Þeir hafa þegar margir deilt skoðun sinni á þeim áform­um. Viðrað áhyggjur af hæð bygg­inga og umferð flutn­inga­bíla – af öllum 222 ferðum þeirra á dag. „Djöf­ull er þetta ljótt,“ hafði einn þeirra skrifað á Face­book-­síðu íbú­anna. „Ta­landi um að skemma heild­ar­mynd heils bæj­ar­fé­lags með einni ömur­legri bygg­ing­u.“

Efni fund­ar­ins í Ver­sölum er móberg. Eða rétt­ara sagt fyr­ir­huguð vinnsla þýska risa­fyr­ir­tæk­is­ins Heidel­berg Mater­i­als á því. Móbergið mun koma úr námum í Þrengsl­un­um. Lamba­felli þar sem þegar er starf­rækt náma og Litla-Sand­felli þar sem náma er fyr­ir­hug­uð.

Hún yrði svo stór að á þremur ára­tugum myndi fjallið hverfa. Verða minn­ingin ein. Hverfa mulið inn í steypu­hræri­vélar og breyt­ast í uppi­stöður háhýsa, brúa og ann­arra mann­virkja á meg­in­landi Evr­ópu og víðar um heim.

Móberg þykir gott íblönd­un­ar­efni í sem­ent. Það verður til við eldsum­brot undir jökli og er þess vegna brennt frá nátt­úr­unnar hendi. Finnst af þessum sökum víða á Íslandi. En er fágætt á heims­vísu.

Og fleira en náman yrði stórt. Verk­smiðjan sem Heidel­berg hyggst reisa við höfn­ina í Þor­láks­höfn yrði það sann­ar­lega líka. Turnar henn­ar, síló­in, myndu blasa við víða. „Mér finnst þetta ömur­leg­t,“ skrif­aði íbúi á Face­book-­síð­una. „Á að gera Þor­láks­höfn að ein­hvers konar þunga­iðn­að­ar­bæ?“

Því áform Heidel­berg Mater­i­als eru ekki þau einu sem hafa verið í umræð­unni. Einnig stendur til að flytja til hafnar í Þor­láks­höfn yfir milljón tonn af Kötlu­vikri á ári. Vikri sem graf­inn yrði úr Mýr­dals­sandi og myndu full­fermdir vöru­bílar aka á korters­fresti milli námu og hafn­ar. Og svo tómir til baka sömu leið. Þær hug­myndir urðu einnig til í kollum stjórn­enda þýsks iðn­risa en voru nýverið seldar tékk­nesku stór­fyr­ir­tæki.

Ekki allir íbúar eru nei­kvæðir í garð verk­smiðju Heidel­berg Mater­i­als. „Þetta lítur nú nokkuð vel út og skapar vinnu og tekj­ur,“ skrifar einn á Face­book-­síð­una. „Ertu að grínast?“ svarar þá ann­ar.

Það er gömul saga og ný að áform um stórar fram­kvæmdir geta myndað gjá í sam­fé­lög­um. Klofið þau jafn­vel til lang­frama. Verða til þess að nágrannar deili. Hætti að tal­ast við. Þetta eru sam­fé­lags­leg áhrif umdeildra fram­kvæmda sem lítið hefur verið horft til fram að þessu. Með þá vit­neskju í fartesk­inu, sem og reynslu ann­arra bæj­ar­fé­laga af verk­smiðjum sem áttu ekk­ert að menga en gerðu það svo, mæta Þor­láks­hafn­ar­búar til fundar í ráð­hús­inu um móbergs­verk­smiðju Heidel­berg.

En þeir hafa fleira með­ferð­is. Mynd­skreyttan bæk­ling um áform sem­ents­ris­ans sem stungið var inn um bréfalúgur þeirra í síð­ustu viku. Sá fór væg­ast sagt öfugt ofan í marga. „Áformin eru liður í við­leitni Heidel­berg Mater­i­als til að stór­lækka kolefn­is­spor sitt á heims­vísu vegna sem­ents­fram­leiðslu,“ stóð þar skýrum stöf­um. Verk­smiðjan yrði „stór vinnu­veit­andi í sveit­ar­fé­lag­in­u,“ stóð þar líka. Og Heidel­berg skjallar svo bæj­ar­yf­ir­völd og íbúa: „Ölfus býr yfir nauð­syn­legum innvið­um, góðum hafn­ar­skil­yrðum og miklum mannauð­i.“ Af þessum sökum státi Þor­láks­höfn af „ótví­ræðum kostum sem gera stað­setn­ing­una ákjós­an­lega“.

