Neytendasamtökin ætla að stefna öllum stóru viðskiptabönkunum þremur og hafa opnað heimasíðu til að safna lántökum sem vilja fara með sín mál fyrir dóm. Ástæðan er sú að samtökin telja að lán sem Arion banki, Íslandsbanki og Landsbankinn hafa veitt íslenskum heimilum með breytilegum vöxtum standist ekki lög.
Vinnist slík mál gæti átt sér stað mikil tilfærsla á fjármunum frá bönkum til þeirra heimila sem eru með lán á breytilegum vöxtum. Í lok mars síðastliðins námu útlán viðskiptabankanna til heimilanna til dæmis um 1.550 milljörðum króna. Neytendasamtökin telja að stærstur hluti þessara lána sé með ólöglegum skilmála um breytilega vexti. Þannig nemur hvert prósentustig til eða frá 15,5 milljörðum króna.
Höfnuðu kröfum
Neytendasamtökin kröfðu alla bankana um breytingar á skilmálum lána þeirra í fyrrahaust í kjölfar þess að samtökin létu vinna greiningu sem sýndi að vaxtaálag bankanna hefði aukist. Sömuleiðis kröfðust Neytendasamtökin þess að hlutur þeirra neytenda sem hallað hefði verið á með ákvörðunum um vaxtabreytingar sem teknar höfðu verið á grundvelli óskýrra og ófullnægjandi skilmála yrði leiðréttur.
Samtökin ætla að fara með að minnsta kosti þrjú mál fyrir dóm hérlendis til að fá niðurstöðu og skapa fordæmi fyrir önnur lán sem veitt hafa verið á breytilegum vöxtum. Á heimasíðunni sem Neytendasamtökin opnuðu í morgun kemur fram að bönkunum þremur verði stefnt til ógildingar skilmálanna og endurgreiðslu ofgreiddra vaxta til fjölda ára. „Ef málin vinnast gæti endurgreiðsla hlaupið á mörg hundruð þúsundum króna fyrir hvert lán, jafnvel milljónum.“
Miklir hagsmunir
Í einföldu máli þá kom fram í greiningu Neytendasamtakanna á lánum með breytilegum vöxtum að ákvörðum um það hvernig þeir séu ákvarðaðir séu óskýrir og að neytendur séu ekki í aðstöðu til að meta þær breytur sem þar liggi til grundvallar. Bankarnir sjálfir, í krafti fjárhagslegra yfirburða og þekkingar sem myndast hafi innan þeirra, viti hins vegar nákvæmlega hvað þeir séu að gera. Fyrirsjáanleiki og gegnsæi þurfi að vera til staðar í skilmálum og því hvernig vaxtabreytingar eru ákvarðaðar, en svo sé ekki í núverandi kerfi.
Á síðunni sem Neytendasamtökin hafa opnað vegna yfirvofandi dómsmála segir að stóra málið sé að lántakar verði ekki útsettir fyrir einhliða ákvörðunum um vaxtabreytingar lána sinna í framtíðinni. „Líklega munu vextir á Íslandi hækka aftur að loknu Covid samdráttarskeiðinu og þá þarf að vera alveg skýrt hvað ræður vöxtunum, enda um mikla hagsmuni að tefla fyrir lántaka, eins og sést hér að ofan.“
VR lagði til veglega upphæð
Samtökin hafa samið við Lögfræðistofu Reykjavíkur um að stofan veiti þjónustu í málarekstrinum gegn árangurstengdri þóknun. Sú þjónusta er fólgin í að meta réttarstöðu lántakanda, útreikningum krafna og sendingu kröfubréfa til lánafyrirtækja til að tryggja að dráttarvextir reiknist á kröfuna, veita ráðgjöf um slit fyrningar ef þörf kröfur, og sjá um uppgjör á grundvelli fyrirliggjandi dóma þegar niðurstaða liggur fyrir. Öllum félagsmönnum er þó frjálst að leita til eigin lögmanna kjósi þeir svo. Þeir eru ekki bundnir því að nýta sér þá lögmannsstofu sem samtökin hafa samið við.
VR, stærsta stéttarfélag landsins, hefur lagt Neytendasamtökunum til það sem er sagt vera „vegleg upphæð“ til málarekstursins. Auk þess hafa Neytendasamtökin fengið styrk frá Samtökum fjármálafyrirtækja og er hann veittur á grundvelli þess að fjármálafyrirtæki hafi augljósa hagsmuni á því að fá úr því skorið hvort vaxtaákvarðanirnar séu ólögmætar eða ekki. Þessi framlög munu þó ekki duga til og ljóst að kostnaður mun falla á Neytendasamtökin einnig.
Samtökin búast ekki við því að málið leysist hratt. Líklegast er að það muni taka nokkur ár.
