Þetta má lesa úr gagna­grunni Deloitte um rekstru sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja sem inni­heldur 94 pró­sent af rekstr­ar­upp­lýs­ingum árs­ins 2021. Fjár­hæð­irnar í grunn­inum hafa verið upp­reikn­aðar til að end­ur­spegla 100 pró­sent geirans. Í kynn­ingu Jónasar Gests Jón­as­son­ar, end­ur­skoð­anda hjá Deloitte, á nið­ur­stöðum Sjáv­ar­út­vegs­gagna­grunns­ins vegna síð­asta árs kom fram að fram­­legð í sjá­v­­­ar­út­­­vegi sé mikil um þessar mundir í sög­u­­legu sam­hengi, en EBITDA fram­­legðin (fyrir fjár­magns­kostn­að, afskriftir og skatta) var 27 pró­­sent á síð­­asta ári. Til sam­an­burðar var hún 18 pró­sent árið 2017. 

Hlut­fall hagn­aðar sem greitt var út dróst veru­lega saman

Líkt og Kjarn­inn greindi frá í gær voru greiddar 18,5 millj­arðar króna í arð út úr sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækjum lands­ins í fyrra. Það var lægri upp­hæð en árið áður þrátt fyrir að hagn­að­ur­inn hafi verið meiri, en 2020 greiddu sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækin sér út arð upp á 21,5 millj­arð króna. Það var hæsta arð­greiðsla sem atvinnu­greinin hefur nokkru sinni greitt til eig­enda sinna á einu ári. Þá vakti það athygli í fyrra að geir­inn borg­aði eig­endum sínum meira í arð en hann greiddi sam­tals í opin­ber gjöld. Þannig var málum ekki háttað í fyrra, enda þá greiddur út 74 pró­sent af hagn­aði í arð­greiðsl­ur. Það hlut­fall var ekki nema rúm­lega 28 pró­sent í ár. 

Bók­fært eigið fé sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja lands­ins var 353 millj­arðar króna í lok síð­asta árs og jókst um 28 millj­arða króna milli ára. Eigið fé geirans er þó stór­­lega van­­metið þar sem virði kvóta, sem útgerðir eign­­færa, er bók­­fært á miklu lægra verði en feng­ist fyrir hann á mark­aði.

Bók­­fært fé sjá­v­­­ar­út­­­vegs­­fyr­ir­tækja hefur auk­ist um alls 132 millj­­arða króna frá árinu 2014.

Frá hruni og fram að þeim tíma batn­aði eig­in­fjár­­­­­staða sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tækj­anna um 432 millj­­­arða króna, en hún var nei­­­kvæð í lok árs 2008. Frá árinu 2010 hafa þau greitt 143,2 millj­­­arða króna til eig­enda sinna í arð­greiðsl­­­ur. Hagur sjá­v­­­­ar­út­­­­­vegs­­­fyr­ir­tækj­anna hefur því vænkast um 575,2 millj­­­arða króna frá hruni.

Sam­þjöppun auk­ist hratt

Mikil sam­­­­­­­þjöppun hefur átt sér stað í sjá­v­­­­­­­­ar­út­­­­­­­­­­­­­vegi á Íslandi á und­an­­­­­­­förnum ára­tug­um, eftir að fram­­­­­­­sal kvóta var gefið frjálst og sér­­­­­­­stak­­­­­­­lega eftir að heim­ilt var að veð­­­­­­­setja afla­heim­ildir fyrir banka­lán­um, þótt útgerð­­­­­­­ar­­­­­­­fyr­ir­tækin eigi þær ekki í raun heldur þjóð­in. Slík heim­ild var veitt árið 1997. 

Haustið 2020 héldu tíu stærstu útgerðir lands­ins með sam­an­lagt á 53 pró­­­­­sent af úthlut­uðum kvóta, en Kjarn­inn greindi frá því í nóv­­­­em­ber í fyrra að það hlut­­­­­fall væri komið upp í rúm­­­­­lega 67 pró­­­­­sent. Sam­­­­þjöpp­unin jókst svo enn í sumar við kaup Síld­­­­ar­vinnsl­unnar á Vísi.

