Tölu­verðar vend­ingar hafa orðið í breskum stjórn­málum und­an­farin miss­eri og hafa fáir farið var­hluta af skyndi­legum vin­sældum stjórn­mála­manns­ins Jer­emy Cor­byn for­manns Verka­manna­flokks­ins þar í landi. Seint verður sagt að Cor­byn sé nýr í hett­unni og þess vegna vekur furðu að hug­myndir hans um sós­í­al­isma fái þann hljóm­grunn sem raun ber vitni, sér­stak­lega hjá ungu fólki. Margar ástæður virð­ast liggja þar að baki og margir sam­hang­andi þættir hafa leitt Cor­byn á þann stað sem hann er á í dag. 

Rit­höf­und­ur­inn Ric­hard Seymour hélt hádeg­is­fyr­ir­lestur í Þjóð­minja­safn­inu á vegum Sós­í­alista­flokks­ins þann 14. ágúst síð­ast­lið­inn um þennan þaul­reynda en umdeilda stjórn­mála­mann en Seymour skrif­aði bók um hann fyrir tveimur árum, Cor­byn: The Strange Rebirth of Rad­ical Polit­ics. Til stendur að end­ur­út­gefa bók­ina vegna atburða síð­ustu tveggja ára í breskum stjórn­mál­um. Kjarn­inn náði tali af Seymour og spjall­aði við hann um stöðu vinstri manna, ástæður vin­sælda Cor­byns, kosti hans og galla og fram­tíð stjórn­mála í Bret­landi.

Ný von fyrir vinstri­menn

Seymour hefur lengi verið við­loð­andi póli­tíska umræðu. Hann var í Sós­íal­íska Verka­lýðs­flokknum (SWP) en sagði sig úr honum árið 2013. Skrif hans hafa verið birt í fjölda tíma­rita og hefur hann haldið úti vin­sælu bloggi og skrifað fjöl­margar bæk­ur. Hann stofn­aði tíma­ritið Sal­vage í byrjun árs 2015 ásamt öðrum en til­gang­ur­inn með því, að hans sögn, var að benda á og vera á móti ákveðnum smá­borg­ara­hætti í breskum stjórn­málum sem lýsir sér meðal ann­ars í mót­þróa gegn fræði­mennsku og fag­ur­fræð­i. 

Á sínum yngri árum trúði Seymour því að hver ein­ustu mót­mæli myndu breyta heim­inum en fljót­lega komst hann að því að svo er ekki. Hann segir að við þessa upp­götvun hafi hann orðið mun böl­sýnni en áður. „Sögu­lega séð er vinstrið veikt og það mun taka heila kyn­slóð að byggja það upp á ný,“ segir hann. Þó hafi atburðir síð­ustu miss­era breytt stöð­unni, þ.e. gefið honum von um að mögu­legt sé að end­ur­byggja hug­sjónir vinstri­manna. Að hans mati eru nýir mögu­leikar í kort­unum eftir síð­ustu kosn­ingar í Bret­land­i. 

Bjóst ekki við að Cor­byn yrði svo stór

Jer­emy Cor­byn kom eins og storm­sveipur inn í bresk stjórn­mál og líkja margir vel­gengni hans við hreyf­ing­una í kringum Bernie Sand­ers í Banda­ríkj­un­um. Hann fædd­ist í Chipp­en­ham árið 1949 og byrj­aði ungur í stjórn­mál­um. Hann hefur lengi verið í Verka­manna­flokknum en þrátt fyrir það hefur hann oft siglt á móti straumn­um, til að mynda var hann á móti Íraks­stríð­inu og ögraði for­ystu flokks­ins við hin ýmsu til­efni. Hann var kjör­inn for­maður Verka­manna­flokks­ins árið 2015 eftir að hafa verið á jaðr­inum ára­tugum sam­an. 

