Í upp­hafi sein­ustu aldar tóku nokkrir of­ur­hugar þátt í kappakstri þvert yfir allt meg­in­land Evr­asíu. Þetta gerðu þeir á bílum sem bil­uðu sífellt og voru álíka kraft­miklir og utan­borðs­mót­orar eru í dag. Þeir kynnt­ust óvægnu lands­lagi og veðri, slæmu eða engu vega­kerfi og svo öðrum ófyr­ir­séðum upp­á­komum á leið sinni. Þetta var próf­steinn á hina nýju ­upp­finn­ingu – bíl­inn.

Hver þor­ir?

Í jan­úar árið 1907 birt­ist eft­ir­far­and­i ­til­laga eða áskorun í frönsku dag­blaði sem nefnd­ist Le Matin.[ htt­p://www.un­mu­se­um.org­/autorace.htm]

Við beinum þess­arar spurn­ingar til bíla­fram­leið­anda í Frakk­landi og erlend­is: Er ein­hver sem vill taka það að sér að ferð­ast nú í sumar frá París til Pek­ing í bif­reið? Hver sem hann er, sá sterki og áræðn­i ­mað­ur, sem tugir þjóða munu fylgj­ast með á sínum glæsi­lega bíl, hann mun verð­skulda það að verða þekkt nafn í öllum fjórð­ungum jarð­ar­inn­ar.

Þetta þótti áskorun í lagi þar sem bílar höfðu ein­ungis verið til í um 20 ár og voru langt því frá almenn­ings­eign. ­Fyrsta sjálfrenni­reið­in, Benz Pa­tent-Motorwagen, var smíðuð í Þýska­landi árið 1886 en fyrsti bíl­inn sem al­menn­ingur hafði ráð á að kaupa, hinn amer­íski Ford Model T, var ekki smíð­aður fyrr en ári eftir hina umrædd­u frönsku áskor­un. Á fyrstu ára­tugum bif­reið­anna urðu miklar fram­farir í hönn­un og fram­leið­endur próf­uðu sig áfram með ýmsa hluti en engu að síður var nota­gildið frekar tak­mark­að. Kraft­ur­inn var lít­ill, end­ingin slæm, bil­ana­tíðn­in há og veg­irnir ekki hann­aðir fyrir slíkar nýj­ung­ar. Fólk leit jafn­vel á bif­reiðar sem nokk­urs konar brellu eða leik­föng sem myndu aldrei taka við af hest­inum og gufu­lest­inni sem hent­ug­asti ferða­mát­inn. En smám saman byggð­ist upp­ ­spenna og eft­ir­vænt­ing hjá mörg­um. Hvers er bif­reiðin megn­ug?

Fjórir bíla­fram­leið­endur svör­uðu kall­inu og var ákveðið að 5 bílar myndu keppa í júní þetta sama ár. For­svars­menn Le Matin ákváðu snemma að hafa sem ­fæstar regl­ur. Það eina sem kepp­endur þurftu að gera var að kom­ast milli­ ­borg­anna tveggja á bif­reið sinni. Bein flug­lína milli borg­anna eru rúm­lega 8200 km, en kepp­endur höfðu sett upp elds­neyt­is­stöðvar víðs vegar norðan við hana. Þannig að vega­lengd kepp­enda var í raun mun nær 15.000 km. Það var einnig á­kveðið að snúa keppn­inni við, þ.e. að hún myndi hefj­ast í Pekíng og enda í Par­ís. Þetta var gert af veð­ur­fræði­legum ástæð­um, til að sleppa við monsún­ ­rign­ing­arnar í Asíu. Leiðin var nógu erfið fyr­ir, sér­stak­lega yfir svæði í Sí­beríu þar sem fólk hafði aldrei séð bíl, hvað þá byggt vegi fyrir þá. Ljóst var að keppnin yrði mik­ill próf­steinn á bíl­ana þar sem keyrt yrði utan vegar í alls kyns lands­lagi, s.s. fjall­lendi, eyði­mörkum og skóg­lendi. Eitt­hvað var um ­stíga en þeir voru margir hverjir þröngir og oft blaut­ir.

