Hæsti­réttur dæmdi á fimmtu­dag Trygg­inga­mið­stöð­ina (TM) til að greiða þrota­búi VBS rúman 1,8 millj­arða króna. Málið snýst um fléttu sem hófst snemma árs 2008 með pen­inga­mark­aðsinn­lánum sem nota átti til að halda uppi verði hluta­bréfa í FL Group og end­aði með því að þá ógjald­fær VBS fjár­fest­inga­banki gerði upp umrædd pen­inga­mark­aðsinn­lán við TM eftir hrun. Eftir að VBS fór í þrot fór slita­stjórn hans fram á riftun þess upp­gjörs á grund­velli þess að það hafi mis­munað kröfu­höf­um, enda mjög lítið af eignum eftir inn í VBS þegar bank­inn fór loks í þrot í mars 2010. Á þetta félst Hæsti­rétt­ur.

Þaðan fór málið til emb­ættis sér­staks sak­sókn­ara sem er með það til rannsóknar.

Slita­stjórn VBS telur einnig að kaup VBS á hluta­bréf­unum í FL Group í byrjun árs 2008 sé skýr mark­aðs­mis­notkun og vís­aði mál­inu til frek­ari rann­sóknar hjá Fjár­mála­eft­ir­lit­inu (FME). Þaðan fór málið til emb­ættis sér­staks sak­sókn­ara sem er með það til rann­sókn­ar.

TM, sem er skráð félag, þarf þó ekki að greiða þessa 1,8 millj­arða króna til VBS. Áður en félagið var skráð á markað ákváðu fyrrum eig­endur TM, Stoð­ir, sem áður hétu FL Group, að trygg­inga­fé­lagið yrði skað­laust að þess­ari kröfu. Það verða því eig­endur Stoða, sem eru fyrrum kröfu­hafar þess fræga félags, sem bera þennan kostn­að. Á meðal þeirra er Lands­bank­inn, sem er í 98 pró­sent eigu íslenska rík­is­ins.

Sam­komu­lag um að halda uppi verði hluta­bréfa í FL

Sam­kvæmt gögnum tengdum mál­inu sem Kjarn­inn hefur undir höndum gerðu þeir Jón Þór­is­son, þáver­andi for­stjóri VBS fjár­fest­inga­banka, og Jón Ásgeir Jóhann­es­son, þáver­andi stjórn­ar­for­maður og aðal­eig­andi FL Group, með sér sam­komu­lag um að FL Group myndi leggja inn í VBS pen­inga­mark­aðsinn­lán snemma árs 2008. Þau átti síð­an, sam­kvæmt sam­komu­lag­inu, að nota til að kaupa hluta­bréf í FL Group. Í lok jan­úar og í byrjun febr­úar 2008 lagði FL Group síðan inn 1,5 millj­arða króna hjá VBS.

Sam­kvæmt gögnum tengdum mál­inu sem Kjarn­inn hefur undir höndum gerðu þeir Jón Þór­is­son, þáver­andi for­stjóri VBS fjár­fest­inga­banka, og Jón Ásgeir Jóhann­es­son, þáver­andi stjórn­ar­for­maður og aðal­eig­andi FL Group, með sér sam­komu­lag um að FL Group myndi leggja inn í VBS pen­inga­mark­aðsinn­lán. Þau átti síð­an, sam­kvæmt sam­komu­lag­inu, að nota til að kaupa hluta­bréf í FL Group.

Líkt og nú liggur fyr­ir, en var alls ekki opin­ber­lega við­ur­kennt á þeim tíma, var staða FL Group veru­lega slæm þegar sam­komu­lagið var gert. Félagið þurfti að fá pen­ing­ana sem það not­aði í þennan snún­ing til baka. Því var ákveðið að dótt­ur­fé­lag FL Group, TM, myndi taka við fjár­mögn­un­inni á hluta­bréfa­kaup­un­um. Í febr­úar 2008 lagði TM inn í VBS rúma 2,3 millj­arða króna í pen­inga­mark­aðsinn­lán­um. Hluti þeirrar upp­hæðar var not­aður til að end­ur­greiða FL Group og afgang­ur­inn not­aður til að kaupa enn fleiri bréf í FL Group. Til­gang­ur­inn var að skapa falska eft­ir­spurn eftir hluta­bréfum í FL Group og halda uppi hluta­bréfa­verði.

