Hlutafé í Þórs­mörk, eig­anda útgáfu­fé­lags­ins Árvak­urs sem heldur úti Morg­un­blað­inu, mbl.is og K100, var aukið um 100 millj­ónir króna þann 31. jan­úar síð­ast­lið­inn. Í þeim gögnum sem skilað hefur verið inn til fyr­ir­tækja­skrár vegna aukn­ing­ar­innar kemur ekki fram hver greiddi fyrir hluta­fjár­aukn­ing­una og breyt­ingar á eign­ar­haldi hafa ekki verið til­kynntar til fjöl­miðla­nefndar líkt og lög gera ráð fyr­ir. 

Upp­lýs­ingar um eign­ar­hald útgáfu­fé­lags­ins sem eru þar aðgengi­legar voru síð­ast upp­færðar 17. júlí 2020. Í lögum um fjöl­miðla segir að við sölu á hlut í fjöl­miðli beri að til­kynna um hana „innan tveggja virkra daga frá gerð kaup­samn­ings“. Sá frestur rann fyrir fyrir rúmum mán­uði.

Þetta er í þriðja sinn frá árinu 2019 sem nýtt hlutafé er sett inn í rekstur fjöl­miðla­sam­steypunnar til að mæta tap­rekstri henn­ar. Í byrjun árs 2019 var hluta­féð aukið um 200 millj­ónir króna. Kaup­­­fé­lag Skag­­­firð­inga (KS) og félög tengd Ísfé­lagi Vest­­­manna­eyja lögðu til 80 pró­­­sent þeirrar aukn­ing­ar. Sum­arið 2020 var hluta­féð aukið um 300 millj­ónir króna og kom allt féð frá þeim eig­enda­hópi sem var þegar til stað­ar. Að við­bættri þeirri hluta­fjár­aukn­ingu sem ráð­ist var í í upp­hafi árs hefur móð­ur­fé­lagi Árvak­urs því verið lagt til 600 millj­ónir króna á þremur árum.

Kaupin sögð á við­skipta­legum grunni

Árvakur var tækni­lega gjald­þrota fyr­ir­tæki eftir banka­hrunið og í nokk­urs konar gjör­gæslu nýstofn­aðs Íslands­banka. Um jólin 2008 fékk hluti eft­ir­stand­andi starfs­manna til að mynda ekki laun fyrr en langt var liðið að jólum og eftir að bank­inn ákvað að veita útgáfu­fé­lag­inu, sem var gríð­ar­lega skuld­sett, við­bót­ar­fyr­ir­greiðslu. 

Í lok febr­úar 2009 náð­ist sam­komu­lag um að selja Árvakur til sjö fjár­festa sem stóðu að félag­inu Þórs­mörk. Hóp­ur­inn var leiddur af Ósk­ari Magn­ús­syni en á meðal ann­arra í honum voru fyr­ir­ferða­miklir útgerð­ar­menn eins og Guð­björg Matth­í­as­dótt­ir, aðal­eig­andi Ísfé­lags Vest­manna­eyja, Þor­steinn Már Bald­vins­son, for­stjóri Sam­herja, og Pétur H. Páls­son, fram­kvæmda­stjóri Vísis í Grinda­vík. Af þessu til­efni sagði Óskar við Morg­un­blaðið að kaupin væru á við­skipta­legum grunni og að hóp­ur­inn teldi „að það megi gera úr þessu góðan og arð­væn­legan rekst­ur. Það er aðal­mark­mið þeirra fjár­festa sem hafa komið til liðs við mig í þessu verk­efni til þessa. Svo eru sjálf­sagt mis­mun­andi ástæður hjá hverjum og ein­um.“ 

Frá þessum tíma og til loka árs 2020 hefur útgáfu­fé­lagið tapað yfir 2,5 millj­örðum króna. Eig­enda­hóp­ur­inn, sem hefur tekið ein­hverjum breyt­ingum á tíma­bil­inu, hefur nú lagt Árvakri til sam­tals tvo millj­arða króna í nýtt hluta­fé. 

Millj­arðar afskrif­aðir

Við­­­skipta­­­banki Árvak­­­urs, Íslands­­­­­banki, afskrif­aði um 3,5 millj­­­arða króna af skuldum félags­­­ins í aðdrag­anda þess að félagið var selt nýjum eig­enda­hópi. Síð­­­­­ari lota afskrifta af skuldum Árvak­urs við bank­ann átti sér svo stað árið 2011 og var upp á einn millj­­­arð króna.