Stór hluti þessa mannauðs er mættur til fund­ar­ins. Svo stór að stilla þarf upp miklu fleiri stól­um. Það verk­efni dæm­ist á fund­ar­stjór­ann, Þor­stein Víglunds­son, sem hraðar sér með stafla af stólum horna sal­ar­ins á milli. Það fá ekki allir sæti. Vel á fjórða hund­rað mann­eskj­ur, stór hluti hins vax­andi sam­fé­lags í Þor­láks­höfn, vilja vita hvað Þor­steinn hefur að segja.

„Gott að byrja þetta laf­móð­ur,“ segir þing­mað­ur­inn fyrr­ver­andi er hann ávarpar loks við­stadda. Hann er ekki fyrr byrj­aður að segja frá verk­efn­inu, að Heidel­berg eigi 53 pró­sent í Horn­steini, fyr­ir­tæk­inu sem hann stýri í dag, en að tæknin fer að stríða hon­um. Skruðn­ingar heyr­ast úr hljóð­nem­an­um. Hávært væl sem sker í eyru.

Þor­steinn Víglunds­son er vanur því að tala opin­ber­lega og tækni­leg vanda­mál setja hann ekki út af lag­inu. Hann var fram­kvæmda­stjóri Sam­taka atvinnu­lífs­ins en sett­ist svo á þing fyrir Við­reisn. Sagði hins vegar af sér þing­mennsku á vor­mán­uðum 2020 og hóf störf hjá eign­ar­halds­fé­lag­inu Horn­steini, sem á m.a. BM Val­lá, fyr­ir­tækið sem faðir hans stjórn­aði í ára­tugi.

Hann er því á heima­velli að tala um steypu. Talar rólega, skýrt og greini­lega. Jafn­vel þegar hann þarf að brýna raustina án vælandi hljóð­nem­ans.

„Það er mik­il­vægt að taka fram að móberg er auð­vitað hund­rað pró­sent nátt­úru­legt efn­i,“ byrjar Þor­steinn á að segja um hvað standi til að gera í verk­smiðj­unni. „Þar af leið­andi er ekki um að ræða losun af neinu tagi, hvorki ryk né lykt­ar­mengun og það er metn­aður að það verði í góðu lagi með hljóð­vist.“

Verk­smiðjan yrði byggð á 55 þús­und fer­metra lóð við höfn­ina. Skammt frá íbúa­byggð. Skammt frá áform­uðum mið­bæ. Og skammt frá einni helstu úti­vistar­para­dís Þor­láks­hafn­ar: Fjör­unni fögru. Þor­steinn ítrekar að engar ákvarð­anir um verk­efnið hafi verið tekn­ar, þetta sé kynn­ing­ar­fund­ur. Um mitt næsta ár eigi svarið að liggja fyr­ir: „Af eða á.“

Heidel­berg Mater­i­als er stærsti fram­leið­andi stein­efna í heim­in­um, annar stærsti fram­leið­andi sem­ents og þriðji stærsti fram­leið­andi stein­steypu. Fyr­ir­tækið er með starf­semi í um sex­tíu löndum og hjá því starfa þús­und­ir. Þetta er því sann­ar­lega risi á sínu sviði.

En af hverju að vinna móberg á Íslandi og flytja það út í heim?

„Heidel­berg hefur sett það á odd­inn að ná fram kolefn­is­hlut­leysi í sinni sem­ents­fram­leiðslu,“ segir Þor­steinn. Stefnt sé að því að ná því mark­miði eigi síðar en 2050. Það á í fyrsta lagi að gera með föngun og förgun koltví­sýr­ings með nið­ur­dæl­ingu og í öðru lagi með notkun nýrra íblendi­efna í sem­ent. Og þar kemur íslenska móbergið til skjal­anna.

Í dag er svokölluð flugaska sem verður til við brennslu kola notuð í þessum sama til­gangi. En þar sem verið er að draga úr raf­orku­fram­leiðslu með kola­orku­verum á heims­vísu er Evr­ópa, að sögn Þor­steins, „að verða uppi­skroppa með hana á næstu fimm til tíu árum“.

Því hefur Heidel­berg leitað nýrra íblendi­efna og rann­sóknir síð­ustu ára hafa sýnt að malað og þurrkað móberg er fyr­ir­taks stað­geng­ill. Stað­geng­ill fyrir stað­gengil ef svo mætti segja. Því lengi var, og er reyndar í ein­hverjum mæli enn, notað sem­ents­gjall (klin­ker). Flugaskan leysti gjallið af hólmi og nú skal móbergið koma í hennar stað.

