Rúss­land hefur verið meira í fréttum hér­lendis en venju­lega und­an­far­ið, vegna inn­flutn­ings­banns og við­skipta­þving­ana. Fyrir tæpum tveimur árum síðan birt­ist eft­ir­far­andi frétta­skýr­ing í útgáfu veftíma­rits Kjarn­ans og Kjarn­inn ákvað að rifja hana upp í til­efni af Rúss­lands­um­ræð­un­um. Rúss­nesk stjórn­mál eru flókin og marg­þætt. Ýmis­legt hefur gerst síðan frétta­skýr­ing­in var skrifuð en segja má að umrædd klíku­stjórn­mál og deilur milli ólíkra klana hafi enn frekar komið upp á yfir­borðið síð­an. 

Und­an­farna mán­uði hefur Vla­dimír Pút­ín Rúss­lands­for­seti sýnt til­burði til þess að herða tök sín enn frekar á rúss­nesku sam­félagi. Meðal ástæðna þess eru fjöl­menn mót­mæli gegn honum og stjórn­völd­um. Raun­veru­leg stjórn­ar­and­staða er komin upp á yfir­borðið og við því ætla stjórn­völd að bregð­ast af hörku.

Á sama tíma og þetta á sér stað fer fram valda­barátta sem sumir lýsa sem stríði milli klíkanna í kringum for­set­ann. Frétta­skýrendur þykj­ast í það minnsta margir sjá að sitt­hvað skrýtið eigi sér nú stað á bak við tjöldin í Kreml.

Mál stjórn­ar­and­stæð­ings­ins Alexei Navalny er besta dæmið um það, en hann var hand­tek­inn og dæmdur í fimm ára fang­elsi í sum­ar. Eftir mikil mót­mæli var honum sleppt úr haldi innan við sól­ar­hring eftir að dómur var kveð­inn upp yfir hon­um. Honum var einnig leyft að bjóða sig fram til borg­ar­stjóra í Moskvu, á meðan áfrýjun á mál­inu var til með­ferðar fyrir dóm­stól­um. Hann tap­aði kosn­ing­un­um, eins og búist var við, en hlaut tæp­lega þrját­íu pró­sent atkvæða. Það telst stór­sigur fyrir stjórn­ar­and­stæð­ing. Fyrr í þessum mán­uði komst áfrýj­un­ar­dóm­stóll að þeirri nið­ur­stöðu að Navalny væri sekur um þjófnað en dóm­ur­inn yfir honum var skil­orðs­bund­inn. Það þýðir að hann er frjáls ferða sinna en má ekki bjóða sig fram í kjörið emb­ætti.

Flestir eru sam­mála um að stjórn­völd hafi haft mikið um ein­kenni­lega fram­vindu máls­ins að segja, og er hún talin til merkis um breyt­ingar á barátt­unni milli valda­hópa.

Sergei Ivanov, starfs­manna­stjóri Pútíns, er sam­starfs­maður Pútíns til fjölda ára, allt frá því að Pútín réði Ivanov til örygg­is­lög­regl­unnar FSB.

Hverjar eru klík­urn­ar?

Á bak við tjöldin í Kreml takast á flóknir hópar valda­manna, sem hafa áhrif á Pút­ín for­seta með ýmsum hætti. Hóp­arnir eru oft upp­nefndir klön og margir hafa reynt að skil­greina hópana. Flestir eru sam­mála um til­vist að minnsta kosti tveggja valda­klíka en sumir telja þær allt að tíu. Mik­ill hluti stjórn­mála í Rúss­landi myndi flokk­ast sem óform­leg stjórn­mál og fer fram bak við luktar dyr en ekki í þing­inu. Hlutir eru ákveðnir á reglu­legum en óform­legum fundum með for­set­an­um, sem engar fund­ar­gerðir eða önnur sönn­un­ar­gögn eru til um. Aðeins hluti ríkis­stjórn­ar­innar situr fundi af þessu tagi, auk þeirra sem eru í innsta hring starfs­fólks for­set­ans. Klönin svoköll­uðu koma að mörgu leyti í stað hefð­bund­inna stjórn­mála­flokka, sem hafa veika stöðu.