Í maí 2019  var ákveðið að lækka hlutafé í Þór­s­­­­­mörk  um einn millj­­­­­arð króna. Sam­­­­­kvæmt til­­­­­kynn­ingu til fyr­ir­tækja­­­­­skráar var það gert til jöfn­unar á tapi. 

Við það lækk­­­­­aði hlutafé Þór­s­­­­­merkur úr 1,6 millj­­­­­arði króna í 606,6 millj­­­­­ónir króna. Það þýddi að eig­endur félags­­­­­ins hafa afskrifað millj­­­­­arð af því fjár­­­­­­­­­magni sem þeir settu inn í félag­ið. Síðan þá hef­­ur hluta­­­féð verið aukið um sam­tals 400 millj­­­ónir króna til að mæta áfram­hald­andi tap­rekstri. 

Sam­kvæmt síð­asta birta árs­reikn­ingi Árvak­urs, fyrir árið 2020, var rekstr­­ar­tap félags­­ins 210,3 millj­­ónir króna á því ári. Það er aðeins minna rekstr­­ar­tap en árið áður þegar það var 245,3 millj­­ónir króna. 

Óvissa um rekstr­ar­hæfi Árvak­urs

Sá munur var á rekstr­­ar­um­hverfi einka­rek­inna fjöl­miðla árið 2020 miðað við árið 2019 að á fyrr­nefnda árinu ákvað Alþingi að veita rekstr­­ar­­stuðn­­ing til þess að mæta efna­hags­á­hrifum heims­far­ald­­ur­s­ins, og studdi við fyr­ir­tæki með ýmsum öðrum hætti.

Rekstr­­ar­­styrk­­ur­inn sem Árvakur fékk nam alls 99,9 millj­­ónum króna, en eitt hund­rað millj­­óna króna þak var á styrkjum til hvers fjöl­miðla­­fyr­ir­tæk­­is. Því má ætla að rekstr­­ar­tapið hafi verið yfir 300 millj­­ónir króna ef ekki hefði verið fyrir rekstr­­ar­­styrk­inn. 

Árvakur fékk svo rúm­lega 81 milljón króna í rekstr­ar­styrk úr rík­is­sjóði í fyrra. 

Í árs­­reikn­ingi Árvak­­urs fyrir árið 2020 sagði að á því ári hafi verið „unnið að hag­ræð­ing­­ar­að­­gerðum í rekstri félags­­ins til að mæta þeim rekstr­­ar­­vanda sem einka­reknir fjöl­miðlar hér á landi búa við og mun verða haldið áfram á þeirri veg­­ferð til að ná jafn­­vægi í rekstri þess, en hvenær það næst er erfitt að meta með áreið­an­­legum hætti. Það er mat stjórn­­enda félags­­ins að ekki sé vafi á rekstr­­ar­hæfi félags­­ins eins og staða þess er í dag. En gangi áætl­­­anir stjórn­­enda ekki eftir ríkir ákveðin óvissa um rekstr­­ar­hæfi félags­­ins til lengri tíma.“

Lestur meira en helm­ingi minni en þegar nýir rit­stjórar tóku við

Um haustið 2009 var Ólafur Steph­en­sen rek­inn sem rit­stjóri Morg­un­blaðs­ins og tveir ráðnir í hans stað, þeir Davíð Odds­son og Har­aldur Johann­es­sen. Þeir stýra enn blað­inu og eru lang­launa­hæstu fjöl­miðla­menn lands­ins. Sam­kvæmt Tekju­blaði Frjálsrar versl­unar sem kom út í ágúst í fyrra var Davíð með tæpar 5,5 millj­­ónir króna á mán­uði í laun árið 2020. Þess má geta að hluti launa Dav­­íðs eru eft­ir­­laun frá því hann var ráð­herra og þing­­mað­­ur. Eft­ir­­laun Dav­­íðs eru 80 pró­­sent af launum for­­sæt­is­ráð­herra en hann fær einnig eft­ir­­laun vegna starfa sinna sem seðla­­banka­­stjóri eftir að hann hætti á þingi. Har­ald­ur, sem er líka fram­­­kvæmda­­­stjóri Ár­vak­­urs, var með rúmar 3,2 millj­­ónir króna í laun á mán­uði.