Til að ná lofts­lags­mark­miðum sínum ætlar Heidel­berg í þriðja lagi að leggja áherslu á orku­skipti í sam­göng­um. „Ágætt er að hafa í huga að í þessu til­tekna verk­efni er stefnt að kolefn­is­hlut­lausri vöru nán­ast frá byrjun og efnið flutt með far­ar­tækjum sem verða knúin end­ur­nýj­an­legu elds­neyt­i,“ segir Þor­steinn. Í athugun sé að þróa fyrsta vetnisknúna sem­ents­skipið í heim­in­um.

„Megin til­gangur verk­efn­is­ins er að lækka kolefn­is­spor sem­ents,“ ítrekar Þor­steinn og gerir til­raun til að útskýra með hvaða hætti:

Ef kolefn­is­spor sem­ents er í dag að með­al­tali 700-750 kíló á hvert tonn þá sparar móberg, malað saman við sem­ent­ið, 20 pró­sent af þessu kolefn­is­spori.

Og hann heldur áfram:

„Það má taka sem dæmi að ein milljón tonna af útfluttu móbergi myndi sam­svara 17 pró­sent af heild­ar­losun Íslands. Og ef við værum að tala hér um 2-3 millj­ónir tonna þá erum við að nálg­ast helm­ing­inn af heild­ar­losun Íslands. Þannig að verk­efnið væri í raun risa­stórt fram­lag Íslands til kolefn­is­jöfn­unar í Evr­ópu og mun skipta veru­legu máli í því heild­ar­sam­heng­i.“

Varla virð­ist til sú áform­aða stór­fram­kvæmd í dag sem ekki á að draga úr los­un, minnka kolefn­is­spor eða styðja hrein­lega við algjört kolefn­is­hlut­leysi. Að móbergs­vinnsla í Þor­láks­höfn smellpassi að lofts­lags­mark­miðum ætti því engum að koma á óvart.

Full­yrð­ingar um jákvæð lofts­lags­á­hrif þess að nota móberg í sem­ent hafa verið gagn­rýndar af íslenskum stofn­un­um. Þá gagn­rýni settu þær m.a. fram í umhverf­is­mats­skýrslu námu­vinnsl­unnar í Litla-Sand­felli. Þær vilja meina að útreikn­ing­arnir virð­ist miða við þá losun sem fylgi notkun hins meng­andi sem­ents­gjalls en ekki flug­ösku. Að þessum jákvæðu áhrifum hafi þegar verið náð, að minnsta kosti að ein­hverju marki. Um það hefur Kjarn­inn fjallað í nokkrum fréttum und­an­far­ið.

Stóra spurn­ingin

„Hvernig mun verk­smiðjan líta út? Það er auð­vitað stóra spurn­ing­in,“ segir Þor­steinn og bregður upp á tjald mynd af verk­smiðju með háum turnum í Malmö í Sví­þjóð og segir Heidel­berg hafa reynslu af því að byggja verk­smiðjur inni í litlum bæj­ar­fé­lög­um. „Það er rétt að taka það fram að hönnun [verk­smiðj­unn­ar] hér er á algjöru frum­stig­i.“

Ákvarð­anir um hönn­un­ina verði teknar í sam­ráði við bæj­ar­yf­ir­völd og „auð­vitað við bæj­ar­búa sjálfa“.

Þvínæst varpar hann mynd af Þor­láks­höfn upp á tjaldið og inn á hana er búið að tölvu­teikna kassa­laga bygg­ingar sem eiga að sýna það bygg­ing­ar­magn sem um ræð­ir. „Þetta hefur mér verið sagt að hafi vakið mikla athygli – sem ég er ekk­ert hissa á,“ við­ur­kennir hann. Hann vilji ekki syk­ur­húða hlut­ina: „Það er alveg ljóst að hér er um stór mann­virki að ræða.“

Millj­ón­irnar

En hver er ávinn­ing­ur­inn fyrir sveit­ar­fé­lagið og nær­sam­fé­lag­ið, spyr Þor­steinn svo og svarar spurn­ingu sinni með þessum hætti: „Þetta hefur veru­leg jákvæð efna­hags­leg áhrif fyrir Ölf­us. Það er talað um 60-90 bein störf í fram­leiðslu og námu­vinnslu. Og það er ágætt að hafa það í huga að hér er verið að ræða um vel launuð störf.“

Miðað við útflutn­ing á 1,5 til 2,5 millj­ónum tonna af móbergi á ári yrðu hafn­ar­gjöld ein og sér „talin í hund­ruðum millj­óna,“ tekur hann sem dæmi.

