Það stytt­ist í seinni hálf­leik kjör­tíma­bils­ins. Fyrri hálf­leik­ur­inn þró­að­ist á annan hátt en flestir áttu von á. Rík­is­stjórn sem naut gríð­ar­legs stuðn­ings þeg­ar hún tók við hefur náð að koma nokkrum af sínum helstu stefnu­málum í gegn, en er samt sem áður að mæl­ast með afar lít­inn stuðn­ing. Minnsti flokk­ur­inn á þingi mælist hins vegar langstærsti flokkur lands­ins þrátt fyrir að stefna hans sé fyrst og síð­ast að breyta stjórn­mála­kerf­inu. Frjáls­lyndu miðju­flokk­arnir eru í sárum og upp hafa blossað blóðug inn­an­flokksá­tök innan þeirra. Við þess­ari stöðu þurfa þeir allir að bregðast, með mis­mund­andi hætti.

Þetta er búinn að vera mjög áhuga­verður fyrri hálf­leik­ur. En sá síð­ari verður lík­lega enn áhuga­verð­ari. Og loka­staðan gæti leitt til þess að íslensk stjórn­mál breyt­ist umtals­vert og var­an­lega.

Hér að neðan verður rýnt í stöðu nýju flokk­anna, Pírata og Bjartrar fram­tíð­ar, á þessum tíma­mótum en þeir hafa báðir verið mikið til umfjöll­unar í fjöl­miðlum að und­an­förnu. Annar flokk­ur­inn vegna skyndi­legrar fylg­is­aukn­ingar en hinn vegna þess að fylgi hans er að mestu horf­ið. Síðar í dag mun svo birt­ast grein­ing á stöðu hinna stjórn­mála­flokk­anna.

Gagn­rýni fyrir að vera ekki eins og hinir

Staða Pírata sam­kvæmt skoð­ana­könn­unum er farin að valda því að önnur póli­tísk öfl reyna að grafa undan þeim. Þegar fylgið mælist yfir 30 pró­sent í fjóra mán­uði í röð og engin teikn virð­ast á lofti um að það sé að fara að minnka þá er ljóst að það þarf að taka stöð­una alvar­lega.

Vanda­málið sem öfl gamla flokka­kerf­is­ins standa frammi fyrir vegna þessa er hins vegar það að þau vita ekki almenni­lega hvernig þau eiga að tækla afl eins og Pírata, sem stendur ekki bara fyrir aðrar skoð­anir heldur vill ger­breytt póli­tískt kerfi. Gagn­rýn­in, sem hefur að mestu verið sett fram á síðum Morg­un­blaðs­ins, hefur því fyrst og síð­ast snú­ist um að benda á mæt­ingu Pírata á nefnd­ar­fundi, skort á fast­mót­uðum stefnu­málum í ýmsum mála­flokkum og upp á síðkastið um „veru­leg átök“ vegna „al­var­legs inn­an­meins“ í röðum flokks­manna. Þau átök eiga sér stað, sam­kvæmt Morg­un­blað­inu, á lok­aðri Face­book-­síðu Pírata.

Gagn­rýnin er þó miðuð út frá póli­tískum veru­leika sem Píratar standa ekki fyr­ir. Þ.e. þeir gefa sig ekki út fyrir að vera hópur sem vill móta sam­fé­lagið eftir sínu höfði og stefnu né fyrir að vera hópur fólks sem gengur að öllu leyti í takt. Í stefnu Pírata kemur til að mynda fram að þeir noti kosn­inga­kerfi á net­inu til að greiða úr ágrein­ings­málum og kom­ast að nið­ur­stöðu „sam­hliða reglu­legum mál­efna­fundum og fram­kvæmda­fundum í kjöt­heim­um.“ Þetta er, að sögn Pírata, helsti örygg­is­ventill­inn á að allir geti haft aðkomu að Pírata­mál­um. Það er því bein­leiðis inn­byggt í stefnu flokks­ins að þar sé tek­ist á um ýmis­legt og að nið­ur­staða þeirra „átaka“ móti síðan afstöðu til mál­efna. Lyk­il­at­riðið er að flokk­ur­inn sé með lýð­ræð­is­legar leiðir til að kom­ast að nið­ur­stöðu.