Kepp­endur voru eft­ir­far­andi:

Auguste Pons                    Frakki ­sem keppti fyrir franska fram­leið­and­ann Con­tal. Fyr­ir­tækið var skamm­líft og fram­leiddi aðal­lega bíla á þremur hjól­um. Bíll­inn ­sem Pons keyrði var með einu aft­ur­hjóli.

Scipione Borg­hese           Ítalskur að­als­maður (titl­aður prins) og ævin­týra­maður frá Flór­ens í Toscana hér­að­i. Keppti fyrir ítalska fram­leið­and­ann Itala sem sam­ein­að­ist Fiat á fjórða ára­tugn­um.

Charles God­ard                 Franskur æv­in­týra­maður og knapi sem keppti fyrir hol­lenska fram­leið­and­ann Spyker. God­ard hafði oft kom­ist í kast við lögin fyrir fjár­glæfra­starf­semi og nokkrum sinnum setið inni.

Geor­ges Cormier             Fyrrum her­maður og kappakst­urs­maður frá Frakk­landi. Hann keyrði annan bíl franska fram­leið­and­ans De Dion sem var ­leið­andi á heims­vísu á þessum tíma.

Victor Coll­i­gnon                Frakki ­sem keppti einnig fyrir De Dion, á ná­kvæm­lega eins bíl og Cormi­er.

Í öllum bíl­unum voru far­þegar (í þeim ítalska tveir), annað hvort bif­véla­virkjar eða frétta­menn sem sendu reglu­lega út fréttir af gengi liðs­ins. Bíl­arnir voru mjög mis­vel hann­aðir og búnir fyr­ir­ keppn­ina. Itala bíll prins­ins var sá lang­kröft­ug­asti með 40 hest­afla og ­fjög­urra sílindra vél. En hann var einnig sá þyngsti og vó um 2 tonn. Þar á eftir kom hinn 15 hest­afla Spyker bíll God­ards. Fyr­ir­fram var talið að keppn­in ­myndi standa milli þeirra tveggja. De Dion bíl­arnir voru 10 hest­afla en Contal ­þrí­hjólið ein­ungis 6 hest­afla. Það var þó lang léttasta far­ar­tæk­ið, ein­ung­is 700 kg.

Hægt af stað

Vitað var að keppnin yrði erfið og örð­ug­leik­arnir hófust strax áður en keppnin hófst við franska sendi­ráðið í Pekíng. Sér­stak­lega átti þetta við Charles God­ard sem var algjör­lega van­bú­inn til keppn­inn­ar. Hann var blankur og þurfti að selja mest alla vara­hlut­ina úr bílnum til þess eins að koma sér til Pekíng, en sigldi reyndar á fyrsta far­rými. Þegar hann kom til Pekíng þurfti hann að betla fé út úr hol­lenska ­sendi­ráð­inu. Eitt­hvað virð­ist skipu­lagn­ing keppn­is­hald­ara einnig hafa farið úr ­bönd­un­um. Tví­vegis var keppn­inni frestað og þegar loksa var flautað til leiks ­neit­uðu yfir­völd í Kína að veita kepp­endum vega­bréfs­á­rit­anir til Mongól­íu. Kepp­end­urnir ákváðu þó allir að halda af stað án papp­ír­anna þann 10. jún­í. ­Fjöldi fólks hafði safn­ast saman til að kveðja kepp­end­ur. Frönsk her­lúðra­sveit ­spil­aði og kín­verjar voru sprengdir til heið­urs öku­þór­unum er þeir óku út úr ­borg­inni.

Vanda­málin voru ekki ein­ungis bundin við fjár­mögnun og skipu­lagn­ingu. Mikil rign­ing hófst strax og þeir komu út úr Pekíng og veg­ur­inn breytt­ist í drullu­svað. Fyrsti hluti leið­ar­innar var norð­ur­, ­yfir fjöll og yfir á mongólsku slétt­urn­ar. Veg­irnir voru þröngir og lélegir og sums staðar bein­línis hættu­legir þar sem þver­hnípt var niður hlíðar eða ofan í gil. Vél­arnar í bíl­unum réðu oft ein­fald­lega ekki við þessar aðstæður og því var gripið til þess ráðs að draga bíl­ana upp hlíð­arn­ar, annað hvort með­ múlösnum eða mann­afli. Borg­hese prins á hinum þunga og breiða Itala bíl átti í sér­stak­lega miklum erf­ið­leikum þessa leið. Í eitt skipti mun­aði litlu að illa ­færi þegar brems­urnar gáfu sig á leið­inni niður fjalls­hlíð. Con­tal bíll­inn bif­að­ist varla á tíma­bili og því fékk hann að geyma nauð­syn­legan far­angur (og ­þyngd) í öðrum bílum. Ferðin yfir fjöllin tók alls 5 daga, mun lengur en með hefð­bundnum ferða­mát­u­m s.s. hest­vögn­um.

