Hlutfall innflytjenda á Íslandi hefur aldrei verið hærra en árið 2018 en þá voru innflytjendur 12,6 prósent mannfjöldans. Hagstofa Íslands hefur nú í fyrsta sinn birt sérhefti um félagslega velferð innflytjenda en í heftinu er reynt að draga upp heildstæða mynd af stöðu innflytjenda á Íslandi.
Í niðurstöðum Hagstofunnar segir að hér á landi hafi innflytjendur almennt gott aðgengi að vinnumarkaðinum og séu upp til hópa aðilar að stéttarfélagi. Aftur á móti vinni innflytjendur hlutfallslega meira en innlendir en fái að jafnaði lægri tekjur. Auk þess áætlar Hagstofan að innflytjendur séu í meira mæli ofmenntaðir fyrir störfin sem þeir gegna en innlendir. Algengara er að innflytjendur búi á leigumarkaði og búi almennt þrengra en innlendir.
Hlutfall innflytjenda orðið svipað og í Noregi og Danmörku
Innflytjendum á Íslandi hefur farið fjölgandi síðastliðin tíu ár. Árið 2008 voru innflytjendur á Íslandi 27.240 talsins, eða 8 prósent mannfjöldans, en 10 árum seinna voru þeir orðnir 43.736, eða 12,6 prósent mannfjöldans árið 2018. Hlutfall innflytjenda á Íslandi er nú orðið áþekkt því sem þekkist á hinum Norðurlöndunum en hlutfall innflytjenda í Noregi er 14,1 prósent og í Danmörku 10,2 prósent. Hlutfall innflytjenda á Íslandi er hins vegar töluvert lægra en í Svíþjóð, þar sem 18,6 prósent íbúa voru fæddir erlendis í lok árs 2017.
Að því sögðu er hlutfall annarrar kynslóðar innflytjenda þó lægra hér á landi en á hinum Norðurlöndunum, sem er til marks um stutta sögu innflytjenda hér á landi. Á Íslandi teljast 1,4 prósent þjóðarinnar til annarrar kynslóðar innflytjenda í byrjun árs 2018 en fyrir 20 árum síðan tilheyrðu einungis 0,1 prósent landsmanna annarri kynslóð innflytjenda hér á landi. Annarri kynslóð innflytjenda fer því fjölgandi, þó hópurinn sé enn lítill hluti þjóðarinnar.
Flestir innflytjendur hafa dvalið á Íslandi í minna en fimm ár
Í umfjöllun Hagstofunnar segir að innflytjendur séu fjölbreyttur hópur sem kemur hingað til lands af ýmsum ástæðum; til að mennta sig, vinna, vegna fjölskyldutengsla eða eru einstaklingar á flótta. Samkvæmt Hagstofunni er meðal annars það sem einkennir innflytjendur á Íslandi er að flestir eru á vinnualdri, hafa dvalið hér í stuttan tíma, eru með lága fæðingartíðni og eru að meirihluta karlmenn.
Jafnframt eiga flestir innflytjendur hér á landi uppruna sinn í löndum þar sem heilsa, menntun og efnahagsástand er svipað og á Íslandi og telst með því besta sem þekkist á alþjóðlegan mælikvarða. Innflytjendur á Íslandi eru flestir á aldrinum 25 til 49 ára og algengast er að innflytjendur hafa dvalið á Íslandi í minna en fimm ár.Á síðustu tíu árum hefur þó fjölgað í hópnum sem hefur dvalið á Íslandi í meira en níu ár.
Hlutfallslega fleiri innflytjendur starfandi
Hagstofa Íslands gerir engar beinar mælingar á því hvaða ástæður liggja að bak þess að innflytjendur flytja til landsins en slá má föstu að íslenskur vinnumarkaður sé einn þeirra þátta sem dregur fólk til landsins. Atvinnuleysi á Íslandi er töluvert lægra en í hefðbundnum samanburðarlöndum, eða um 2,8 prósent árið 2017. Evrópskur samanburður bendir jafnframt til þess að laun á Íslandi séu almennt hærri en gengur og gerist í Evrópu.
Í umfjöllun Hagstofunnar segir að allt bendi til þess innflytjendur hafi gott aðgengi að íslenskum vinnumarkaði. Á árunum 2016 og 2017 voru hlutfallslega fleiri innflytjendur starfandi hér á landi en innlendir. Áætlað er að á bilinu 86 prósent til 91 prósent innflytjenda hafi verið starfandi hér á landi árð 2017 á miðað við 79 til 81 prósent innlendra.
Sambærilegar niðurstöður má finna í Ísrael, Ungverjalandi og Lúxemborg þar sem hlutfall starfandi er að minnsta kosti 7 prósent hærra meðal innflytjenda en innlendra. Niðurstöðurnar eru hins vegar ólíkar tölum frá Belgíu Frakklandi, Danmörku, Hollandi og Svíþjóð, þar sem hlutfall starfandi er að minnsta kosti 10 prósent lægra meðal innflytjenda en innlendra.