Hvernig færðu fólk sem er ósam­mála til að vinna sam­an?

Þetta fyr­ir­komu­lag er þó þess eðlis að það gæti bakað Pírötum tölu­verð vand­ræði í raun­veru­leik­an­um, þótt hug­mynda­fræðin á bak­við það sé fal­leg. Píratar ræða það ekki mikið opin­ber­lega en það yrði gríð­ar­lega vanda­samt verk að búa til starf­hæfan þing­flokk ef flokk­ur­inn myndi fá það nálægt því fylgi sem hann er að mæl­ast með í könn­unum í næstu kosn­ing­um. Veru­leik­inn er sá að þó innan Píratahteyf­ing­ar­innar sé fólk að störfum sem er sam­mála um nokkur grund­vall­ar­at­riði (t.d. aukið gagn­sæi, beinna lýð­ræði og varð­staða um tján­ing­ar­frelsi) þá er það fólk ósam­mála um margt annað sem stór þing­flokkur þyrfti að taka afstöðu til. Sér­stak­lega ef hann ætti aðkomu að rík­is­stjórn.

Það yrði því mjög áhuga­vert, að minnsta kosti fyrir óflokks­bundna áhuga­menn um stjórn­mál, að sjá hvernig unnið yrði úr þeim ágrein­ings­málum ef Píratar sætu uppi með yfir 20 þing­menn eftir næstu kosn­ing­ar, líkt og kann­anir gefa til kynna að flokk­ur­inn myndi fá ef kosið væri í dag.

Morg­un­blaðið hefur fjallað tölu­vert um meintar deilur innan raða Pírata og gagn­rýnt þá harð­lega í rit­stjórn­ar­grein­um.

 

Vilja vera umbóta­afl en "leika leik­inn"

Annað nýlegt stjórn­mála­afl sem hefur verið mikið í sviðs­ljós­inu und­an­farna daga, en af allt öðrum og nei­kvæð­ari ástæðum en Pírat­ar, er Björt fram­tíð. Upp­leggið þegar sá flokkur var stofn­aður er ekki fjarri því sem Píratar standa fyrir og eru að njóta góðs af í skoð­ana­könn­un­um. Tvær af lyk­ilá­herslum Bjartrar fram­tíðar eru „minna ves­en“ og „meiri sátt“. Þótt létt­úð­legur og hip­stera­legur fram­setn­ing­ar­máti áhersln­anna fari í taug­arnar á mörgum þá er inni­hald þeirra mjög í takt við það sem fjöl­margir kjós­endur eru að kalla eft­ir.

Í þeim felst vilji til að gera umbætur á stjórn­sýsl­unni, ein­falda aðgengi að allri stjórn­sýslu á net­inu, efla aðgengi að upp­lýs­ing­um, nýta beint lýð­ræði og þátt­töku almenn­ings bet­ur, setja þjóð­inni nýja stjórn­ar­skrá á grund­velli til­lagna Stjórn­laga­ráðs, standa vörð um frelsi ein­stak­linga og gera fjár­laga­gerð gagn­særri og skyn­sam­legri. Með annarri hend­inni er Björt fram­tíð að gefa sig út fyrir að standa fyrir þau nýju stjórn­mál sem svo mikið ákall virð­ist vera eft­ir.