Bjarg­að af hirð­ingjum

Þegar komið var út á hina víð­áttu­miklu Gobi eyði­mörk í Mongólíu tóku önnur vanda­mál við. Pons á Con­tal bílnum varð elds­neyt­is­laus og hann og félagi hans þurftu að freista þess að ganga til­ ­byggða og skilja bíl­inn eft­ir. Þeir voru næstum dánir úr hita og þorsta þeg­ar hirð­ingjar fundu þá og björg­uðu þeim. Þeir ákváðu að halda ekki áfram keppni. Nokkru ­seinna varð Spyker bíll God­ards einnig bens­ín­laus. Hann fékk smá­ræði lánað hjá De Dion lið­unum en það dugði skammt. God­ard og félagi hans biðu í tvo daga í eyði­mörk­inni eftir hjálp. Þeir áttu ein­ungis 2 lítra af vatni, örlítið súkkulað­i, ­maðk­aðan kjúkling og annað lít­il­ræði. Eftir að þeir gripu til þess ráðs að drekka vatnið af bílnum ákvað God­ard að reyna að finna hjálp sem hann og gerð­i. ­God­ard hitti fyrir hirð­ingja sem drógu bíl­inn með úlföldum og komu honum að næsta þorpi. Spyker bíll­inn náði svo hinum bíl­unum skömmu seinna. Hitinn á eyði­mörk­inni var geig­væn­legur og vél­arnar þoldu hann illa. Kepp­end­urnir þurft­u að hella eigin drykkj­ar­vatni á vél­arnar til að kæla þær. En í eyði­mörk­inni kom ­samt einn helsti kostur bif­reið­ar­innar fram, hrað­inn. Á slétt­unum komust bíl­arnir mjög hratt yfir, sér­stak­lega hinn öfl­ugi Itala bíll. Hann komst yfir­ eyði­mörk­ina á fjórum dög­um, leið sem tekur hest­vagn næstum þrjár vik­ur. Kepp­end­ur höfðu komið sér saman um það að halda hóp­inn þar til komið var að þýsku landa­mær­unum en prins­inn sveik það sam­komu­lag. Borg­hese var því kom­inn með­ nokkuð for­skot á keppi­nauta sína þegar komið var yfir eyði­mörk­ina að rúss­nesku landa­mær­un­um.

Síbería var næst á dag­skrá og hel­sta ­vanda­málið þar var óáreið­an­leik­inn. Þau kort sem kepp­endur höfðu voru gömul og lands­lagið hafði breyst mjög mikið eftir að hinir miklu Trans-Sí­beríu lestar­tein­ar (­sem liggja frá Moskvu til Vla­di­vostok) voru lagð­ir. Sums staðar var eng­inn ­vegur eða það sem verra var, engar brýr. Þær brýr sem stóðu voru oft mjög lé­legar og fún­ar. Kepp­endur tóku stundum áhætt­ur, sér­stak­lega Borg­hese, sem keyrði eins hratt og hann gat yfir brýr sem voru að hruni komn­ar. Í eitt skipt­i voru liðs­menn Itala stál­heppnir að lifa af þegar brú brotn­aði undan þeim og öku­menn­irnir féllu úr bílnum í gegnum brúnna. Þeir voru einnig heppnir að bíll­inn komst nokkuð óskadd­aður frá fall­inu. Þetta var ekki eina hættan sem Itala liðið lenti í í Síber­íu. Þegar veg­inn skorti brugðu þeir á það ráð að keyra á lestar­tein­un­um. Í eitt skipti fest­ist bíll­inn í tein­unum í þann mund ­sem lest kom aðvíf­andi. Liðsmenn höm­uð­ust við að losa bíl­inn og tókst það á síð­ustu stundu. Seinastu alvar­legu vand­ræðin sem ítalska liðið lenti í var þeg­ar eitt hjólið brotn­aði í mél. Þeir fundu þó rúss­neskan kerrusmið í nær­liggj­and­i bæ sem gat smíðað nýtt hjól undir bíl­inn. Spyker bíll­inn bil­aði einnig al­var­lega nálægt borg­inni Irku­tsk. Senda þurfti mann frá Amster­dam með­ vara­hluti austur til Síberíu en God­ard ákvað að flytja bíl­inn með lest á mót­i hon­um. De Dion félug­unum fannst þetta vita­skuld vera svindl og heimt­uðu að ­Spyker liðið yrði dæmt úr keppni. God­ard fór því aftur til baka á stað­inn þar ­sem bíll­inn hafði bilað og keyrði svo eins og brjál­aður maður til að ná hin­um bíl­un­um. Alger­lega örmagn­aður náði hann De Dion lið­unum og þeir urðu sam­ferða til Þýska­lands.