Sam­keppn­is­eft­ir­litið hefur lengi haft til skoð­unar mög­u­­leg raun­veru­­leg yfir­­ráð yfir stærstu blokk­inni í íslenskum sjá­v­­­ar­út­­­vegi, þeirri sem hverf­ist utan um Sam­herja. Eft­ir­litið birti frum­­mat í febr­­úar 2021 þar sem nið­­ur­­staðan var sú vís­bend­ingar væru um að Sam­herji og tengd félög væru með raun­veru­­leg yfir­­ráð yfir Síld­­ar­vinnsl­unni og að sam­­starf væri á milli útgerða í blokk­inn­i. 

Kjarn­inn greindi frá því um miðjan júlí að engin ákvörðun hefði enn verið tekin um hvort ráð­ist yrði í for­m­­lega rann­­sókn á yfir­­ráðum Sam­herja og tengdra aðila yfir Síld­­ar­vinnsl­unni og sam­­starfi þeirra á milli. 

Stærstu eig­endur Síld­­­­­ar­vinnsl­unnar eru Sam­herji og félagið Kjálka­­­­­nes, sem er í eigu sömu ein­stak­l­inga og eiga útgerð­ina Gjögur frá Gren­i­vík. Þar er meðal ann­­­­­ars um að ræða Björgólf Jóhanns­­­­­son, sem var um tíma annar for­­­­­stjóri Sam­herja, og fólks sem teng­ist honum fjöl­­­­skyld­u­­­­bönd­um, meðal ann­­­ars syst­k­ini hans. Auk þess á Kald­bak­­­­­­­ur, félag í eigu Sam­herja, 15 pró­­­­­­­sent hlut í öðru félagi, Eign­­­­­ar­halds­­­­­­­­­fé­lag­inu Snæfugli, sem á hlut í Síld­­­­­­­ar­vinnsl­unni. Á meðal ann­­­­­arra hlut­hafa í Snæfugli er Björgólf­­­­­ur.

Að mati eft­ir­lits­ins voru veru­­­­­leg tengsl milli stórra hlut­hafa í Síld­­­­­ar­vinnsl­unni og þrír af fimm stjórn­­­­­­­­­ar­­­­­mönnum í Síld­­­­­ar­vinnsl­unni á þeim tíma voru skip­aðir af eða tengdir Sam­herja og Kjálka­­­­­nesi. Einn þeirra er Þor­­­­­steinn Már Bald­vins­­­­­son, for­­­­­stjóri Sam­herja, sem er stjórn­­­­­­­­­ar­­­­­for­­­­­maður Síld­­­­­ar­vinnsl­unn­­­­­ar.

Sam­herji Ísland ehf., félag að öllu leyti í eigu Sam­herja, var í fyrra­haust með fjórðu mestu afla­hlut­­­­­­deild í íslenskri efna­hags­lög­­­­­sögu allra sjá­v­­­­­­ar­út­­­­­­­­­vegs­­­­­fyr­ir­tækja á Íslandi, eða 8,09 pró­­­­­­sent. ­Út­­­­­­­­­­­gerð­­­­­­­­­­ar­­­­­­­­­­fé­lag Akur­eyr­­­­­­­­­­ar, sem er líka í 100 pró­­­­­­­­­­sent eigu Sam­herja, hélt svo á 1,1 pró­­­­­­­­­­sent kvót­ans. 

Gjög­­­­ur, sem er í eigu sömu aðila og eiga Kjálka­­­­nes, hélt á 2,5 pró­­­­sent af öllum úthlut­uðum afla­heim­ild­­­­um.

Þessir aðil­­­­­ar: Síld­­­­­ar­vinnslan, Sam­herji og Gjög­­­­­ur, sem Sam­keppn­is­eft­ir­litið telur mög­u­­­­­legt að séu tengd­ir, héldu því sam­tals á 22,14 pró­­­­sent af öllum úthlut­uðum kvóta í nóv­­­em­ber í fyrra.Í sumar bætt­ist 2,16 pró­­­sent kvóti Vísis við og sam­an­lagður úthlut­aður kvóti til Sam­herja og mög­u­­­legra tengdra aðila fór upp í 24,3 pró­­­sent, eða næstum fjórð­ung allra úthlut­aðra afla­heim­ilda á Íslandi.