Sam­kvæmt gögnum sem Kjarn­inn hefur undir höndum þá gengu við­skiptin þannig fyrir sig að tveir miðl­arar VBS sáu um hluta­bréfa­kaup­in. Til­gangur þeirra, sem kemur skýrt fram í gögn­un­um, var að halda gengi FL Group yfir tíu krónum á hlut. Það tókst ekki til lengd­ar.

VBS átti ekki að geta tapað

Áður en lagt var í þessa veg­ferð var skrifað undir skað­leys­is­yf­ir­lýs­ingu, sem í fólst að FL Group myndi verja VBS fyrir öllu mögu­legu tapi vegna við­skipt­anna. Því var dótt­ur­fé­lag Baugs, sem stýrt var af áður­nefndur Jón Ásgeiri, látið kaupa öll hluta­bréfin í FL Group sem VBS keypti fyrir pen­inga­mark­aðsinn­lán TM. Mark­aðsvirði þeirra var þá um 1,4 millj­arðar króna og ljóst að mikið tap hafði mynd­ast á við­skipt­un­um. Kaupin voru gerð með lánsfé frá VBS. Bæði Baugur og dótt­ur­fé­lag­ið, Styrkur Invest, urðu síðan gjald­þrota árið 2009 og efndu því ekki gerða samn­inga. VBS tap­aði þess vegna 2,2 millj­örðum króna á þátt­töku sinni í flétt­unni.

­For­svars­menn TM, meðal ann­ars Sig­urður Við­ars­son sem enn er for­stjóri TM, hafa ávallt neitað því að hafa vitað að pen­inga­mark­aðsinn­lánin hafi verið notuð með þeim hætti sem þau voru.

For­svars­menn TM, meðal ann­ars Sig­urður Við­ars­son sem enn er for­stjóri TM, hafa ávallt neitað því að hafa vitað að pen­inga­mark­aðsinn­lánin hafi verið notuð með þeim hætti sem þau voru.

VBS fékk 26,4 millj­arða króna fyr­ir­greiðslu frá íslenska rík­inu snemma árs 2009 til að halda áfram starf­semi, þrátt fyrir að aug­ljóst hefði verið að bank­inn væri óstarf­hæfur á þeim tíma. Þann aukna líf­tíma sem sú fyr­ir­greiðsla veitti bank­anum not­uðu stjórn­endur hans meðal ann­ars til að greiða upp 2,5 millj­arða króna pen­inga­mark­aðs­skuld sína við TM að mestu. Það var gert með því að láta 5,1 pró­sent hlut VBS í MP Banka  og fast­eigna­fé­lag­inu Hraun­bjargi til TM auk þess sem hluti greiðsl­unnar var í reiðu­fé.

VBS fór loks form­lega í þrot í á vor­mán­uðum 2010 og þá kom í ljós að bank­inn hafði verið ógjald­fær frá því í febr­úar 2008, eignir bank­ans voru stór­lega ofmetnar og óveð­tryggðir kröfu­hafar myndu ein­ungis fá mjög lítið upp í kröfur sín­ar. VBS hafði notað aukna líf­tím­ann sem ríkið færði bank­anum til að gera upp við valda kröfu­hafa. Á meðal þeirra var TM.

Slita­stjórn höfðar rift­un­ar­mál

Slita­stjórn sem skipuð var yfir VBS höfð­aði rift­un­ar­mál vegna þeirra gjörn­inga. Hæsti­réttur kvað upp dóm í mál­inu gegn TM. Hluti af málsvörn TM var sú að félagið vildi skila hluta­bréf­unum sem félagið hafði fengið í upp­gjör­inu við VBS, í MP banka og Hraun­bjargi ehf., en þau eru verð­laus í dag. Hæsti­réttur hafn­aði því og sagði að TM ætti að greiða þá fjár­hæð sem eign­irnar voru metnar á í upp­gjör­inu milli VBS og TM til baka í þrotabú fyrr­nefnda bank­ans.

