Meiri­hluti dóm­ara við Hæsta­rétt Banda­ríkj­anna hefur sam­þykkt að taka til umfjöll­unar að snúa við dómi frá 1973 í máli Roe gegn Wade sem mark­aði þátta­skil í rétt­indum kvenna til þung­un­ar­rofs. Nið­ur­staða dóms­ins var að réttur kvenna til þung­un­ar­rofs eigi stoð í stjórn­ar­skrá Banda­ríkj­anna.

Polit­ico birti frétta­skýr­ingu upp úr drögum meiri­hluta­á­lits­ins í gær­kvöldi og er þetta í fyrsta sinn sem skjali frá Hæsta­rétti Banda­ríkj­anna er lekið í fjöl­miðla. Ekki leið á löngu þar til hópur fólks kom saman við Hæsta­rétt Banda­ríkj­anna og krafð­ist þess að réttur til þung­un­ar­rofs yrði virt­ur. Mót­mælin hafa haldið áfram í dag.

Nancy Pelosi, for­seti full­trú­ar­deildar Banda­ríkja­þings, og Chuck Schumer, leið­togi Demókra­ta­flokks­ins í öld­unga­deild­inni, sendu frá sér sam­eig­in­lega yfir­lýs­ingu í gær þar sem þau segja drög hæsta­réttar benda til þess að hæsti­réttur ætli að sam­þykkja mestu skerð­ingu á rétt­indum Banda­ríkja­manna í hálfa öld. „Ekki ein­ungis skerð­ingu á rétt­indum kvenna heldur allra Banda­ríkja­manna,“ segir í yfir­lýs­ing­unni.

Á sama tíma fagna and­stæð­ingar þung­un­ar­rofs drögum meiri­hluta­á­lits hæsta­rétt­ar. Susan B. Ant­hony, ein stærstu sam­tök Banda­ríkj­anna gegn þung­un­ar­rofi, fara þar fremst í flokki. „Ef Roe verður í raun snúið verður það í okkar verka­hring að stuðla að sam­komu­lagi sem snýr að mik­il­væg­ustu og sterk­ustu vernd sem ófædd börn geta not­ið,“ segir í yfir­lýs­ingu sam­tak­anna.

Mitch McConn­ell, leið­togi Repúblikana­flokks­ins í öld­unga­deild­inni, lítur lek­ann alvar­legum augum og segir í yfir­lýs­ingu að um árás á sjálf­stæði Hæsta­réttar Banda­ríkj­anna sé að ræða. „Þetta er enn eitt dæmið um stig­mgögnun her­ferðar öfga­vinstr­is­ins sem ógnar alrík­is­dóm­ur­um,“ segir McConn­ell meðal ann­ars í færslu sinni.

Nið­ur­staða í máli Roe gegn Wade „sví­virði­lega röng frá upp­hafi“

Í 98 síðna drögum meiri­hluta­á­lits hæsta­réttar sem er skrifað af hæsta­rétt­ar­dóm­ar­anum Samuel Alito, segir meðal ann­ars að nið­ur­staða dóms­ins í máli Roe gegn Wade hafi verið „sví­virði­lega röng frá upp­hafi“ og að það sé kom­inn tími til að fylgja stjórn­ar­skránni þar sem komi fram að það eigi að vera í höndum lög­gjaf­ar­valds­ins að ákveða hvort konur í ríkjum Banda­ríkj­anna eigi rétt á því að gang­ast undir þung­un­ar­rof.

Alito er einn af sex íhalds­sömum dóm­urum hæsta­réttar og var skip­aður af George W. Bush í jan­úar 2006. Í álit­inu segir Alito einnig að dóm­ur­inn hafi „langt því frá leitt til þjóð­ar­sáttar um þung­un­ar­rof, heldur hafi hann ýtt undir eld­fima umræðu og dýpkað sundr­ung­u.“ Dóm­arar við hæsta­rétt eða tals­menn dóm­stóls­ins hafa ekki viljað tjáð sig um skjalið í sam­tali við Polit­ico.