Útsýnið af síló­unum

Heidel­berg vill verða „góður grann­i“, leggja sitt af mörkum til sam­fé­lags­ins í formi styrkja til menn­ing­ar- og íþrótta­starfs en „það er einnig ríkur vilji til þess að reyna að tengja svæðið eins og kostur er við umhverf­ið,“ segir Þor­steinn. „Það hefur ekk­ert verið úti­lokað þegar kemur að hönnun mann­virkja. Væri hægt að nýta bygg­ingar af þess­ari hæð sem útsýn­is­staði inn í ferða­þjón­ustu? Það kemur vel til álita af okkar hálf­u.“

Það er komið að spurn­ingum og Þor­steinn og jarð­fræð­ing­ur­inn Börge Wig­um, einu tals­menn Heidel­berg á fund­in­um, eru til svara.

Margar hendur fara þegar í stað á loft hér og hvar í saln­um. Karl­maður ríður á vaðið og segir að eitt af því sem valdi íbúum áhyggjum sé stað­setn­ing verk­smiðj­unn­ar. Hann spyr: „Væri mögu­leiki, til að reyna að sætta ólík sjón­ar­mið, að færa verk­smiðj­una vestan við þorp­ið?“

Fleiri eiga eftir að spyrja um hið sama. Þarf hún virki­lega að vera þarna?

„Við höfum í sjálfu sér ekki úti­lokað neitt en höfum á sama tíma sagt að nálægð við höfn er algjört lyk­il­at­rið­i,“ svarar Þor­steinn. „Það verður strax veru­lega kostn­að­ar­samt og flókið að flytja efnið full­unnið um langan veg. Ég ótt­ast að það myndi verða alltof dýrt og ég held að það sé ekki raun­hæft.“

Annar fund­ar­gestur vill vita hver ætli að bera kostn­að­inn af þeim miklu hafn­ar­fram­kvæmdum sem þyrfti að ráð­ast í.

„Það er alveg ljóst að við myndum þurfa að taka þátt í þeim kostn­að­i,“ segir Þor­steinn. „Við höfum þá gert ráð fyrir að það sé í formi fyr­ir­fram­greiddra hafn­ar­gjalda af ein­hverju tag­i.“

En hvað með hávaða­mengun frá höfn­inni, spyr kona. „Nú er íbúa­byggð nán­ast alveg við höfn­ina.“

Lest­un­in, frá sílóum út í skip, fer fram á lok­uðum færi­böndum og er ekki hávær, full­yrðir Þor­steinn. Sem­ents­skip séu stór en ekki hávær­ari en önnur skip. Þau verði svo hljóð­lát þegar þau gangi fyrir vetni, líkt og stefnt sé að.

Hvað ef henni verður lok­að?

Einnig var spurt um hvað myndi ger­ast ef loka þyrfti verk­smiðj­unni. Þor­steinn seg­ist telja það „ákaf­lega ólík­leg­t“. Horft sé til rekstrar til næstu ára­tuga.

„Það er ekki gott að segja „við höldum að þetta muni ganga vel“,“ segir þá annar fund­ar­gestur og vill vita hvort áætl­anir hafi verið gerðar ef lokun yrði fyrr en til stæði. Hver beri ábyrgð og kostnað af því?

Þor­steinn seg­ist „játa það fús­lega“ að slíkar áætl­anir hafi enn ekki verið gerð­ar. „Við hugsum þessa starf­semi til lang­frama. Við erum ekki að huga að lok­un­inni þegar við erum að fara af stað.“ Hins vegar sé ekki óal­gengt að slíkt sé sett inn í samn­inga milli fyr­ir­tækja og sveit­ar­fé­laga, „þannig að það er lítið mál að huga að því fyr­ir­fram“.

