort þess væru mörg dæmi að umsækjendur hefðu hætt við á síðustu stundu, þegar kom að handabandinu, síðastliðinn þriðjudag. Samkvæmt þeirri könnun voru þess nokkur dæmi að fólk hefði hætt við og sagt að það að taka ekki í höndina á ókunnugum væri prinsipp mál og ekki skipti máli hvort um væri að ræða bæjarfulltrúa af sama kyni eða ekki.
Nokkrir þingmenn hafa í viðtölum við fjölmiðla sagt að þeir vilji gjarna fella þetta með handabandið úr lögum. Á þessari stundu virðist ekki meirihluti fyrir slíkri breytingu á danska þinginu, Folketinget, hvað sem síðar verður.
