Verð­lækk­unin er þó ekki í neinum takti við þá þróun sem hefur orðið á heims­mark­aði með olíu, en heims­mark­aðs­verðið á tunnu af hrá­olíu hefur lækkað um rúm­lega næstum 30 pró­sent á rúmum tveimur mán­uð­um. Á sama tíma hefur verðið lækkað um tæp fimm pró­sent hér­lend­is. 

Á sama tíma hefur gengi krónu gagn­vart Banda­­­­­ríkja­­­­dal veikst um tæp sex pró­­sent, en það gengi hefur umtals­verð áhrif á þróun elds­­­­neyt­is­verðs hér­­­­­­­lendis þar sem að inn­­­­­­­kaup á elds­­­­neyti fara fram í döl­u­m. Því dýr­­ari sem dal­­ur­inn er, því meira borgum við fyrir bens­ín. 

Mik­il­vægt er að hafa í huga að við­mið­un­­­­ar­verðið miðar við næst­lægstu verð­­­­­­­­tölu í yfir­­­­­­­­lit­i síð­­­­­­­unnar Bens­ín­verð.is, sem hug­­­­bún­­­­að­­­­ar­­­­fyr­ir­tækið Seiður heldur úti, til að forð­­­­­­­­ast að ein­hverju leyti áhrif tíma­bund­innar verð­­­­­­­­sam­keppni á allra lægsta verð. Við­mið­un­­­­­­­­ar­verðið er þó ætið með lægstu verð­­­­­­­um. 

Lækkun olíu­verðs temprar verð­bólgu

Félag íslenskra bif­reið­ar­eig­enda (FÍB) gagn­rýndi á heima­síðu sinni í síð­ustu viku að bens­ín- og dísel­verð væri enn óeðli­lega hátt hér­lendis þrátt fyrir miklar lækk­anir á heims­mark­aðs­verði síð­ustu tvo mán­uði. Í umfjöllun þess er bent á bensín í Dan­mörku lækkað um 18,4 pró­sent og dísil­olía um 16,8 pró­sent á meðan að lækk­unin hér­lendis er örfá pró­sent. „Bens­ín­verð á Íslandi og í Dan­mörku var svipað í báðum löndum snemma í júní. Núna er verð­mun­ur­inn á milli land­anna yfir 55 krónur á hvern lítra af bens­íni. Elds­neyti ber háa skatta á Íslandi og ekki minni skatta í Dan­mörku. Hlut­falls­leg lækkun nær ekki til krónu­tölu­skatta bæði hér heima og í Dan­mörku. Þennan mikla mun á verð­lækkun milli landa er engan vegin hægt að rétt­læta.“

Verð­bólga mælist mælist 9,9 pró­sent og stefnir í tveggja stafa tölu. Til að reyna að hemja verð­bólg­una hefur Seðla­­banki Íslands hækkað stýri­vexti sína skarpt á skömmum tíma, upp í 4,75 pró­­sent, og vænt­ingar eru um að það hækk­­un­­ar­­ferli haldi áfram í næsta mán­uð­i. Þetta hefur haft mikil áhrif á ráð­stöf­un­ar­tekjur heim­ila, enda flest nauð­synja­vara dýr­ari með auk­inni verð­bólgu auk þess sem afborg­anir lána aukast mik­ið.

Í umfjöllun FÍB er bent á að elds­neyt­is­verð vegi þungt í vísi­tölu neyslu­verðs og þar með í verð­bólgu. „Ol­íu­fé­lögin hafa mikil áhrif á afkomu heim­ila og fyr­ir­tækja langt umfram lítra­verð­ið. Lækkun olíu­verðs temprar verð­bólgu en hátt verð kyndir verð­bólgu­bál­ið.“

Þá gagn­rýnir félagið það harð­lega að for­stjóri Skelj­ungs hafi sagt við RÚV í byrjun síð­ustu viku að olíu­fé­lögin hafi haldið aftur af verð­hækk­un­um. „Rökin voru þau að fram­legðin af hverjum seldum lítra væri lægri um þessar mundir en hún var fyrir Covid-19. Það er athygl­is­vert að for­stjóri Skelj­ungs talar fyrir hönd allra olíu­fé­lag­anna sem eiga að heita að vera í sam­keppni. Síðan er það fram­legðin sem getur ekki verið hlut­fallstala í eðli­legri sam­keppni þegar um er að ræða vöru sem tekur miklum verð­sveiflum og er mjög hátt skatt­lögð.“

Hlutur olíu­fé­laga að aukast að nýju

Bens­ín­vakt Kjarn­ans skoðar einmitt þetta, hvernig krón­urnar sem neyt­and­inn greiðir fyrir bens­ín­lítr­ann skipt­ist milli rík­is, olíu­fé­laga og ann­arra. Lík­legt inn­kaupa­verð á lítra af bens­íni er nú 115,1 krónur á lítra, og hefur lækkað um 22,5 pró­sent á tveimur mán­uð­u­m. 

