„Við finnum öll spennuna í samfélaginu, spennu sem virðist aukast frekar en hitt hvort sem okkur líkar það betur eða verr. Spennu sem leiðir af sér rifrildi í stað samtals, átök í stað samvinnu. Þetta á við innan verkalýðshreyfingarinnar, í stjórnmálunum, í viðskiptalífinu og hvar sem er annarsstaðar sem okkur ber niður.
Við verðum líka öll vör við hvernig samfélagið breytist og þróast. Allir þurfa að hlaupa hraðar, fylgjast með öllu, tengdir í gegnum síma og tölvupóst og til taks allan sólarhringinn. Er ekki kominn tími til að staldra við og spyrja okkur hvort þetta sé virkilega það sem við viljum? Erum við á réttri leið? Og ef ekki, hvernig ætlum við að breyta samfélaginu til hins betra?“
Þannig hefst ræða Elínar Bjargar Jónsdóttur, formanns BSRB, á degi verkalýðsins í ár sem flutt var í Stapa í Reykjanesbæ.
Elín Björg segir í ræðu sinni að óréttlætið í samfélaginu blasi við launafólki hvert sem litið er. Á meðan forstjórar og stjórnendur fyrirtækja og stofnana fái tuga prósenta launahækkanir á milli ára eigi aðrir launamenn að sætta sig við hóflegar hækkanir í nafni stöðugleika.
„Það er alltaf sama fólkið sem á að bera ábyrgð á þessum stöðugleika. Einhvern veginn virðist það alltaf vera þeir sem eru á lægstu töxtunum sem eiga að sætta sig við lág laun áfram á meðan aðrir taka til sín sífellt stærri sneið af kökunni,“ segir hún.
Elín bætið því við að á meðan forstjórar og stjórnendur fái verulegar launahækkanir finnist þeim sjálfsagt að tala um það á aðalfundum að það sé ekkert svigrúm til að hækka laun annars starfsfólks. Ekki til peningar til að hækka þá sem lægst hafa launin. Hræsnin verði varla meiri.
Hún segir að það sé engin tilviljun að hagsældin sé mest í þeim samfélögum þar sem minnstur munur sé á milli þeirra sem hafa lægstu launin og þeirra hæst launuðustu. Stjórnendur fyrirtækja verði að kunna sér hóf í launakröfum. Það sé engin ástæða til að greiða þeim sem sýsla með peninga eða vinna við að stýra fyrirtækjum gríðarháa bónusa fyrir það eitt að mæta í vinnuna sína.
„Ofurlaun stjórnenda eru ekki nýtt vandamál en þolinmæðin gegn þeim er endanlega þrotin. Okkur blöskrar öllum þegar við sjáum ofurlaun stjórnenda stórra fyrirtækja. Okkur blöskraði líka þegar Kjararáð hækkaði laun ráðherra, þingmanna og stjórnendur ríkisfyrirtækja, oft í nafni þess að leiðrétta hafi þurft laun þeirra. Á meðan talar verkalýðshreyfingin fyrir daufum eyrum þegar talað er fyrir leiðréttingu á launum heilu stéttanna sem dregist hafa aftur úr í launum. Trúir því einhver hér, að það sé tilviljun að þar sé oft um kvennastéttir að ræða?“ spyr hún.
Vilja stytta vinnuvikuna
Elín segir í ræðunni að liðin sé tæp hálf öld frá því ákveðið var að vinnuvikan skuli vera 40 stundir. Hún spyr þar af leiðandi hvers vegna Íslendingar ættu að vinna eftir næstum fimmtíu ára gömlu vinnufyrirkomulagi og hvaða afleiðingar það hafi fyrir fjölskyldur, börnin og vinnuna sjálfa.
„Við sjáum afleiðingarnar alla daga. Við þekkjum streituna og álagið, könnumst við veikindin og aukna örorku. Við vitum líka að leikskóladagurinn er lengri hjá íslenskum börnum en á hinum Norðurlöndunum. Er þetta það sem við viljum? Það eru aðallega konur sem axla þungann af ólaunuðum störfum við heimilis- og umönnunarstörf. Það skilar sér í lægri tekjum og minni starfsþróunarmöguleikum þeirra á vinnumarkaði,“ segir hún.
Hún segir að góðu fréttirnar séu þær að eftir áralanga baráttu séu sífellt fleiri farnir að taka undir þetta sjónarmið og framsýnir stjórnendur farnir að prófa sig áfram með styttingu vinnuvikunnar.
„Við getum stytt vinnudaginn og dregið með því úr álagi, streitu og veikindum án þess að hafa áhrif á afköst starfsmanna. Við sjáum líka að við það að stytta vinnuvikuna eykst starfsánægjan og það auðveldar fólki að samþætta vinnu og einkalíf.
Þá getur styttri vinnuvika stuðlað að auknu jafnrétti bæði á heimilum og á vinnumarkaði. Ef körlum er gert kleift að taka þátt með sama hætti og konum við umönnun barna sinna og í rekstri heimilisins minnka líkurnar á því að konur sæki í hlutastörf og vinnuþátttaka þeirra mun aukast,“ segir Elín.
Útrýma þarf kynbundnum launamun
Í ræðunni talar Elín um að ef Íslendingar ætli að byggja upp réttlátt samfélag gangi ekki að konur og karlar fái ekki sömu laun fyrir sömu vinnu.
Hluti af vandanum sé kynskiptur vinnumarkaður þar sem mál hafa þróast með þeim hætti að þær stéttir þar sem konur eru í meirihluta fái ekki eðlileg laun fyrir ábyrgðarmikil störf. „Við viljum að þeir sem sinna mikilvægum umönnunarstörfum fái greitt í samræmi við ábyrgð. Það er skakkt gildismat samfélagsins að borga þeim sem sýsla með peninga á tölvuskjá margföld laun umönnunarstétta,“ segir Elín.
Hún segir jafnfram að jafnréttismál hafi verið ofarlega í huga allra undanfarið. Að með #metoo-byltingunni hafi þolendur kynferðisofbeldis og áreitni, fengið sterka rödd sem eftir var tekið. „Þær hugrökku konur sem þar stigu fram hafa sýnt okkur svart á hvítu hver staðan er. Og það er okkar allra að breyta henni,“ segir Elín.
Laga þarf skattkerfið
Elín bendir á að skattbyrðin hafi aukist lang mest hjá tekjulægstu hópunum. Hún segir að stjórnvöld hafi dregið jafnt og þétt úr tekjujöfnunarhlutverki skattkerfisins. Persónuafsláttur hafi ekki fylgt launaþróun, vaxtabætur og barnabætur hafi verið skertar verulega og húsnæðisbætur sömuleiðis.
Kaupmáttaraukningin nái sem sagt ekki til þeirra sem verst hafa kjörin. Þetta sé óréttlæti sem megi ekki viðgangast. Stjórnvöld verði að snúa þessari þróun við og laga skattkerfið með það fyrir augum að bæta kjör þeirra tekjulægstu verulega.
Að lokum segir Elín að Íslendingar skuli horfa fram á veginn á þessum alþjóðlega baráttudegi. Sagan sýni með skýrum hætti hverju samtök launafólks hafa áorkað með samstöðunni. „Stöndum saman gegn auknum ójöfnuði í samfélaginu, stöndum saman í baráttunni fyrir félagslegu réttlæti.“
Hægt er að lesa ræðu Elínar Bjargar í heild sinni á Kjarnanum.