Valda­meiri hóp­ur­inn er yfir­leitt nefndur siloviki, sem gæti á ís­lensku út­lagst sem völd eða styrk­ur. Hóp­ur­inn dregur nafn sitt af því að lang­flestir þeirra sem honum til­heyra störf­uðu í leyni­þjónust­unni, lög­regl­unni eða hernum eins og for­set­inn sjálf­ur. Þessi hópur manna var far­inn að hafa áhrif á meðan Boris Jeltsín var for­seti en völdin juk­ust til muna í fyrri for­seta­tíð Pút­íns. Undir stjórn Dimitrís Med­vedev dró aðeins úr fjölda þeirra í stjórn­un­ar­stöðum en þeir hafa sótt í sig veðrið á ný eftir að Pút­ín hóf þriðja kjört­íma­bil sitt. Þessi hópur ber ábyrgð á því að risa­stór auð­linda­fyr­ir­tæki, sem voru einka­vædd í tíð Jeltsíns, voru aftur færð í eigu rík­is­ins. Ólig­arkar Jeltsíns voru hraktir á brott og menn úr silovik­i-hópnum stjórna nú flestum fyr­ir­tækj­anna. Silovik­i-­menn vekja ótta margra, enda hafa þeir alla burði til að not­færa sér leyni­þjónust­una og aðra slíka inn­viði sam­félags­ins sér til fram­drátt­ar, og þá gegn keppi­nautum sín­um.

Hinn hóp­ur­inn er kall­aður frjáls­lynd­ur, þótt hann telj­ist það ekki á vest­rænan mæli­kvarða. Uppi­staðan í þessum hópi er lög­fræð­ing­ar, hag­fræð­ingar og emb­ætt­is­menn sem margir hverjir eru frá Sankti Pét­urs­borg og þekkja for­set­ann það­an. Dimitrí Med­vedev, for­sæt­is­ráð­herra og fyrr­ver­andi for­seti, til­heyrir þessum hópi manna. Hóp­ur­inn er hlynnt­ari alþjóða­væð­ingu, opnu mark­aðs­hag­kerfi og einka­væð­ingu upp að vissu marki.

Dimitri Med­vedev for­sæt­is­ráð­herra og Viktor Ivanov, yfir­maður fíkni­efna­mála. Þeir til­heyra hvor sinni klíkunni í stjórn lands­ins. MYND: EPA

Áfram­hald­andi barátta um yfir­ráð

Hafa ber í huga að þessir tveir hópar breyt­ast ört og eru langt frá því að vera sam­rýmdir og ein­huga. Þrátt fyrir að þeir berj­ist um völdin eru þeir ekki gjörólík­ir. Það sem þá greinir helst á um eru efna­hags­legir þætt­ir. Báðir hóp­arnir eru fylgj­andi mjög sterku ríki, sem sýnir jafn­vel ein­ræð­istil­burði og hefur sterkan leið­toga.

Leið­tog­inn Pút­ín er það sem sam­einar þá og veitir þeim völd­in, og hann er yfir flokka­drætt­ina haf­inn. Báðir hóp­arnir þarfn­ast hans og hann þarfn­ast þeirra beggja og hefur reynt að halda nokk­urs konar jafn­vægi á milli þeirra.

Und­an­farið hefur for­set­inn þó verið tal­inn hall­ast enn meira að silovik­i-mönn­um. Það skýrist að ein­hverju leyti af mót­mæl­unum og til­raunum til að stemma stigu við þeim og annarri and­stöðu gegn hon­um. Þá hefur fjöldi ríkra þing­manna hætt störfum á ár­inu, eftir að nýjar reglur um tak­mörkun á eignum þeirra erlendis voru sam­þykkt­ar. Sú ráð­stöfun hefur opin­ber­lega verið sögð til að stöðva spill­ingu, sem enn er gríð­ar­leg í rúss­neskum stjórn­mál­um, en sér­fræð­ingar segja margir að hún sé í raun hluti af til­raunum for­set­ans til að herða tök sín og draga úr tengslum við út­lönd.

Staða for­sæt­is­ráð­herr­ans Med­vedevs hefur einnig veikst mikið frá því að hann þurfti að víkja sem for­seti fyrir Pút­ín. Ráð­gjafar sem hann réði til for­seta­emb­ætt­is­ins hafa verið látnir hætta og yfir­heyrðir vegna meintra lög­brota. Margir skipta klík­unum tveimur upp í þá sem eru með og á móti Med­vedev, og völd and­stæð­inga hans hafa auk­ist und­an­far­ið.

Áfram­hald­andi mót­mæli og hávær­ari and­staða gegn stjórn­völdum mun aðeins halda áfram að auka á spenn­una milli valda­klíkanna í Rúss­landi. Það gæti þó liðið langur tími þar til spennan kemst enn meira upp á yfir­borð­ið, ef það ger­ist, enda enn fjögur og hálft ár eftir af kjört­íma­bili Pút­íns. Ekki er langt síðan hann gaf í skyn að hann hygð­ist bjóða sig fram til fjórða kjört­íma­bils­ins og þá gæti hann verið for­seti Rúss­lands allt til árs­ins 2024.