Ég hélt samt ekki að hann yrði eins stór og raun bar vitni. Ég tali hann ekki hafa þokk­ann í það

Seymour seg­ist alltaf hafa vitað af Cor­byn enda ekki annað hægt ver­andi á vinstri væng stjórn­mál­anna í Bret­landi. Hann hafi þannig alltaf verið áber­andi í umræð­unni. „Ég hélt samt ekki að hann yrði eins stór og raun bar vitni. Ég tali hann ekki hafa þokk­ann í það,“ segir Seymo­ur. Hann segir að fyrr á árum hafi Cor­byn verið of íhald­samur í Verka­manna­flokknum fyrir hans smekk. „Ég hugs­aði með mér að ef þú vilt hafa áhrif á sam­fé­lagið þá verður þú að vera utan­að­kom­andi, popúlisti eða eitt­hvað slíkt. En svo kom í ljós að hann er hálf­gerður utan­garðs­maður og hefur vel­gengni hans komið mörgum okkur á óvart. Þar á meðal honum sjálf­um,“ segir hann. 

Eft­ir­spurn eftir alvöru fólki í stjórn­málum

„Ég tel að Cor­byn sé vin­sæll meðal þeirra sem líkar við hann vegna þess að Bretar eru orðnir leiðir á kar­legóinu á vinstri vængn­um,“ segir Seymo­ur. Þannig geti góðir ræðu­menn kom­ist til valda án þess að meina í raun það sem þeir segja. Hann segir að Cor­byn sé ekki heill­andi á þennan máta, þ.e. hann sé ekki fag­ur­gali heldur í reynd and­stæðan við það. Hann sé ekki að huga að eigin frama og sé sama um eigin ímynd. Það telur Seymour honum núna til happs og fram­drátt­ar. 

Ég tel að Cor­byn sé vin­sæll meðal þeirra sem líkar við hann vegna þess að Bretar eru orðnir leiðir á kar­legóinu á vinstri vængnum

„Hann er í raun nörd, hann ein­beitir sér stans­laust að póli­tík. Ef þú lest um hann þá er honum lýst sem við­kunna­legum manni en hann eyðir öllum sínum tíma á póli­tískum fundum og les mik­ið,“ segir hann og bætir við að stjórn­mál séu líf hans. Hann sé algjör­lega óspilltur og ekki sé til græðgi í honum en á móti sé hann örlítið lit­laus. Þannig lítur Seymour á að eig­in­leikar sem voru óheppi­legir áður fyrr séu það ekki leng­ur. Núna sé eft­ir­spurn eftir alvöru fólki í stjórn­mál­u­m. 

Cor­byn er eins­konar leppur fyrir ýmsar vonir almenn­ings, að mati Seymo­urs. Hann segir að Cor­byn njóti trausts í ljósi þess að hann er ekki með per­sónu­töfra; hann sé mál­haltur og komi stundum hlut­unum illa frá sér. En á móti íhugi hann alltaf það sem hann segir og hann segi það sem hann mein­ar. Hann sé aldrei með fyr­ir­fram­gefna frasa til að mat­reiða fyrir fólkið og það legg­ist vel í almenn­ing. Seymour segir að Ther­esa May hafi gert þau mis­tök að vera með slag­orð fyrir síð­ustu kosn­ingar en ekk­ert inni­hald. Það hafi orðið henni að falli.

Nýr veru­leiki stjórn­mál­anna

Seymour segir að ástæður fyrir breyttu við­horfi hjá almenn­ingi gagn­vart stjórn­málum séu meðal ann­ars breyttur efna­hagur fólks. Einnig telur hann að sam­fé­lags­miðlar hafi haft sín áhrif. Fólk sé á net­inu að lesa og skrifa og þrátt fyrir dökkar hliðar sam­fé­lags­miðla þá hafi þeir þau áhrif að fleiri taka þátt í póli­tískri umræðu. Henni sé ekki stjórnað lengur af fáum aðilum í gegnum hefð­bundna miðla eða af stjórn­mála­mönn­unum sjálf­um. Nú sé hægt að nálg­ast upp­lýs­ingar eftir svo mörgum leið­u­m. 

„Ég man þegar ég var fyrst að byrja í stjórn­málum og fór á mót­mæli og hugs­aði með mér að tíu þús­und manns væri að mót­mæla. Ég velti því einnig fyrir mér hvort mót­mælin myndu kom­ast í frétt­irn­ar. Ef þau komust ekki í frétt­irnar þá höfðu þau ekki þau áhrif sem þú vild­ir,“ segir hann. En núna skipti minna máli hvort helstu frétta­veitur fjalli um mót­mæli, mik­il­væg­ara sé hversu margir deila þeim á sam­fé­lags­miðl­um. Þetta breytir for­send­unum gríð­ar­lega, að mati Seymo­urs, og er frelsandi á marga veg­u. 