Það sem virkar frá­hrind­andi fyrir marga kjós­end­ur, og hefur spilað inn í að fylgi flokks­ins hefur nán­ast horfið á örfáum mán­uð­um, er að Björt fram­tíð virð­ist með hinni hend­inni vera að „leika leik­inn“. Þ.e. haga sér eins og gam­al­dags stjórn­mála­afl og aðlaga sig að þeim ramma sem um þau ligg­ur, í stað þess að vera að ýta á hann. Ugg­laust spilar þar inn í að í for­ystu flokks­ins eru for­maður og þing­flokks­for­mað­ur, Guð­mundur Stein­gríms­son og Róbert Mars­hall, sem hafa setið á þingi fyrir ann­ars vegar Fram­sókn­ar­flokk­inn og hins vegar Sam­fylk­ing­una. Það er því mjög auð­velt fyrir gagn­rýnendur flokks­ins að mála þá upp sem póli­tíska tæki­fær­is­sinna sem hafi séð betra tæki­færi á nýjum vett­vangi til að tryggja þing­setu sína en á gömlu stjórn­mála­heim­ilum sín­um. Þess vegna hefur Björt fram­tíð fengið þá ímynd á sig að vera fjór­flokks­af­sprengi í dul­bún­ingi umbreyt­ing­ar­stjórn­mála­afls.

Guð­mundur Stein­gríms­son er for­maður Bjartrar fram­tíðar og annar stofn­anda flokks­ins. Atlaga hefur verið gerð að stöðu hans und­an­farna viku.

 

Öll dýrin í skóg­inum eru ekki alltaf vinir

Ein helsta áhersla Bjartrar fram­tíðar hefur líka verið á sam­ræðu­stjórn­mál. Að vel gefið og skyn­samt fólk geti sest niður og rætt sig niður á nið­ur­stöðu fremur en að agn­ú­ast út í hvort annað á opin­berum vett­vangi. Þegar flokk­ur­inn var form­lega stofn­aður í febr­úar 2012 sagði m.a. í frétta­til­kynn­ingu frá honum að „á meðal nýbreytni í skipu­lagi má nefna, að flokk­­ur­inn mun reka mál­efn­a­starf sitt á net­­síðu, all­an sól­­­ar­hring­inn, all­an árs­ins hring, og í for­ystu flokks­ins eru tveir for­­menn, sem skulu starfa sam­an og vera sam­­mála um stór­ar ákv­arð­an­ir.“

Heima­síðan sem mál­efna­starfið átti að rekast á, heimasi­d­an.is, hefur verið lok­að, að minnsta kosti tíma­bund­ið. Þegar farið er inn á hana blasa við skila­boð um að mál­efna­starfið fari nú fram á Face­book og í mál­efna­hópum innan flokks­ins. Aðkoma almenn­ings að mál­efna­starfi flokks­ins hefur því verið þrengd og það fer nú fyrst og fremst fram á vett­vangi sem iðn­ustu flokks­menn koma að.

Það hefur síðan vart farið fram­hjá neinum und­an­farið að sam­starf upp­haf­legu for­manna Bjartrar fram­tíðar hefur ber­sýni­lega ekki verið neitt sér­stak­lega gott né hafi þeir verið sam­mála um stórar ákvarð­an­ir.

Atlaga að for­mann­inum

Heiða Kristín Helga­dótt­ir, annar stofn­andi flokks­ins sem var stjórn­ar­for­maður hans þangað til í lok síð­asta árs, steig fram í vik­unni og gagn­rýndi for­mann flokks­ins harka­lega. Í við­tali við Kjarn­ann fyrir sex dögum sagði hún: „Mér finnst vandi Bjartrar fram­tíðar vera inni í Bjartri fram­tíð, hann er ekki vandi kjós­enda. Vand­inn er ekki til­kom­inn vegna þess að kjós­endur skilja ekki flokk­inn heldur er hann vandi for­manns­ins [Guð­mundar Stein­gríms­son­ar] og þeirra sem starfa í Bjartri fram­tíð“.

Nokkrum dögum síðar var hún gest­ur í þætt­inum Viku­lok­unum á Rás 1 og sagð­ist treysta sér full­kom­lega til að verða for­maður Bjartrar fram­tíð­ar. Þar sagði hún Guð­mund hafa fengið ágætis tæki­færi til að sanna sig en að for­ysta hans væri aug­ljós­lega ekki að virka.