Þá er spurt: „Þetta er gíf­ur­legt magn sem á að flytja hingað niður eft­ir. Hvernig hygg­ist þið gera það?“

Þrír meg­in­kostir hafa verið skoð­að­ir, útskýrir Þor­steinn. Erlendis sé þekkt að flytja efni með færi­böndum frá námu og að vinnslu­stað. „Það er mjög dýrt og hefur auk þess áhrif á umhverfið að setja slíkan búnað upp,“ bætir hann við. Sá kostur virð­ist því út úr mynd­inni. „Númer tvö er að nýta þjóð­vega­kerfið sem til staðar er. Við höfum heyrt mjög skýrar raddir um að það sé ekki ríkur vilji til þess. Við höfum því verið að skoða sér­greinda [vegi] sem kæmu þá nálægt bæj­ar­mörkum en ekki inn í bæinn og efnið yrði þá flutt með færi­böndum síð­ustu 1-2 kíló­metrana.“

Fund­ar­gest­ur: „Hvar myndi sér­greind leið fyrir vöru­bíla liggja?“

Þor­steinn: „Það er eitt af því sem er til skoð­un­ar.“

Vænt­an­legt, mögu­legt og kannski

„Þið hafið talað um að þetta muni lækka kolefn­is­spor þessa þýska fyr­ir­tæk­is­ins,“ spyr karl­mað­ur. „Það er ekk­ert smá kolefni sem er verið að pústa út í loftið hér, með stórum vinnu­vélum í námu og flytja það svo hing­að. Svifryk og annað slíkt. Erum við þá að menga okkar land þannig að þýskt fyr­ir­tæki geti lækkað sitt kolefn­is­spor?“

Þor­steinn ítrekar að stefnt sé að því að nota flutn­inga­bíla sem gangi fyrir end­ur­nýj­an­legu elds­neyti. „Metn­að­ur­inn er að þetta sé kolefn­is­hlut­laus vara, komin til við­skipta­vina í Evr­ópu. Bæði flutn­ing­ur­inn hér og skipa­flutn­ing­arn­ir.“

„Mér finn­ast þessi svör þín og þessar skýr­ingar ansi loðn­ar,“ segir þá kona. „Það er allt vænt­an­legt og mögu­legt og kannski. Skipið er svona stórt en það heyr­ist samt ekk­ert í því. Þetta verður yfir­þyrm­andi fyrir okkur sem búum næst höfn­inni. Fyrir utan að það þarf eng­inn að segja mér það að verk­smiðja alveg við bæj­ar­mörkin mengi ekki neitt. Að það komi eng­inn hávaði frá henni. Og það eru engir vöru­bílar sem geta flutt þessa þyngd sem eru vetnisknún­ir. Ég meina, Teslan dregur ekki einu sinni hesta­kerru í dag. Þetta er ekk­ert að ger­ast.“

Sal­ur­inn springur úr hlátri. Margir klappa.

Vænt­an­legir vetn­is­vöru­bílar

Þor­steinn bíður eftir hljóði og seg­ir: „Svo því sé til haga hald­ið: Þessir vöru­bílar eru komn­ir. Og þeir eru í mjög örri þró­un. Við erum að tala um fram­leiðslu sem færi af stað í fyrsta lagi árið 2025 eða 2026. En það er verið að bjóða okkur vetn­is­bíla til notk­unar á næsta ári. Þannig að þessi tækni er kom­in.“

En hvar er vetn­ið, er þá spurt. Því engin vetn­is­verk­smiðja er risin hér á landi þótt ein­hverjar slíkar séu á teikni­borð­inu. Þær eru mjög orku­frekar og þurfa virkj­an­anna við.

Þor­steinn bendir á að í orku­skipta­á­ætl­unum stjórn­valda séu hug­myndir um hvernig vetni verði fram­leitt hér til orku­skipta.

Mun þetta minnka losun Þor­láks­hafn­ar? Nei.

Lofts­lags­málin eru ekki afgreidd. Margir hafa rétt upp hönd.

„Er það bara þannig að þýska fyr­ir­tækið er að fara að jafna kolefn­is­spor sitt eða munu þau jákvæðu umhverf­is­á­hrif skila sér til íbúa Þor­láks­hafn­ar?“

„Ja, mun þetta minnka losun Þor­láks­hafn­ar? Nei. Það gerir það ekki en þannig virkar lofts­lags­bók­haldið okkar ekki,“ svarar Þor­steinn. „Það má alveg hafa það í huga að við sem þjóð erum að flytja inn langstærstan hluta af okkar kolefn­is­spori sem telur ekki inn í okkar lofts­lags­bók­hald. Þannig að við getum ekki heldur sagt að það ein­hverjir aðrir verði að hafa áhyggjur af því hvernig við afgreiðum málm­iðnað til að búa til Tesl­urnar okkar eða batt­er­íin í þær og svo fram­veg­is. Þetta er hnatt­rænn vandi. Þannig að vissu­lega erum við að segja: Já, við erum að leggja af mörkum hér veru­lega lækkun kolefn­is­spors sem kemur inn í lofts­lags­bók­hald ann­arra landa en það er samt hluti af lausn við hnatt­rænum vanda og við þurfum öll að taka þátt í að leysa hann.“

Nú er keppst um að kom­ast að með spurn­ing­ar. Þor­steinn stendur í ströngu við að for­gangs­raða.