Færri innflytjendur eru með háar heildartekjur
Þó atvinnuþátttaka innflytjenda sé mikil sýna niðurstöðurnar að þeir vinni síður störf sem hæfa þeirra menntun en innlendir. Ef miðgildi heildartekna er borið saman milli innflytjenda og innlendra sést að tekjur eru að jafnaði lægri hjá innflytjendum en þróun fylgist að yfir tímabilið. Árið 2017 var miðgildi heildartekna innflytjenda 4,9 milljónir ári hjá innflytjendum en 5,2 milljónir á ári hjá innlendum. Því munar að jafnaði um 300.000 krónum á árstekjum innflytjenda og innlendra árið 2017. Það bendir til þess að hlutfallslega færri innflytjendur séu með mjög háar heildartekjur en innlendir. Jafnframt eru innflytjendur að jafnaði með lægri tekjur af félagslegum greiðslum en innlendir og skulda að jafnaði minna.
Innflytjendur eiga að jafnaði minni eignir og í krónum talið er sá munur meiri en á heildartekjum eftir bakgrunni. Þessi munur á eignastöðu kemur ekki á óvart ef horft er til þess að stór hluti innflytjenda hefur dvalið stuttan tíma á Íslandi. Ef miðgildi eigna er brotið niður eftir lengd dvalar má sjá að þeir sem hafa búið hér í stuttan tíma eiga minnstar eignir, á meðan þeir sem hafa búið á Íslandi í meira en níu ár eru eignameiri. Engu að síður er miðgildi eigna innflytjenda sem hafa búið á Íslandi í meira en níu ár lægra en miðgildi eigna innlendra almennt.
Innflytjendur eru líklegri til að vera ofmenntaðir fyrir störfin sem þeir gegna
Áætlað er að innflytjendur séu í meira mæli ofmenntaðir fyrir störfin sem þeir gegna en innlendir. Samkvæmt Hagstofunni er erfitt að leggja nákvæmt mat á hversu stórt hlutfall innflytjenda teljist ofmenntaðir fyrir störfin sem þeir sinna, þá sýna niðurstöðurnar Hagstofunnar skýrt að ofmenntun er algengari meðal innflytjenda en innlendra á hverju ári frá 2009 til 2017. Ofmenntun er skilgreind sem hlutfall háskólamenntaðra einstaklinga af öllum starfandi, sem vinna við störf sem krefjast lágrar eða meðal mikillar færni.
Sníði sér stakk eftir vexti
Algengara er að innflytjendur séu á leigumarkaði en innlendir. Hagstofan segir að erfitt sé að leggja nákvæmt mat á hversu stórt hlutfall innflytjenda er á leigumarkaði en áætlað er að á bilinu 34 til 53 prósent innflytjenda hafi verið á leigumarkaði á árunum 2008 til 2016. Á sama tíma er áætlað að 13 til 21 prósent innlendra hafi verið á leigumarkaði. Ef horft er á tölur ársins 2016, þá er áætlað að á bilinu 40 til 54 prósent innflytjenda hafi verið á leigumarkaði.
Auk þess var hærra hlutfall innflytjenda sem bjó við íþyngjandi húsnæðiskostnað en innlendir árið 2016. Hjá innflytjendum var meðalbyrði húsnæðiskostnaðar á bilinu 21 til 27 prósent hjá innflytjendum en 19,5 prósent til 21 prósent fyrir innlenda. Þegar húsnæðiskostnaðurinn nemur 40 prósent eða meira af heildartekjum heimilisins telst hann verulega íþyngjandi.
Á árunum 2008 til 2016 eru fleiri innflytjendur sem búa þröngt en innlendir. Á þessum árum er áætlað að á bilinu 15 til 33 prósent innflytjenda hafi búið þröngt, á meðan 5,9 til 7,6 prósent innlendra eru taldir hafa búið við sömu aðstæður á sama tímabili. Ef tölurnar fyrir innflytjendur eru settar í samhengi við lægri heildartekjur þeirra og meira þröngbýli meðal þessa hóps , þá er hægt að draga þá ályktun að áþekk byrði húsnæðiskostnaðar innflytjenda og innlendra sé til marks um að fólk í mörgum tilvikum sníði sér stakk eftir vexti.
Skólasókn innflytjenda að jafnaði lægri
Í niðurstöðum Hagstofunnar kemur fram að skólasókn innflytjenda í leikskóla, framhaldsskóla og háskóla er að jafnaði lægri en skólasókn innlendra. Mestur er munurinn í framhaldsskóla en hlutfallslega færri innflytjendur en innlendir byrja í framhaldsskóla við 16 ára aldur og skólasókn þeirra lækkar meira fyrir hvert aldursár.
Ef horft er til 2017 má sjá að nærri allir innlendir á 16. aldursári sækja framhaldsskóla, en átta af hverjum 10 innflytjendum. Á 19. aldursári sóttu um sjö af hverjum 10 innlendum íbúum framhaldsskóla, en aðeins um tveir af hverjum 10 innflytjendum. Endurtekning þessa mynsturs á árunum 2008 til 2017 gefur vísbendingu um að brotthvarf úr framhaldsskóla sé algengara meðal innflytjenda en innlendra. Jafnframt hafa flestir þeirra innflytjendur sem sækja framhaldsskóla hér landi dvalist á Íslandi í meira en níu ár.
