Frönsku vísindamennirnir og hjónin Chantal Abergel og Jean-Michel Claverie starfa hjá Aix-Marseille háskólanum í Provence. Þau hafa nýlega fundið nýja tegund af veiru í sífreranum í Austur-Síberíu. Veiran sem þau hafa nefnt Mollivirus Sibericum (Mjúka veiran frá Síberíu) er af hinni svokölluðu risaveiruætt sem er tilölulega nýuppgötvuð og hafa þessar nýju risaveirur vakið upp nokkrar spurningar, t.d. varðandi loftslagsbreytingar, sjúkdóma í mönnum og uppruna lífsins.
Skrímsli að stærð
Fyrsta risaveiran, Mimivirus, fannst árið 1992 í Bradford í Englandi. Fyrst var talið að um bakteríu væri að ræða en árið 2003 var hún skilgreind sem risaveira. Síðan hafa nokkrar aðrar týpur fundist, meðal annars í Ástralíu og Chile og frönsku hjónin hafa átt þátt í að finna og rannsaka þær flestar. Til þess að átta sig á stærð þeirra er gott að miða við hefðbundna inflúensuveiru sem hefur um 11 gen og er um 100 nanómetrar í þvermál. Risaveirurnar geta haft um 2500 gen og verið um 1000 sinnum stærri. Sú stærsta sem fundist hefur, Pandoravirus, er stærri en sumar bakteríur og heilkjarna frumur. Þetta eru því sannarlega skrímsli miðað við aðrar veirur, en góðu fréttirnar eru þær að skrímslin ráðast ekki á menn heldur amöbur. Amöbur eru einfrumungs slímdýr sem lifa bæði í votlendi og innan í dýrum, þar á meðal mönnum. Mollivirus er önnur risaveiran sem Abergel og Claverie finna í sífreranum. Á seinasta ári komust þau í heimsfréttirnar þegar þau fundu veiruna Pithovirus Sibericum. Þau tóku sýni á 30 metra dýpi í sífreranum í Chukotka í Austur-Síberíu, þíddu það og settu lifandi amöbur í sýnið sem drápust í kjölfarið. Mollivirus fannst í þessu sama sýni.
Mollivirus sibericum - 30,000 years old frozen giant #virus that is still infectious. #defyingtime http://t.co/4ZE83Oi4ci
— Navneet Kaur (@npkaur1) September 19, 2015Ísaldarveirur
Sýnin eru tekin úr jarðlagi frá svokölluðu pleistósen tímabili, sem í daglegu tali er kallað ísöld. Má ætla að Pithovirus og Mollivirus séu um 30 þúsund ára gamlar veirur. Sífrerinn viðheldur lífverum á alveg ótrúlegan hátt. Mammútar hafa fundist þar svo heillegir að kjötið af þeim er ætt og vísindamenn hafa gælt við þá hugmynd að klóna þá. Árið 2012 fengu rússneskir vísindamenn þiðið blómafræ til að spíra sem var um 32 þúsund ára gamalt en heimsmetið fyrir þann tíma var um 2000 ár. Veirur eru ekki lífverur í hefbundnum skilningi en engu að síður virðist nokkuð auðvelt að „lífga“ þær við með því að setja þær í lifandi hýsla, sem í þessu tilfelli eru amöbur. Það er ekki óalgengt að gamlar veirur séu lífgaðar við á þennan hátt á tilraunstofum til þess að fræðast meira um þær og sjá hvernig þær hafa áhrif á hýsla. Til að mynda var spænska veikin svokallaða (H1N1 inflúensa) endurlífguð af amerískum vísindamönnum árið 2004, 85 árum eftir að hún drap tugmilljónir jarðarbúa í einum mesta heimsfaraldri sögunnar. Sú veira var ræktuð úr líki inúítakonu sem fannst í sífreranum í Alaska. Abergel og Claverie lofa hins vegar að lífgun Mollivirus sé algerlega skaðlaust mannfólki. Tilraunirnar verði gerðar í öruggu umhverfi og veiran drepi einungis amöbur.
Chantal Abergel og Jean-Michel Claverie. Þau fundu veiruna við rannsóknir í Síberíu. Mynd: EPA.
Auglýsing
Furðuverur
Það hefur mikla vísindalega þýðingu fyrir okkur að lífga þessar risaveirur við og sjá hvernig þær starfa og hvernig erfðamengi þeirra er uppbyggt. Abergel segir: „Við höldum að þessar risaveirur hjálpi okkur að skilja hvernig lífið byrjaði hér á jörð. Við höldum að það séu svo mörg gen sem eru sérstök í þessum erfðamengjum og það er margt sem hægt er að læra af þessum genum.“ Einungis um sjö prósent af genum risaveiranna eru áður þekkt. Abergel telur að veirurnar hafi þróast úr frumum. Frumum sem hafi verið allt öðruvísi en þær sem við þekkjum í dag í hinu þriggja léna kerfi (gerlar, forngerlar og heilkjörnungar). Hún telur að sumar frumur hafi þróast út í þær sem við þekkjum í dag en aðrar hafi lifað á þeim og orðið að veirum. Risaveirurnar eru nýuppgötvaðar og rannsóknir ennþá á algjöru frumstigi. Ætla má að margar nýjar tegundir finnist á næstu árum og sennilega verða Abergel og Claverie ekki langt undan.
Stafar hætta?
Þó að þær risaveirur sem fundist hafa í sífreranum í Síberíu séu algerlega skaðlausar mannfólki kenna þær okkur að hafa varann á í framtíðinni. Það er ekki víst að allar frosnar veirur séu meinlausar. Óumflýjanlegt er að sífrerinn þiðni að einhverju leyti samfara loftslagsbreytingum af mannavöldum. Þó veirur séu djúpt í jörð geta hlutir eins og jarðrask, námagröftur, olíu og gasleit á þessum svæðum komið þeim af stað. Það þarf ekki nema einn hýsil og eitt smit. Claviere segir: „Ef við pössum okkur ekki, og við iðnvæðum þessi svæði án þess að gera öryggisráðstafanir, eigum við það á hættu að vakna upp einn dag með veirur á borð við bólusótt sem við héldum að væri búið að uppræta.“ Fundur Abergel og Claviere getur svo sannarlega komið ímyndunaraflinu af stað. Einnn orðheppinn sagði að það væri nákvæmlega svona sem allar lélegar hryllingsmyndir hæfust. Framleiðendur tölvuleiksins Plague Inc. voru ekki lengi að nýta sér fundinn og bættu Pithovirus Sibericum inn í leikinn. Þar spilar maður sem veiran og takmarkið er að leggja undir sig allt mannkyn. Allar heimsendaspár eru sennilega úr lausu lofti gripnar en engu að síður er nauðsynlegt að sýna aðgát og gera frekari rannsóknir á þessum svæðum.