„Það er hendi hérna! Hérna!“ Kona teygir hönd sína upp sem mest hún má. Og áfram er spurt um kolefn­is­sporið títt­nefnda. Gestir koma vel und­ir­búnir til fund­ar­ins. Hafa kynnt sér mál­in. Vilja skýr og afdrátt­ar­laus svör.

Græna hliðin ekki til­komin af góð­mennsku

Kolefn­is­spor bygg­ing­ar­iðn­að­ar­ins er gríð­ar­legt, bendir konan á. „Það á að leggja gríð­ar­lega skatta á þessa starf­semi ef hún gerir ekk­ert í sínum mál­um. Þannig að ég held, því mið­ur, að græna hliðin hjá Heidel­berg sé ekki af góð­mennsku og umhverf­is­sjón­ar­miðum einum saman heldur til þess að reyna að spara sér pen­ing.“

„Heyr heyr!“ er kallað á nokkrum stöðum í saln­um.

„Þetta er góðu punkt­ur,“ byrjar Þor­steinn svar sitt á. Innan Evr­ópu­sam­bands­ins eigi vissu­lega að fara að breyta kerfum sem útdeila los­un­ar­heim­ildum til iðn­fyr­ir­tækja, þar á meðal til sem­ents­fram­leið­enda. Þær verði ekki lengur ókeyp­is. „Það er verið að setja þá kröfu á þessi fyr­ir­tæki að þau hafi x mörg ár til að koma sér niður í kolefn­is­hlut­leysi ellegar legg­ist mjög þungur kostn­aður á þau. Það er alveg rétt. En fyr­ir­tæki eins og Heidel­berg styður líka þessar aðgerðir af því að þær eru að virka til að knýja stærri iðn­fyr­ir­tæki til að minnka kolefn­is­spor sitt.“

Hvað mun þetta nota mikið raf­magn, er svo spurt. Raf­magn er líka auð­lind sem keppst sé um.

„Það er gert ráð fyrir um það bil 40 mega­vatta raf­orku­notkun í fyrsta áfanga verk­efn­is­ins og það gæti auk­ist í 60 mega­vött í öðrum áfanga. Þetta er ekki risa orku­not­andi en vissu­lega stór, það er alveg rétt,“ svarar Þor­steinn.

Í þessu sam­hengi má nefna að Kröflu­virkjun er 60 mega­vött (MW) að afli.

„Er búið að tryggja þessa orku?“

„Ja, það er eitt af því sem er í umræð­unn­i,“ segir Þor­steinn og afsakar sig með þessum orð­um. „Og af því að talað var hér um að svörin væru loðin þá eru þau einmitt loðin af því að við erum bara hér á fyrstu metr­un­um.“

„Er til raf­orka í kerf­inu fyrir þetta verk­efn­i?“

„Það er til raf­magn í kerf­inu já, og það er til raf­magn hjá orku­fram­leið­end­um,“ svarar hann. „Þannig að við höfum bæði verið að ræða við Lands­net og raf­orku­fram­leið­endur varð­andi aðgang að raf­magni. Það er auð­vitað grund­vall­ar­for­senda þess að hægt sé að reisa verk­smiðju sem þessa.“

„Yes! Loks­ins komið að okk­ur!“ segir kona sem situr út á enda er Þor­steinn hefur loks bent á upp­rétta hönd henn­ar.

Hún vill vita meira um bygg­ing­arn­ar, jafn­vel þótt hönnun þeirra sé aðeins á frum­stigi.

„Þessi síló, hvað er þetta hátt?“

„End­an­leg hæð liggur í raun og veru ekki fyrir en við höfum sagt að þetta séu 40 til 50 metra há mann­virki,“ svarar Þor­steinn.

Nú taka fund­ar­gestir að ræða sín á milli hversu há slík bygg­ing í raun sé, miðað við aðr­ar. „Kulda­boli er fimmtán metra hár,“ segir kona. „Þannig að þetta eru þrír Kulda­bol­ar,“ segir önn­ur.

