Á lest­ar­stöð­inni í Przemysl, nærri landa­mærum Úkra­ínu, var nokkuð rólegt um að lit­ast er blaða­mann Kjarn­ans bar að garði síð­asta fimmtu­dag. Að minnsta kosti í sam­an­burði við hvernig það var vik­una áður og vik­una þar áður, svo ekki sé talað um vik­una þar áður, sagði pólskur sjálf­boða­liði á stöð­inni.

Um lest­ar­stöð­ina er þó stöð­ugur straumur flótta­fólks frá Úkra­ínu sem er á leið­inni lengra inn í Pól­land, frá landamæra­bænum Medyka. Stræt­is­vagnar flytja fólk stöðugt frá landamæra­stöð­inni að lest­ar­stöð­inni í Przemysl, um tíu kíló­metra leið.

Lest­ar­stöðin er eilítið ein­stæð, en hún er sú eina í Pól­landi sem getur tekið á móti lestum sem koma frá Úkra­ínu. Í Úkra­ínu eru lestar­tein­arnir nefni­lega breið­ari en þeir eru í Pól­landi og eitt lest­ar­sporið í Przemysl er af úkra­ínsku gerð­inni.

Á fimmtu­dag var einmitt lest að fara til Úkra­ínu, alla leið til Kænu­garðs með við­komu í Lviv. Nokkrir tugir manna höfðu safn­ast saman í grennd við braut­ar­pall­inn er blaða­maður Kjarn­ans kom á stað­inn ásamt rúss­nesku- og úkra­ínsku­mæl­andi túlki.

Nær allt þetta fólk hafði flúið Úkra­ínu fyrir minna en mán­uði síðan og spurn­ingin sem var blaða­manni efst í huga var sú af hverju þau væru á leið­inni til baka. Fyrir því reynd­ust ýmsar ástæð­ur.

Komin með nóg af evr­ópskri gest­risni

Breskur maður á miðjum aldri með fjöl­skyldu­tengsl til Úkra­ínu, sem vildi ekki láta nafns síns getið af því að öldruð móðir hans sem býr á Norð­ur­löndum mátti ekki kom­ast að því að hann væri á leið til Úkra­ínu - „..hún myndi deyja úr hræðslu“ - ræddi stutt­lega við blaða­mann á lest­ar­stöð­inni.

Hann var að fylgja fjöl­skyldu­með­lim­um, eig­in­konu bróður hans og tveimur börnum þeirra, aftur heim til Kænu­garðs, en hann hafði tekið á móti þeim í Pól­landi í upp­hafi mars­mán­að­ar. Bróðir hans er úkra­ínskur rík­is­borg­ari og mátti því ekki yfir­gefa landið með fjöl­skyldu sinni, frekar en aðrir karl­menn á aldr­inum 18-65 ára.

Fjöl­skyldan hef­ur, eins og raunar margir aðrir flótta­menn frá Úkra­ínu hafa lýst í umfjöll­unum fjöl­miðla und­an­farnar vik­ur, lent í miklum vand­ræðum með að fá vega­bréfs­á­ritun til Bret­lands. Það strandar ein­fald­lega á því að börnin hafa aldrei fengin útgefin vega­bréf.

„Við reyndum að kom­ast til Edin­borg­ar, þau sögðu að þetta ætti að vera voða ein­falt, vega­bréfs­á­ritun feng­ist við kom­una en þegar ég var búinn að kaupa mið­ana frá Pól­landi til Edin­borgar höfn­uðu þau okkur og vís­uðu okkur á dyr. Síðan fórum við til Brus­sel og reyndum að fljúga þaðan til Bret­lands en það var sama sagan, okkur var sagt að við þyrftum vega­bréfs­á­ritun fyrir flug­ið,“ sagði mað­ur­inn.

„Það segja allir að það sé 5-10 daga bið eftir vega­bréfs­á­rit­un. En þau urðu þreytt á að bíða, þessi litlu börn. Þau eru orðin þreytt á gest­risni Evr­ópu. Mesta gest­risnin er raunar hér í Pól­landi. Þegar við fórum til Þýska­lands var tekið á móti okkur á lest­ar­stöð­inni í Berlín og okkur sagt að Berlín tæki ekki á móti fleiri flótta­mönn­um. Og það var farið með okkur í flótta­manna­búðir í Hannover. Þau voru ekki hrifin af aðstæðum þar,“ segir hann og bendir á börn­in, þriggja ára strák og um tíu ára gamla stúlku.

Spurður hvort hann væri kvíð­inn eða ótta­sleg­inn yfir lestar­ferð­inni til Kænu­garðs sagði hann svo vera.