Þegar nýju eig­end­urnir tóku við rekstr­inum var Morg­un­blað­ið, flagg­skip útgáf­unn­ar, lesið af rúm­lega 40 pró­sent þjóð­ar­inn­ar. Í síð­ustu birtu mæl­ingu Gallup á lestri prent­miðla var sá lestur kom­inn niður í 18,6 pró­sent og hefur aldrei mælst lægri. Vefur útgáf­unn­ar, Mbl.is, var lengi vel mest lesni vefur lands­ins en á síð­ustu miss­eri hefur Vís­ir.is, vefur í eigu Sýn­ar, stöðugt mælst með fleiri not­end­ur.

Eign­ar­hlutur færður til borg­ar­full­trúa

Líkt og áður sagði hafa orðið breyt­ingar á eig­enda­hópnum á und­an­förnum árum. Stærsti eig­and­inn fyrir síð­ustu hluta­fjár­aukn­ingu voru Guð­­björg Matt­h­í­a­s­dóttir og börn henn­­ar, í gegnum félögin Hlyn A og Ísfé­lag Vest­­manna­eyja. Sam­an­lagt átti sá hópur 25,5 pró­­sent hlut. Næst stærsti eig­and­inn eru Íslenskar Sjá­v­­­ar­af­­urð­ir, í eigu Kaup­­fé­lags Skag­­firð­inga, með 19,4 pró­­sent eign­­ar­hlut. 

Sam­herji, Síld­ar­vinnslan og Vísir seldu sína hluti í Árvakri árið 2017 til Eyþórs Arn­alds, borg­ar­full­trúa og odd­vita Sjálf­stæð­is­flokks­ins í Reykja­vík. Alls var um að ræða 26,62 pró­sent eign­ar­hlut. Stærsti bit­inn var 18,43 pró­sent hlutur sem Eyþór keypti af félagi Sam­herja, sem ber nafnið Katta­nef ehf. Eyþór lagði ekk­ert út fyrir kaup­unum heldur veitti selj­and­inn honum selj­enda­lán. 

Lánið féll á gjald­daga árið 2020 og Katt­ar­nef hefur afskrifað það að fullu. Í árs­reikn­ingi félags Eyþórs, Ram­ses ehf, kom fram að gjald­­fallnar afborg­­anir félags­­ins hafi numið alls 386,8 millj­­ónum króna í árs­lok 2020. Í fyrra náð­ist svo sam­komu­lag á milli félags­­ins Ram­ses II, sem er í fullri eigu Eyþórs, og félags­­ins Katt­­ar­­nefs um að annað félag í eigu Eyþórs, sem heitir Ram­ses, keypti kröf­una sem Katt­­ar­­nef átti á Ram­ses II. Virði hennar var, líkt og áður sagði, krónur núll í bókum Katta­nefs.

Hlutur Eyþórs í Árvakri hefur rýrnað vegna ítrek­aðra hluta­fjár­inn­­spýt­inga ann­­arra hlut­hafa og fyrir nýj­ustu aukn­ing­una var Eyþór eig­andi 13,41 pró­­sents hlutar í útgáfu­­fé­lag­inu. Sá eign­­ar­hlutur var met­inn á 82,4 millj­­ónir króna í lok árs 2020 og hefur lækkað um meira en 100 millj­­ónir króna í virði frá árs­lokum 2017.

Sam­keppn­is­eft­ir­litið hefur opin­ber­lega gert athuga­semdir við þróun eign­ar­halds á stærri fjöl­miðla­fyr­ir­tækjum lands­ins. Í umsögn um frum­varp um rekstr­ar­styrki til fjöl­miðla, sem skilað var inn til Alþingis í byrjun árs 2020, sagði að „eign­­ar­hald stærri einka­rek­inna fjöl­miðla hefur í vax­andi mæli þró­­ast á þann veg að eign­­ar­haldið hefur færst á hendur fjár­­­sterkra aðila sem standa fyrir til­­­tekna skil­­greinda hags­muni í íslensku atvinn­u­­lífi. Í sumum til­­vikum blasir við að ráð­­stöfun þess­­ara aðila á fjár­­munum í fjöl­miðla­­rekstur hefur það meg­in­­mark­mið að ljá hags­munum við­kom­andi aðila enn sterk­­ari rödd og vinna þeim þannig frek­­ari fram­­gang.“