Kulda­boli er þekkt kenni­leiti í Þor­láks­höfn. Frysti­vöru­hótel við höfn­ina sem þjónar mat­væla­fram­leið­endum jafnt sem inn­flytj­endum og útflytj­end­um. Eitt stærsta mann­virki bæj­ar­ins.

„Gætum við fengið myndir sem sýna verk­smiðj­una frá inn­keyrsl­unni inn í bæinn?“ er spurt.

„Mun þetta sjást frá Sel­fossi?“ spyr ann­ar.

Snyrti­leg mann­virki

„Held­urðu að þetta verði bara fal­leg­t?“ spyr kona um bygg­ing­arnar háu. Þor­steinn horfir á hana um stund þar til hún bætir við: „Nú er ég bara að spyrja af kurt­eisi.“

Þor­steinn bros­ir. Seg­ist ekki hafa tekið því öðru­vísi. „Já, þessi mann­virki geta verið mjög snyrti­leg. Þau eru stór. Ég er heldur ekki að reyna að draga dul á það.“

„Ég er búin að hafa hend­ina á lofti lengi og ég nenni ekki meir,“ segir einn fund­ar­gesta. Það eru enn margir um hit­una.

„Þið talið um að þetta eigi að vera meng­un­ar­laus starf­sem­i,“ segir hann og rifjar upp lof­orð um sorp­brennslu­stöð á Ísa­firði sem átti ekk­ert að menga „þar til hún gerði það svo“. Gest­ur­inn vill vita hvernig það verði tryggt að starf­semin mengi ekki, „að við getum andað að okkur góðu loft­i“.

Þor­steinn lýsir vinnslu­ferl­inu. Móbergið komi til verk­smiðj­unnar og sé malað og þurrkað með heitu vatni og raf­magni. Engin skað­leg hjálp­ar­efni séu notuð í því ferli. Rykið sé auð­lindin og því hagur fyr­ir­tæk­is­ins að ekk­ert af því sleppi út. „Þetta á ekk­ert skylt við sorp­brennslu­stöð.“

Hann segir að gert hafi verið grín að sér fyrir að segja að verk­smiðjan verði meng­un­ar­laus. „En það er bara veru­leik­inn.“

„Þetta er þá fyrsta verk­smiðjan í heim­inum sem verður meng­un­ar­laus,“ er kallað utan úr saln­um.

Nú spyrja margir í einu.

„Hvað þurfið þið mikið af heitu vatni á sek­úndu og hvar ætlið þið að fá það?“

„Þið þurrkið efnið og þá verður til gufa. Hvað ætlið þið að gera við hana?“

„Verður kosn­ing um það meðal íbúa hvort þeir vilji þetta eða ekki?“

Þetta er spurn­ingin sem lík­lega flestir í salnum vilja fá svör við.

„Það er auð­vitað íbú­anna og sveit­ar­fé­lags­ins að ákveða það,“ svarar Þor­steinn.

„Og ef við myndum segja nei?“

„Ef þið mynduð segja nei? Ég geri ekki ráð fyrir því að verk­efni af þess­ari stærð­argráðu færi fram í harðri and­stöðu við íbú­a.“

Ása Berg­lind Hjálm­ars­dótt­ir, full­trúi Íbúa­list­ans í bæj­ar­stjórn, ólst upp í Þor­láks­höfn og er flutt þangað aftur með börn sín. „Mér líst ekk­ert á þetta,“ segir hún. „Ég var búin að sjá fyrir að þú myndir reyna að syk­ur­húða þetta eitt­hvað á þessum fundi en mér finnst þetta jafn­hræði­legt og þegar ég labb­aði hérna inn.“

„Sam­mála,“ heyr­ist þá ann­ars staðar úr saln­um.

Ása heldur áfram: „Ég er hérna með und­ir­skrifta­lista og hann hljómar svona: Und­ir­rituð skora á bæj­ar­stjórn Ölfus að hætta öllum við­ræðum við Heidel­berg Mater­i­als um að reisa bygg­ingar og vinnslu á þeim lóðum sem búið er að úthluta og falla frá stór­tækum hug­myndum um frek­ari námu­vinnslu í sveit­ar­fé­lag­inu Ölf­usi.“

Margir klappa. Sumir standa jafn­vel upp og klappa.