Í fjölda mörg ár hefur fólk sleppt því að fara á kjör­staði og stjórn­mála­kerfið sjálft hefur orðið ein­angr­aðra, að sögn Seymo­urs. Hann segir að sumir stjórn­mála­flokkar hafi bein­línis treyst á ákveðna teg­und af kjós­endum til að styðja þá og orðið öruggir og væru­kærir í því ástandi. Hann segir að Cor­byn hafi farið aðrar leið­ir. Hann hafi t.d. unnið mikið gras­rót­ar­starf og það henti honum mjög vel. Seymour telur að ein­ungis rót­tækir vinstri menn hafi þennan eig­in­leika enn­þá. Hinir hafi gef­ist upp á að ná til fólks­ins með sama hætti og áður en væru­kæran kom til skjal­anna. 

„Alt-right“ ræðst á frjáls­lynd yfir­sjálf

Seymour segir erfitt að skil­greina „alt-right“ eða „hitt hægrið“ sem ein­hverja heild­stæða hug­mynda­fræði. Það lýsir sér meðal ann­ars í svoköll­uðum tröllum á net­inu þar sem sam­fé­lög hafa mynd­ast í kringum skoð­anir hægri öfga­manna. Þær séu fjand­sam­legar minni­hluta­hóp­um, kon­um, sam­kyn­hneigðum og öðrum kyn­þáttum en hvít­um. Hann bendir á að í kosn­inga­bar­áttu Trumps hafi slíkar skoð­anir blómstrað hjá þessum hópi sem kap­ít­al­íska kerfið hefur ýtt á jað­ar­inn. 

Oft er hægt að sjá menntað ungt fólk sem ætti að vera í milli­stétt­inni en er það ekki. Það vinnur í skíta­störf­um; að hreinsa kló­sett eða bara hvað sem er eða er atvinnu­laust

Hann segir að mun­ur­inn milli hægri og vinstri sé að „hitt hægrið“ er byggt á þeirri menn­ingu að ráð­ast á frjáls­lyndu yfir­sjálfin. Sam­kvæmt þeim er margt bannað og margt póli­tískt rangt að gera eða haga sér á ákveð­inn máta. „Hitt hægrið“ nær­ist á því að gagn­rýna þessi við­horf og þetta fólk vilji ekki endi­lega vera pólítískt rétt­hugs­and­i. 

Á hinum póln­um, eða það sem Seymour kallar Cor­bynista, leiti gremjan aftur á móti í að vera á móti valdi. Hann segir að orkan fari ekki í fjáls­lynd yfir­sjálf heldur efna­hags­legt vald. Ungt menntað fólk sem oft er atvinnu­laust sé mik­il­væg­asti hóp­ur­inn á vinsti vængnum og að þetta sé hóp­ur­inn sem muni hafa mikil áhrif í fram­tíð­inni. „Oft er hægt að sjá menntað ungt fólk sem ætti að vera í milli­stétt­inni en er það ekki. Það vinnur í skíta­störf­um; að hreinsa kló­sett eða bara hvað sem er eða er atvinnu­laust,“ segir hann. Skila­boð Cor­byns ná vel til þessa hóps, að mati Seymo­ur­s. 

Ein­angrun og fjar­lægð frá valdi ein orsök gremju

Hann telur að hug­mynda­fræði Cor­byns höfði alls ekki til hægri öfga­manna. Orkan þeirra fari í aðra hluti sem fela í sér ofbeldi eða vald yfir öðru fólki, eins og á kon­um, sam­kyn­hneigðum eða fólki af öðrum kyn­þætti. Eftir að hafa rýnt í tölur frá for­seta­kosn­ingum í Banda­ríkj­unum þá segir Seymour að sjá megi að helstu kjós­endur Trumps séu ekki endi­lega þeir fátæk­ustu heldur þeir ein­angr­uð­ustu. Þannig sé þetta fólk menn­ing­ar­lega, efna­hags­lega og póli­tískt útskúfað frá vald­inu eða vald­stýr­ing­unni. „Þau eru ekki endi­lega fátæk en þeim finnst eins og þau séu skilin útund­an,“ bætir hann við. Vegna þessa grass­eri ákveðin gremja sem kemur út með þessum hætti. Hann segir að fólkið vilji að ein­hver verndi hags­muni þeirra eins og Trump hafi lofað þeim. 