Í júlí­lok voru Borg­hese prins og hans menn komnir til Moskvu, um 17 dögum á undan keppi­naut­un­um. Leiðin í gegnum Evr­ópu var silki­mjúk en þeir voru stöðv­aðir af lög­reglu­þjóni í Belgíu fyr­ir­ hraða­akst­ur. Lög­reglu­mað­ur­inn trúði ekki að þeir væru að koma frá Kína. Þann 10. ágúst, nákvæm­lega tveimur mán­uðum eftir að keppnin hóf­st, ók Borg­hese prins inn í Par­ís­ar­borg og vann þar með keppn­ina. Mik­ill fjöldi var sam­an­kom­inn við ­götur borg­ar­innar til að fylgj­ast með honum keyra síð­asta spöl­inn. Þegar hin þrjú liðin komu til Þýska­lands var Spyker bíll­inn stöðv­aður og Charles God­ar­d hand­tek­inn. Hann hafði verið dæmdur í Frakk­landi fyrir fjár­plógs­starf­semi og frönsk yfir­völd kröfð­ust þess að hann yrði fram­seld­ur. Spyker fengu mann að ­nafni Frill­ing til að aka bílnum frá Þýska­landi til Par­ís­ar. God­ard, laus úr haldi, reyndi þó að kom­ast yfir Spyker bíl­inn rétt áður en hann kom inn í Par­ís­ar­borg þegar Frilling sá ekki til en lög­reglu­menn náðu að yfir­buga hann og ­færa í járn. Bíl­arnir þrír komu í mark 30. ágúst, 20 dögum á eft­ir ­sig­ur­veg­ar­an­um. Verð­laun Borg­hese voru fyrst og fremst heið­ur­inn en að auki ­fékk hann flösku af G.H. Mumm kampa­víni.

Kepp­endur hlutu allir heims­frægð um stund og þá sér­stak­lega sig­ur­veg­ar­inn Borg­hese prins. Sumir héldu áfram æv­in­týra­mennsku og kepptu í hinum ýmsu kappök­strum og öðrum keppn­um. Bæð­i ­Borg­hese og Cormier börð­ust svo fyrir banda­menn í fyrri heims­styrj­öld­inni. En ­mestu frægð­ina hlaut tækið sjálft, bíll­inn. Ef keppnin hefði mis­tek­ist og eng­inn bíll kom­ist í mark, eða jafn­vel ekki út fyrir kín­versku landa­mær­in, þá hefði það stað­fest trú margra að bif­reiðar væru gagns­laust dót fyr­ir­ millj­óna­mær­inga. En þrátt fyrir alla erf­ið­leik­ana komust allir bíl­arnir nema ­þrí­hjólið í mark og það opn­aði augu margra fyrir því hvers tækin voru megn­ug. Tveir af keppn­is­bíl­unum eru ennþá til í dag og til sýnis á sam­gönguminja­söfn­um, þ.e. bílar Borg­hese og God­ards. Mik­ill áhugi var á því að end­ur­taka leik­inn en það var ekki hægt á tímum Sov­ét­ríkj­anna. Eftir að þau lið­uð­ust í sundur upp úr 1990 hefur kappakst­ur­inn verið endurgerður nokkrum sinn­um, annað hvort á nútíma­bíl­u­m eða eft­ir­lík­ingum af þeim upp­runa­legu.