„Bara eins og venju­legt er. Ef þú ert ekki smá hræddur ertu klikk­að­ur.“

Vill bara fara aftur heim

Blaða­maður ræddi með aðstoð túlks við Önnu, unga konu með heil­mikið af far­angri, sem var á leið­inni aftur til borg­ar­innar Odessa eftir rúm­lega tveggja vikna dvöl í Pól­landi. „Ég er búin að búa þar lengi og langar að fara þangað aft­ur,“ sagði Anna, en í Odessa, sem er í suð­vest­ur­hluta Úkra­ínu, bíða hennar fjöl­skylda og vin­ir.

„Ég kom til Pól­lands þegar stríðið braust út en mér líkar þetta ekki, ég vil fara aftur til míns heima­lands. Mig langar bara að vera með fjöl­skyldu minni, heima hjá mér,“ sagði Anna.

Hún var ein á ferð og hafði búið inni á fjöl­skyldu í borg­inni Poznan und­an­farnar vik­ur. Spurð hvað henni hafi ekki líkað í Pól­landi svarar hún því til að það væri svo sem ekk­ert sér­stakt, landið væri ein­fald­lega ekki heim­ili henn­ar. Einnig hefur reyndar reynst ómögu­legt fyrir hana til þessa að fá útgefna kenni­tölu í pólska kerf­inu.

Anna seg­ist einnig trúa því að stríð­inu ljúki fyrr en seinna – allt verði komið í samt lag áður en langt um líði.

Fram­halds­skóla­nemi ætlar að sækja föður sinn

Roma er ungur úkra­ínskur náms­mað­ur, 17 ára gam­all. Hann er frá Dnipropetr­ovska­ya-hér­aði í aust­ur­hluta lands­ins en hefur verið við nám í Poznan í Pól­landi. Hann var einn á ferð og sagð­ist hafa fyr­ir­ætl­anir um að sækja föður sinn, færa honum nauð­syn­leg lyf og taka hann svo með sér aftur til Pól­lands.

Spurð­ur, með hjálp rúss­nesku­mæl­andi túlks, hvort hann væri viss um að geta tekið föður sinn með sér til baka yfir landa­mærin sagð­ist Roma ein­fald­lega vona það besta.

Hvað ef það gengur ekki?

„Þá veit ég ekki…“ svar­aði Roma þá og bætti við að það þyrfti bara að koma í ljós. Sjálfur verður hann 18 ára í sept­em­ber og seg­ist vel vita af því að ef stríðið verði enn í gangi og hann íleng­ist í Úkra­ínu verði honum mögu­lega meinuð för til baka, eins og öðrum körlum á aldr­inum 18-65 ára.

Fjöl­skyldur eiga að vera saman

Ung móðir með lít­inn dreng í fang­inu og móðir hennar stóðu saman við lest­ar­stöð­ina. Blaða­maður Kjarn­ans gaf sig á tal við þær með hjálp túlks. Þær eru að snúa aftur til borg­ar­innar Dnipro, sem er aust­ar­lega í land­inu og ekki svo fjarri þeim svæðum þar sem Rússar hafa sótt fram á und­an­förnum vik­um.

Spurðar hvort þær ótt­uð­ust ekk­ert að snúa aftur til baka sagði dóttirin að þær væru jú vissu­lega hrædd­ar, en Dnipro væri heim­ili þeirra. Hún sagð­ist þakk­lát fyrir þá hjálp sem þau hefðu fengið í Pól­landi und­an­farnar vik­ur.

„Við erum fjöl­skylda, við viljum öll fara heim. Fjöl­skyldur eiga að vera sam­an,“ sagði eldri kon­an. Hún sagði að stríðið hefði komið þeim algjör­lega í opna skjöldu og að hún fyndi, sama hvað hún reyndi, engar skýr­ingar á þeim hörm­ungum sem Pútín lætur nú ganga yfir Úkra­ínu­menn.

„Við erum rúss­nesku­mæl­andi. Allt lék í lyndi og nú ganga yfir hörm­ung­ar. Við vorum ekki að búast við neinu í lík­ingu við þetta. Afhverju? Hvað gerð­is­t?“ spyr hún.

„Þeir [Rúss­arn­ir] segj­ast vera að bjarga okk­ur, en af hverju? Bjarga okkur frá hverj­um? Ég skil þetta ekki. Við erum öll úkra­ínsk, við erum öll rúss­nesku­mæl­andi, við vorum að styðja hvort annað og við erum ekki með flokka­drætti á milli úkra­ínsku­mæl­andi og rúss­nesku­mæl­andi. Það eru svo líka Tat­ar­ar, Búlgarar og Tyrkir í Úkra­ín­u,“ sagði eldri kon­an, sem var reið, ekki bara út í Pútín heldur líka almenn­ing í Rúss­landi.