„Við erum ekki hér til að reyna að syk­ur­húða hlut­i,“ segir Þor­steinn. „Starf­semi sem þessi er ekki sætt í sveit­ar­fé­lag­inu ef að ekki er um hana víð­tæk sátt og ekki er haft gott sam­ráð við íbúa. Þá er verk­efn­inu bara að sjálf­sögðu sjálf­hætt.“

„Ég er líka sann­færð um að íbúum í Reykja­nesbæ var sagt að kís­il­verk­smiðjan yrði meng­un­ar­laus,“ segir þá annar fund­ar­gest­ur. „Það er bara mjög erfitt að treysta slíku. Þetta er risa­vaxin verk­smiðja í tún­fæt­in­um. Hún er nokkra metra frá heim­il­inu mínu, frá heim­ilum margra ann­arra. Frá nýrri íbúa­byggð sem á að byggja ...“

„... og við hlið­ina á nýja mið­bænum sem á að kom­a,“ botnar enn einn gest­ur­inn.

„Ég þekki ágæt­lega til starf­semi kís­il­vera og þessi starf­semi á ekk­ert skylt við þá starf­sem­i,“ svarar Þor­steinn.

„Auð­vitað komu mót­mæli. Það er öllu mót­mælt,“ segir eldri karl­maður sem seg­ist vera frægur fyrir það að rífa kjaft. „Við þurfum að skoða þessi mál nán­ar. Það er alltof snemmt að koma með stórar yfir­lýs­ingar núna. Þetta er bara eins og fóstur í móð­ur­kviði á þriðju viku.“

Ein­hverjir hlæja.

Næstur fær karl­maður orðið sem seg­ist hafa orðið nei­kvæður í garð fram­kvæmd­ar­innar er bæk­ling­ur­inn kom heim til hans. „En mér finnst að við verðum að fá heild­ar­mynd­ina áður en við ákveðum að henda ein­hverjum í burtu. Síðan setjum við þetta í íbúa­kosn­ingu og fáum já eða nei.“

„Á þá að lofa íbúa­kosn­ing­u?“ kallar kona og beinir orðum sínum til full­trúa úr meiri­hluta bæj­ar­stjórnar sem er á fund­in­um.

„Það er bara ekk­ert flókið að standa upp og lofa því,“ segir full­trú­inn og for­maður bæj­ar­ráðs, Grétar Ingi Erlends­son, hátt og snjallt. Hann stendur upp.

„Lof­aðu því þá!“ segir maður hinum megin í saln­um.

„Ef það kemur til þess að [Heidel­berg] ætli að vinna þetta áfram, að sjálf­sögðu fer þetta í íbúa­kosn­ing­u,“ segir Grétar með þunga. „Að sjálf­sögð­u!“

Það er klapp­að. Þetta hefur mögu­lega róað taugar ein­hverra. Og nú hefur fund­ur­inn staðið í tæpa tvo tíma og fólk er farið að læð­ast út úr saln­um. Vill kom­ast heim til barna og bús.

Kolefn­is­spor er mik­il­vægt en nærum­hverfið líka, segir kona á meðan stólum er ýtt til og úlpum rennt upp í kringum hana. Hún spyr um nátt­úruperlur í nágrenni hinnar fyr­ir­hug­uðu verk­smiðju. Til dæmis fjör­una sem margir nýta sér til heilsu­bót­ar. „Við höfum hugsað um það að okkar starf­semi hafi sem minnst trufl­andi áhrif,“ svarar Þor­steinn. Verk­smiðjan sé við fjör­una en ekki í henni.

Ásýnd verk­efn­is­ins, umferðin sem því teng­ist og mögu­leg losun frá starf­sem­inni „er það sem ræður örlögum verk­efnis sem þessa,“ heldur hann áfram. „Við viljum gera eins vel og við getum og eiga sam­töl við bæj­ar­búa og stjórn­völd um það hvaða kröfur yrðu gerð­ar. Og það er þá á end­anum það sem ræður úrslitum um hvort af henni verður eða ekki. Við erum ekki að koma hér til að reyna að hola niður ein­hverri starf­semi í and­stöðu við byggð­ar­lag­ið.“

Vilji sveit­ar­fé­lags­ins og bæj­ar­búa sé „auð­vitað sá vilji sem við hlítum á end­an­um“.

Þor­láks­búar klappa kurt­eis­is­lega. Þeir hafa um margt að hugsa eftir fund­inn. Regnkápum er hneppt upp í háls. Regn­hlífar settar á loft. Fólk röltir heim á leið.

Við höfn­ina er ekk­ert flóð­lýst síló eins og í Mal­mö.

Það er enn sem komið er bara hug­mynd.