Í dómi Hæsta­réttar segir að skil­yrðum laga fyrir riftun hluta þeirra ráð­staf­anna sem fólust í upp­gjör­inu séu ­upp­fyllt, enda hefði VBS orð­inn ógjald­fær þegar upp­gjörið var gert. „Þessar ráð­staf­anir töld­ust jafn­framt hafa verið T [TM] til hags­bóta á kostnað ann­arra lána­drottna V [VBS]“.

­Dóm­ur­inn komst því að þeirri nið­ur­stöðu að TM ætti að greiða VBS eigna­safni 1.118 millj­ónir króna ásamt vöxt­um, drátt­ar­vöxtum og máls­kostn­aði. TM þarf sam­kvæmt þessu að greiða rúmar 1.800 millj­ónir króna til VBS.

Dóm­ur­inn komst því að þeirri nið­ur­stöðu að TM ætti að greiða VBS eigna­safni 1.118 millj­ónir króna ásamt vöxt­um, drátt­ar­vöxtum og máls­kostn­aði. TM þarf sam­kvæmt þessu að greiða rúmar 1.800 millj­ónir króna til VBS.  Hæsti­réttur vís­aði hins vegar frá kröfu VBS eigna­safns um riftun á greiðslu skuldar við TM með veð­skulda­bréfi.

TM er skráð í Kaup­höll Íslands og þurfti því að senda frá sér til­kynn­ingu vegna dóms­ins. Þar seg­ir: „Eins og áður hefur komið fram, t.d. í útgef­anda­lýs­ingu og árs- og árs­hluta­reikn­ingum TM, lýstu Stoðir hf. því yfir gagn­vart TM þegar fjár­festar keyptu 60% hlut í TM árið 2012 að Stoðir myndu meðal ann­ars halda TM skað­lausu af beinu tjóni vegna ágrein­ings­mála við VBS eigna­safn. Þar af leið­andi mun eng­inn kostn­aður falla á TM vegna fyrr­greinds dóms Hæsta­rétt­ar“.

Stoð­ir, sem hétu áður FL Group, munu því bera tap­ið. Það félag fór í gegnum nauða­samn­inga eftir hrunið og flestar eignir þess hafa verið seldar á und­an­förnum árum. Stærstu eig­endur Stoða í dag eru þrotabú Glitn­is, Arion banki og Lands­bank­inn, semi er í eigu íslenska rík­is­ins.

Meint mark­aðs­mis­notkun með bréf í FL Group í byrjun árs 2008 er nú til rann­sóknar hjá emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara.

 Til rann­sóknar hjá sér­stökum sak­sókn­ara

Meint mark­aðs­mis­notkun VBS fjár­fest­inga­banka, Stoða (áður FL Group) og Trygg­inga­mið­stöðv­ar­innar (TM) með hluta­bréf í FL Group í byrjun árs 2008 var send til rann­sóknar hjá FME eftir að slita­stjórn VBS vís­aði mál­inu þang­að. Slita­stjórn­inni þótti ljóst að for­svars­menn þeirra aðila sem komu að flétt­unni um kaupin á bréf­unum í FL Group hafi gerst sekir um sak­næma og ólög­mæta hátt­semi þegar þeir reyndu að hafa áhrif á verð hluta­bréfa á mark­aði með þeim hætti sem er lýst hér að ofan.

Sam­kvæmt upp­lýs­ingum Kjarn­ans voru við­bót­ar­gögn, sér­stök grein­ing á umræddum við­skiptum sem þrotabú VBS lét vinna, send til FME fyrir ára­mót 2013. Málið er nú til rann­sóknar hjá emb­ætti sér­staks sak­sókn­ara.