Það þarf ekki að vera mjög sam­sær­is­kenn­inga­lega sinn­aður til að álykta að ummæli Heiðu Krist­ínar í vik­unni sem leið hafi verið ágæt­lega und­ir­bú­inn póli­tískur leik­ur. Hún er að þreifa fyrir sér hvort það sé áhugi á sér sem nýjum for­ystu­manni Bjartrar fram­tíð­ar, bæði hjá almennum flokks­mönnum og almenn­ingi, án þess að taka afger­andi af skarið og segj­ast ætla gegn Guð­mundi. Það verður hún hins vegar að gera á næstu vikum því að árs­fundur Bjartrar fram­tíðar fer fram 5. sept­em­ber næst­kom­andi, eftir tæpan mán­uð, og þar mun for­manns­slag­ur­inn fara fram ef af honum verð­ur.

Heiða Kristín Helga­dótt­ir, fyrrum stjórn­ar­for­maður Bjartrar fram­tíð­ar, hefur sagt að hún sé til­búin að verða foramður flokks­ins, sé vilji fyrir því á meðal flokks­manna.

Ljóst er á fyrstu við­brögð­um, eða skorti á þeim, að útspil Heiðu Krist­ínar hefur komið mörgum þeirra á óvart. Eng­inn þeirra vildi taka afger­andi afstöðu til þess fyrr en Róbert Mars­hall gerði það í dag. Hann sagð­ist í sam­tali við Bylgj­una ekki skilja gagn­rýni Heiðu Krist­ínar og að fylgis­tapið væri ekki á ábyrgð Guð­mundar fremur en ann­arra í for­ystu flokks­ins. Það væri barna­skapur að halda að einn maður geti híft fylgi flokka upp og  nið­ur.

Grein­ing Róberts er að ein­hverju leyti alveg rétt. Vanda­mál Bjartrar fram­tíðar er skortur á trú­verð­ug­leika sem stjórn­mála­afl, ekki bara lítið per­sónu­fylgi for­manns­ins. Sá skortur á trú­verð­ug­leika hefur verið hægt og bít­andi að aukast. Mik­il­væg­asta „eign­in“ sem lögð var inn í Bjarta fram­tíð á sínum tíma var Besti flokk­ur­inn og sú gríð­ar­lega vel­vild sem hann naut. Eftir að Jón Gnarr, hold­gerv­ingur Besta flokks­ins, afneit­aði Bjartri fram­tíð í mars síð­ast­liðnum og sagð­ist ekki einu sinni vera í flokknum þá hefur molnað undan þeirri „eign“ og hún færst að mestu yfir til Pírata.

Þótt Heiða Kristín hafi spilað lyk­il­hlut­verk í stofnun og árangri Besta flokks­ins þá er alls óljóst hvort henni tak­ist að mynda þessa „eign“ á ný sem for­maður Bjartrar fram­tíð­ar.

Guð­mundur bregst við

Síð­degis í dag brást Guð­mundur Stein­gríms­son við þess­ari stöðu sem komin er upp. Í stöðu­upp­færslu á Face­book sagð­ist hann ekki hafa neinn áhuga á taka þátt í for­manns­slag. Slík átök væru mein­semd. Þess í stað styðji hann til­lögu, sem likast til verður lögð fram á árs­fund­inum í sept­em­ber, um að öll emb­ætti innan flokks­ins yrðu látin róter­ast á milli fólks. Það þýddi að hann myndi ekki lengur verða for­mað­ur, nema þegar röðin kæmi aftur að hon­um.

Það á eftir að koma í ljós hvort þetta útspil verði til þess að skapa sátt og róa öldur innan flokks­ins. Og það sem mestu skipt­ir, hvort hann nái aftur eyrum kjós­enda.

Síð­ari hluti grein­ingar Kjarn­ans á lands­lagi íslenskra stjórn­mála eins og það blasir við á miðju kjör­tíma­bili mun birt­ast síð­ast í dag.