Þegar þær tölur eru skoð­aðar sést að hlutur olíu­­­­­fé­laga í hverjum seldum lítra fylgdi ekki þeim miklu hækk­­­unum á inn­kaupa­verði sem urðu framan af ári. Það þýðir að félögin voru ekki að velta hækk­­unum á heims­­mark­aðs­verði að fullu út í verð­lag­ið. Það er nú að breyt­­ast. 

Hann er nú 57,4 krónur eða um 17,7 pró­­­sent af hverjum seldum lítra. Í júlí var hann 48 krónur eða 14 pró­sent af hverjum seldum lítra. Hlutur olíu­­­fé­lag­anna í hverjum seldum lítra jókst því um 19 pró­­sent milli júlí og ágúst­mán­aða og um 55 pró­sent á síð­ustu tveimur mán­uð­u­m. 

Sam­an­lagt fer því 172,54 krónur af hverjum seldum lítra til ann­­­arra en rík­­­is­ins, þ.e. þeirra sem selja smá­­­sölum á elds­­­neyti vör­una og til smá­sal­anna sjálfra. 

Hlutur rík­­­is­ins í hverjum seldum bens­ín­lítra, sem sam­anstendur af virð­is­auka­skatti, almennu og sér­­­­­stöku bens­ín­gjaldi og kolefn­is­gjaldi er nú 152,56 krónur á hvern lítra af seldu bens­íni og fer lækk­andi í krónum talið en hlut­falls­lega hækk­andi. Það þýðir að 46,9 pró­­­sent af hverjum lítra fer í rík­­­is­­­sjóð.

Gögn og aðferða­fræði

Hér að ofan er birt nið­ur­staða útreikn­inga og áætl­unar á því hvernig verð á lítra af bens­íni skipt­ist milli aðila í fram­setn­ingu GRID.

• Við­mið­un­ar­verð er fengið frá hug­bún­að­ar­fyr­ir­tæk­inu Seið ehf. sem meðal ann­ars heldur úti síð­unni Bens­ín­verð.is og fylgst hefur með bens­ín­verði á flestum bens­ín­stöðum lands­ins dag­lega síðan 2007. Miðað er við næst­lægstu verð­tölu í yfir­lit­inu til að forð­ast að ein­hverju leyti áhrif tíma­bund­innar verð­sam­keppni á allra lægsta verð. Við­mið­un­ar­verðið er þó með lægstu verðum og sýnir þar með lægri hlut olíu­fé­lags­ins en reikna má með að raunin sé með­al­talið af öllu seldu bens­íni á land­inu.
• Hlutur rík­is­ins liggur ljós fyrir út frá sköttum sem eru ýmist fastir og hlut­falls­leg­ir. Upp­lýs­ingar um breyt­ingar á skatta­lögum eru fengnar frá Við­skipta­ráði sem fylgst hefur með slíkum breyt­ingum um ára­bil.
• Lík­legt inn­kaupa­verð er reiknað útfrá verði á bens­íni til afhend­ingar í New York-höfn í upp­hafi mán­aðar frá banda­rísku orku­stofn­un­inni EIA og mið­gengi doll­ars gagn­vart íslenskri krónu í yfir­stand­andi mán­uði frá Seðla­banka Íslands. Í þessum útreikn­ingum kann að skeika nokkru á hverjum tíma­punkti vegna lag­er­stöðu, skamm­tíma­sveiflna á mark­aði o.s.frv. Nákvæmara væri að miða við verð á bens­íni til afhend­ingar í Rott­er­dam, en verð­upp­lýs­ingar þaðan liggja ekki fyrir á opnum gagna­veit­um. Mis­munur á verði í New York og Rott­er­dam er þó yfir­leitt mjög lít­ill.
• Hlutur olíu­fé­lags er loks reikn­aður sem afgangs­stærð enda hald­góðar upp­lýs­ingar um ein­staka kostn­að­ar­liði olíu­fé­lag­anna ekki opin­ber­ar. Hafa ber í huga að þar sem við­mið­un­ar­verð er með lægstu verðum á hverjum tíma er þessi liður ef til vill ein­hverju hærri sé litið til heild­ar­við­skipta með bensín á Íslandi.

Verð­upp­lýs­ingar mið­ast við verð­lag hvers tíma. Gögnin eru upp­færð mán­að­ar­lega í kringum 15. hvers mán­að­ar. Fyr­ir­vari er gerður um skekkju­mörk sem þó ættu í mesta lagi að nema fáeinum krónum á útreikn­aða liði. Ábend­ingar um vill­ur, lag­fær­ingar og betrumbætur skal senda á gogn@kjarn­inn.is og er tekið fagn­andi.