„Þeir sprengja borg­irnar okk­ar, börn sitja í kjöll­ur­un­um. Ég skil ekki hvað er í gangi í höfð­inu á þeim og af hverju [rúss­neskur almenn­ing­ur] er eins og upp­vakn­ing­ar. Af hverju styðja þau þetta? Ég bara græt, ég næ ekki að átta mig á því. Ég tala rúss­nesku eins og flestir í aust­ur­hlut­an­um. Í Kyiv og vest­ur­hlut­anum eru flestir með úkra­ínsku að móð­ur­máli. Við ríf­umst aldrei yfir þessu. Þegar maður fer vestur spyrja þau ein­fald­lega, finnst þér betra að tala rúss­nesku eða úkra­ínsku? Og ég segi að við tölum bara það sem okkur hent­ar, því við skiljum öll bæði mál­in, úkra­ínsku og rúss­nesku.“

Að skjót­ast eftir nauð­syn­legum papp­írum

„Ég er á leið til Úkra­ínu til þess að sækja papp­íra svo ég geti haldið áfram að vinna hér í Pól­land­i,“ segir Anna, sem er frá Kyiv. Um skottúr verður að ræða og ein­ungis til borg­ar­innar Lviv, sem er um sjö­tíu kíló­metrum austan við landa­mær­in, en þar ætl­aði hún að hitta konu sem ætl­aði að leggja upp í ferð til Kænu­garðs að sækja umrædda papp­íra fyrir hana.

Sjálf telur hún ekki öruggt að fara alla leið til Kænu­garðs sjálf að sækja papp­írana sem hún þarf að hafa í hönd­un­um. „Mann­eskjan sem hjálp­aði mér er 31 árs kona og tekur smá fé fyrir þessa þjón­ustu. Reyndar frekar mikið fé, en hún tekur þessa áhættu fyrir pen­ing­inn.“

Anna komst frá Úkra­ínu ásamt eig­in­manni sínum og syni 5. mars og hafa þau komið sér fyrir í borg­inni Szczecin í vest­ur­hluta Pól­lands. Þar seg­ist hún vera með smá tengsla­net, en hún bjó um hríð og starf­aði í Pól­landi en sneri aftur til Úkra­ínu fyrir sex árum síð­an.

Um leið og stríð­inu linnir ætlar hún sér aftur heim, og á það raunar sam­eig­in­legt með öllum þeim flótta­mönnum frá Úkra­ínu sem Kjarn­inn hefur rætt við í Pól­landi und­an­farna daga.

„Ég ætla mér að fara aftur til Kyiv. Þetta er móð­ur­landið mitt og Kyiv er mik­il­vægur staður fyrir mig. Ég hef prófað að búa erlendis en mér finnst það ekki eins. Ég vil vera frjáls og búa í mínu heima­landi og tala mitt eigið tungu­mál. Það skiptir allar mann­eskjur máli.“

Vest­rænir her­menn slást í hóp­inn

Í Przemysl hefur dag­legt líf farið all­nokkuð úr skorðum und­an­farnar vikur vegna stríðs straums flótta­fólks frá Úkra­ínu, þó að örtröðin sé minni nú en hún hefur ver­ið. Síð­asta fimmtu­dag var nákvæm­lega mán­uður lið­inn frá því að inn­rás Rússa hófst og af því til­efni var skari pólsks fjöl­miðla­fólks sam­an­kom­inn við lest­ar­stöð­ina til þess að hlýða á ávarp stjórn­mála­konu frá hér­aðs­stjórn­inni, eins konar upp­lýs­inga­fund um stöðu mála.

Í bænum sá blaða­maður nokkrum vest­rænum mönnum bregða fyr­ir, í her­manna­klæð­um. Þeir voru einnig á leið til Úkra­ínu, reiðu­búnir að berj­ast við hlið heima­manna gegn ágangi Rússa.

Blaða­maður reyndi að gefa sig á tal við menn­ina á lest­ar­stöð­inni, en þeir voru banda­rískir, breskir og kanadískir, sam­kvæmt þeim merkjum sem þeir báru á sér.

„Helst ekki,“ svar­aði krafta­lega vax­inn Banda­ríkja­maður í felu­lit­un­um, spurður hvort hann væri til í að spjalla við blaða­mann.

Vest­rænir sjálf­boða­liðar sem gefa kost á sér til þess að berj­ast við hlið heima­manna eru nú þegar ansi margir í Úkra­ínu, en sam­kvæmt nýlegum fréttum er þó allur gangur á því hversu mikla reynslu þeir hafa af hern­aði.