Þau eru ekki endi­lega fátæk en þeim finnst eins og þau séu skilin útundan

Seymour segir að Ther­esa May hafi notað sömu aðferð fyrir kosn­ing­arnar í Bret­landi. Sama sé upp á ten­ingnum þar varð­andi fólkið sem kýs hægri flokk­ana. Kjós­endur þeirra séu sam­bland af verka­mönnum í lægri mið­stétt og milli­stjórn­end­um. Þetta fólk hefur það ágætt og býr margt á afskekktum svæðum en í mörgum af þessum borgum og svæðum hefur sá iðn­aður sem var ríkj­andi farið dalandi, eins og kola- eða stál­vinnsla. Þetta hefur haft miklar afleið­ingar í för með sér. „Þessir staðir hafa verið skildir eftir til að deyja og þeir eru að ryðga,“ segir hann. Verka­manna­flokk­ur­inn hafi örlítið náð að tengja við þessa staði með því að koma með þá upp­á­stungu að stofna banka sem myndu starfa á svæð­unum og fjár­festa sér­stak­lega þar. Hug­myndin sé að störfum muni fjölga með auknu fjár­magni. Seymour telur aftur á móti að sumir þess­ara öfga­manna á hægri­vængnum muni aldrei kjósa vinstri flokka þar sem þeir séu of fjand­sam­legir hug­mynda­fræð­inni. Þeir séu of tengdir ákveð­inni þjóð­ern­is­hyggju og félags­legri stjórn. 

Cor­byn mætti vera sókn­djarfari

Þrátt fyrir að hann telji Jer­emy Cor­byn margt til tekna þá segir Seymour að hann sé ekki haf­inn yfir gagn­rýni. Í fyrsta lagi finnst honum Cor­byn ekki vera nógu aðgangs­harður í ein­staka mál­um, sér­stak­lega fyrstu tvö árin í emb­ætti for­manns Verka­manna­flokks­ins. Að hans mati ætti hann að vera sókn­djarfari gagn­vart öðrum flokk­um. Cor­byn hefur talað um stjórn­mál góð­mennsk­unnar [e. polit­ics of kind­ness] og tekur Seymour undir með Cor­byn að mörgu leyti. Þau snú­ast um að gefa öllum rými til að tjá sig og útloka engan í póli­tískri umræðu. Honum finnst aftur á móti þetta ekki eiga alltaf við. Það séu alltaf ákveðin mörk sem verði að setja, því ákveðnir hópar muni nýta sér þessa góð­mennsku og valta yfir and­stæð­ing­inn.

Við eigum að verja inn­flytj­end­ur, frjálsar ferðir milli landa, opna landa­mærin eins og við getum og bjóða alla vel­komna

Í öðru lagi telur Seymour að Cor­byn hafi ekki verið með nægi­lega skýra stefnu eftir Brex­it. Hann segir að hann hafi haft á réttu að standa að taka verði nið­ur­stöð­una sem gefna en aftur á móti sé hann ósam­mála honum varð­andi opin og lokuð landa­mæri í Bret­landi. Cor­byn hafi verið undir ákveð­inni pressu frá flokknum að taka afstöðu eftir Brexit og segir Seymour að hann hefði átt að standa með opnum landa­mærum, sem hann gerði ekki. Að loka landa­mær­unum mun ekki leysa vanda­mál­ið, að mati Seymo­urs. Inn­flytj­endum muni ekki fækka heldur verði fleiri rétt­inda­lausir með enga trygg­ingu. Slíkt hefði í för með sér að laun munu lækka og þá sér­stak­lega verka­fólks. Hann segir að þetta sé því slæmt fyrir alla, ekki bara inn­flytj­end­ur. Þess vegna telur hann að Cor­byn eigi að taka skýr­ari afstöðu í þessum mál­u­m. 