Tíma­móta­dóm­ur­inn í máli Roe gegn Wade upp­­hófst með mál­­sókn konu, sem kölluð var Jane Roe í dóms­skjöl­um, gegn rík­­inu. Iðu­­lega er vísað til þess dómafor­­dæmis sem Roe gegn Wade. Kon­an, sem réttu nafni hét Norma McCor­vey, varð ólétt en vildi rjúfa þung­un­ina. En hún bjó í Texas og á átt­unda ára­tug síð­­­ustu aldar var þung­un­­ar­rof þar aðeins heim­ilt ef með­­­gangan ógn­aði lífi kon­unn­­ar.

Fimm dóm­arar skip­aðir í for­seta­tíð repúblik­ana greiddu þá atkvæði með tveimur frjáls­lyndum dóm­ur­um. Tveir dóm­arar skip­aðir af repúblikönum voru and­vígir nið­ur­stöð­unni og frá því að dóm­ur­inn féll, í rúm 50 ár, hefur stór hluti íhalds­manna barist fyrir því að dómnum verði hnekkt.

McCor­vey tal­aði síðar gegn þung­un­ar­rofi en í heim­ild­ar­mynd sem kom út árið 2020 seg­ist McCor­vey aðeins hafa gert svo þar sem henni var greitt fyrir það. Hún lést árið 2017, 69 ára að aldri.

Þróun eða aft­ur­för?

Mörg ríki eru komin á svip­aðar slóðir og fyrir hátt í fimm­tíu árum þar sem rétt­indi kvenna að þung­un­ar­rofi hafa verið skert með ýmsum hætti. Síð­asta haust tóku gildi lög í Texas sem banna þung­un­­ar­rof eftir að óþroskað hjartað byrjar að slá og dæla blóði um fóst­­ur­vís­inn, sem ger­ist í sjöttu viku með­­­göngu, og skiptir þá til að mynda engu hvort að kon­unni hafi verið nauð­g­að. Þetta er einnig það snemma á með­­­göngu að fæstar konur eru búnar að átta sig á þung­un­inni.

­Þró­un­ina, eða öllu heldur aft­ur­för­ina, hvað varðar rétt­indi kvenna til að hafa vald yfir eigin lík­ama má meðal ann­ars rekja til ríkja þar sem repúblikanar hafa verið við stjórn í árarað­ir, end­­ur­­tek­inni skipun íhalds­­­samra dóm­­ara og auknum ítökum hópa, m.a. krist­inna, sem barist hafa gegn þung­un­­ar­rofi ára­tugum sam­­an.

Í ríkjum þar sem demókratar eru við völd, til að mynda í Kali­forn­íu, Nýju Mexíkó og Michigan hafa rík­is­stjórar brugð­ist fljótt við og heita því að styrkja rétt kvenna til þung­un­ar­rofs enn frekar, verði meiri­hluta­á­lit hæsta­réttar sam­þykkt.

„Við getum ekki treyst [Hæsta­rétti] til að standa vörð um rétt­inn til þung­un­ar­rofs þannig að við gerum það sjálf,“ segir Gavin Newsom, rík­is­stjóri Kali­forn­íu, í færslu á Twitt­er, þar sem hann heitir því einnig að konur muni áfram njóta verndar í rík­inu.

Drögin end­ur­spegli ekki end­an­lega nið­ur­stöðu

Joe Biden Banda­ríkja­for­seti tók það skýrt fram í yfir­lýs­ing­unni sinni vegna máls­ins að skjal­inu sem var lekið eru fyrstu drög og end­ur­spegli ekki endi­lega end­an­lega nið­ur­stöðu hæsta­rétt­ar.

„Ef Hæsti­réttur ákveður að snúa við dómnum fellur það í hendur kjör­inna full­trúa á öllum stigum að vernda rétt kvenna til að velja. Og það mun falla í hendur kjós­enda að kjósa þau sem styðja rétt til þung­un­ar­rofs í nóv­em­ber,“ segir Biden í yfir­lýs­ingu sinni. Þá kveðst hann reiðu­bú­inn til að vinna að því að lög­festa nið­ur­stöðu Roe gegn Wade.

Alþjóða­heil­brigð­is­mála­stofn­unin (WHO) hefur sent frá sér yfir­lýs­ingu vegna máls­ins þar sem stofn­unin ítrekar að þung­un­ar­rof sé heil­brigð­is­þjón­usta. WHo bendir á að verði þung­un­ar­rofslög­gjöf hert muni koma verst niður á jað­ar­settum hópum sem munu nýta sér óör­ugga þung­un­ar­rofs­þjón­ustu.

13 ríki geta bannað þung­un­ar­rof um leið og hæsti­réttur snýr við dómnum

Roe gegn Wade hefur verið til umfjöll­unar hjá hæsta­rétti síðan í des­em­ber vegna kröfu dóm­stóla í Miss­issippi um að dómnum verði snúið við. Í drögum meiri­hluta­á­lits­ins kemur fram að vinnsla þess hófst í febr­ú­ar. Í álit­inu er fjallað um mál Dobbs gegn Jackson Women's Health Org­an­ization, mál sem snýst um lög­gjöf í Miss­issippi sem leggur til bann við þung­un­ar­rofi eftir 15. viku með­göngu. Verði álitið sam­þykkt mun lög­gjöfin í Miss­issippi taka gildi.

Ef dómnum verður snúið verður réttur til þung­un­ar­rofs ekki lengur var­inn í stjórn­ar­skrá lands­ins og fær­ist í hendur ein­stakra ríkja. Búast má við að þung­un­r­rof verði bannað í um helm­ingi ríkja Banda­ríkj­anna. Bannið mun taka gildi í 13 ríkjum um leið og meiri­hluta­á­lit hæsta­réttar verður sam­þykkt þar sem rík­is­þing þeirra hafa þegar sam­þykkt lög­gjöf þess efn­is. Það þýðir að um 36 millj­ónir kvenna muni taf­ar­laust missa rétt til þung­un­ar­rofs, sam­kvæmt gögnum frá Planned Parent­hood, heil­brigð­is­stofnun sem veitir þung­un­ar­rofs­þjón­ustu.

For­seti hæsta­réttar getur skrifað eigin meiri­hluta­á­lit

Íhalds­samir dóm­ar­ar, skip­aðir í for­seta­tíð repúblikana, mynda meiri­hluta í hæsta­rétt­inum og greiddu fimm atkvæði með meiri­hluta­á­lit­inu. Ásamt Alito, sem skrif­aði álit­ið, greiddu Clarence Thom­as, Neil Gorsuch, Brett Kavan­augh og Amy Coney Barrett með því að taka til umfjöll­unar að snúa við dómn­um. Þrír dóm­ar­anna voru skip­aðir í for­seta­tíð Don­alds Trump.

Þrír af níu dóm­urum hæsta­réttar eru skip­aðir í for­seta­tíð demókrata; Stephen G. Breyer, Sonia Sotom­a­yor og Elena Kagan, og greiddu þau öll atkvæði gegn því að snúa við dómn­um.

Ekki liggur fyrir hvernig John Roberts, for­seti Hæsta­réttar Banda­ríkj­anna, mun greiða atkvæði á næstu stigum álits­ins. Hann gæti einnig skrifað sitt eigið álit. Dóm­arar geta auk þess skipt um skoðun þar til end­an­lega atkvæða­greiðsla fer fram. For­dæmi eru fyrir því.

Skjalið sem lak til fjöl­miðla er merkt sem „fyrstu drög meiri­hluta­á­lits“. Búist er við að end­an­legri nið­ur­stöðu hæsta­rétt­ar, það er hvort dómnum verði snúið við eða ekki, í lok júní eða byrjun júlí.