„Við eigum að verja inn­flytj­end­ur, frjálsar ferðir milli landa, opna landa­mærin eins og við getum og bjóða alla vel­komna,“ segir Seymo­ur. Þessi mál hafi fært Bret­land til hægri á síð­ustu árum og segir hann að lausnin liggi ekki í að loka landa­mærum eða útskúfa fólki. Inn­flytj­endur hafi lagt mikið til breskrar menn­ingar og skipti máli fyrir sam­fé­lagið og þess vegna ættu menn ekki að láta glepjast af áróðri. Hann segir að þrátt fyrir þessa afstöðu Cor­byn þá telji hann að ef annar leið­togi væri við stjórn­völ­inn í Verka­manna­flokknum þá væri afstaða flokks­ins enn mátt­laus­ari en hún er í dag í inn­flytj­enda­mál­um. Hann er þó bjart­sýnn að gras­rótin beiti sér og skapi þrýst­ing á Cor­byn til að taka skýr­ari afstöð­u. 

Þörf fyrir tvö kjör­tíma­bil

En hvernig sér Seymour fram­tíð Cor­byns og Verka­manna­flokks­ins fyrir sér? Hann segir að ef hann hefði verið spurður út í þetta fyrir tveimur árum síðan þá hefði hann sagt að útlitið væri slæmt. Þegar hann hafi gefið bók­ina um Cor­byn út hafi aðstæður verið allt aðrar en nú. Hann taldi á þessum tíma að lík­urnar væru Cor­byn ekki í hag, að hann væri hetja fyrir að reyna en að of margir þættir spil­uðu inn í til að hann og hans hug­sjónir myndu halda velli. Við­horf Seymo­urs hefur aftur á móti breyst síð­ustu tvö árin. Nú telur hann að von sé fyrir Cor­byn og að lík­lega muni hann vinna næstu kosn­ing­ar. 

Mik­il­vægt sé þó að Cor­byn ynni stórt til að geta haldið sigrinum í alla­vega tvö kjör­tíma­bil. Til þess að breyta Bret­landi þarf tíma og telur Seymour ekki sé nóg að vera við völd í fjögur ár. Meira þurfi til og sé þetta því ákveðin áskorun fyrir Cor­byn. Rík­is­stjórnin sé of veik með lít­inn meiri­hluta í eitt kjör­tíma­bil, sér­stak­lega á erf­iðum tímum með Brexit hang­andi yfir hausa­mót­unum á þeim. 

Cor­byn gæti ein­angr­ast

Seymour telur einnig að Verka­manna­flokk­ur­inn þurfi að vera vel und­ir­bú­inn ef hann ætli að gera rót­tækar breyt­ingar og gera ráð fyrir margs konar breyt­um. Besta mögu­lega útkoman fyrir Cor­byn, að mati Seymo­ur, er að rót­tækar breyt­ingar yrðu á bresku sam­fé­lagi til vinstri. Seymour segir að auð­vitað sé hætta á að ef Verka­manna­flokk­ur­inn kæm­ist til valda þá yrði hann veikur og ekki ná í gegn þessum rót­tæku breyt­ingum sem Cor­byn boðar í átt að sós­íal­ísku sam­fé­lagi. Þá yrðu stjórn­mála­menn­irnir of hlut­lausir eða óvirkir og tæku ekki mark á gras­rót­ar­hreyf­ingu flokks­ins. Þeir myndu treysta um of á leið­tog­ann og verða væru­kær­ir. Það væri ekki góð staða fyrir Cor­byn að vera í. 

Í þriðja lagi telur Seymour mögu­legt að Cor­byn tapi næstu kosn­ingum og þurfi að gefa keflið áfram til ann­arra leið­toga. Þá þurfi flokk­ur­inn að vera með ein­hvern álit­legan til­bú­inn að taka við, ein­hvern sem væri ástríðu­fullur og kæmi ekki úr elít­unni. En þrátt fyrir að fram­tíð Cor­byns sé óráðin og sama hvernig fer fyrir Verka­manna­flokknum á næstu miss­erum þá telur Seymour að hann hafi skapað rými fyrir vinstri hug­sjónir í breskum stjórn­mál­u­m.