Til þess að eiga 65 pró­sent líkur á að mann­kynið haldi sig við mark­mið um hlýnun undir tveimur gráðum þá þarf þrek­virki. Þetta segir Guðni Elís­son, pró­fessor í bók­mennta­fræði við Háskóla Íslands, sem verið í tvo ára­tugi að velta fyrir sér lofts­lags­málum en hann var í Silfr­inu á RÚV í morg­un. „Við þurfum í raun­inni að end­ur­móta hag­kerf­ið, alla inn­viði og það er mjög flók­ið. Og við þurfum að gera það mjög hratt.“

Ung­menni hvaðanæva að úr heim­inum mót­mæltu aðgerðum stjórn­valda í lofts­lags­málum í vik­unni og létu íslensk börn og ung­lingar sig ekki vanta en mörg hund­ruð mar­ser­uðu frá Hall­gríms­kirkju niður á Aust­ur­völl þar sem hóp­ur­inn safn­að­ist sam­an. Mikil stemn­ing var meðal ung­menn­anna og voru kröf­urnar skýr­ar; þau vilja aðgerðir í lofts­lags­málum og þau vilja þær núna.

Guðni segir stór­kost­legt að sjá slík mót­mæli. „Maður finnur alveg að það sé ein­hvers konar vit­und­ar­vakn­ing í gangi í núna sem ég hef í raun­inni ekki séð áður,“ segir hann og bætir því við að breyt­ingar séu í aðsigi í umræð­unni.

Tímara­mm­inn naumur

Guðni bendir á að tímara­mm­inn fyrir það sem gera þarf sé ansi naum­ur. Hvað merkir það þegar almenn­ingur allur heyrir það að stjórn­mála­menn ætli að reyna að halda sig innan tveggja gráðu markanna og jafn­vel fara niður í 1,5 gráð­ur? Það sé eitt­hvað sem fólk telji að Par­ís­ar­sam­komu­lagið snú­ist um en að hans mati snýst það strangt til tekið ekki um það.

Í sam­komu­lag­inu sé mótuð ákveðin stefnu­mörkun en þær skuld­bind­ingar sem eru á borð­inu núna eru í 2,8 til 3 gráð­um. „Þ.e.a.s. ef við fylgjum því sem hinar vilj­ugu þjóðir eru búnar að leggja á borðið þá erum við að tala um svona 2,8 til 3 gráður og inn í þeim er gríð­ar­lega mikið af nei­kvæðri los­un. Við veðjum á að fram­tíð­ar­kyn­slóðir dragi koltví­sýr­ing­inn úr and­rúms­loft­inu og dæli honum niður í jörð­ina. Þarna erum við að veðja á tækni sem við búum í raun­inni ekki yfir núna. Við erum að tala um nið­ur­hal á koltví­sýr­ingi á stærð­argráðu sem er slík að það yrði algjört þrek­virki ef við ætlum að ná því fram,“ segir hann.

Hin hliðin sé sú að þegar talað er um 1,5 gráð­urnar þá verði að spyrja hvað liggi þar að baki. „Að mínu mati er mark­laust að tala um það að halda sig innan 1,5 gráðu markanna. Það er einnig nán­ast úti­lokað að ná 2 gráðu mörk­un­um.“

Staðan verri en talað er um

„Staðan er verri en talað er um,“ segir Guðni og bendir á að auð­vitað séu þessi mál flók­in. Samt sé til­tölu­lega auð­velt að setja sig inn í það af hverju þetta sé svona erfitt vegna þess að „við erum búin að dæla ákveðnu magni af koltví­sýr­ingi upp í and­rúms­loftið á síð­ustu 150 árum og þessi koltví­sýr­ingur er þar. Við getum áætlað það hversu mikið af koltví­sýr­ingi við þurfum að setja upp í and­rúms­loftið til að ná tveggja gráðu mörk­un­um, 2,5 gráðu mörk­unum og 3 gráðu mörk­un­um.“

Nú hafi umhverf­is­vernd­ar­sinnar árum saman alltaf sagt: Við höfum 10 ár til þess að bjarga jörð­inni. Guðni segir að fólk sé búið að heyra þessi orð í 20 til 30 ár og þá sé vert að spyrja hvað þau þýði. Þarna verði að spyrja: Hverju er verið að bjarga? „Ef við hefðum byrjað 1990 þá hefðum við getað bjargað þeirri jörð sem var til þegar við vorum gutt­ar,“ segir hann og á þar við þá jörð sem til var þegar hann og Egill, umsjón­ar­maður Silf­urs­ins, voru litl­ir. Sú jörð sé aftur á móti far­in. „Sú jörð sem við björgum núna verður ekk­ert í lík­ingu við þá jörð sem við ólumst upp í. Það verður allt öðru­vísi veð­ur­far og vist­kerfið verður af öðrum toga. En við getum ennþá bjargað henni, en við erum að tala um það á allt öðrum for­send­um.“

Fólk hefur meiri áhyggjur af ein­hverju öðru

Hann bendir enn­fremur á að þrátt fyrir að fólk hafi áhyggjur af lofts­lags­málum þá hafi það alla­jafna meiri áhyggjur af ein­hverju öðru, til að mynda efna­hags­mál­um, atvinnu­leysi og heil­brigð­is­mál­um.

Guðni sam­sinnir því þegar Egill spyr hann hvort fólk vilji í raun­inni ekki breyta neinu. „Menn vilja að aðrir fórni ein­hverju, það er eig­in­lega lyk­il­at­rið­ið. Og þetta er svona alls stað­ar. Menn eru alltaf að kasta þess­ari heitu kart­öflu á milli sín, alveg enda­laust. Og þeir átta sig til dæmis ekki á umfangi vand­ans. Þetta er risa­vax­inn vand­i.“

Hann segir að í ein­hverjum skiln­ingu þurfi fólk að fara að glíma við hluti sem sé búið að segja því að séu eft­ir­sókn­ar­verðir og góð­ir, til að mynda aukin vel­meg­un, aukin hag­vöxtur og auk­inn kaup­mátt­ur. „Allt í einu er kaup­máttur orð­inn vesen. Vegna þess að hvað þýðir kaup­mátt­ur? Við kaupum vörur sem allar hafa ein­hvers konar kolefn­is­bind­ingu í sér. Þannig að við þurfum á ein­hvern hátt – á skömmum tíma – að snúa við þessum hugs­un­ar­hætti. Og það er flók­ið,“ segir hann.

Ekki komið inn í hjarta­stöðv­arnar

Guðni bendir á að fólk haldi áfram að lifa þessu lífi og þar gagn­rýnir hann kollega sína til að mynda fyrir að tala á klukku­tíma­fyr­ir­lestri um að fólk þurfi að breyta hegðun sinni en geri það ekki sjálf­ir. 

„Þótt við skiljum þetta með heil­anum þá er þetta ein­hvern veg­inn ekki komið inn í hjarta­stöðv­arnar hjá okk­ur,“ segir hann.

Guðni segir að þrátt fyrir að fólk myndi breyta háttum og hegð­un, þá væri 18. öldin ekki kom­in. „Við þyrftum að gefa upp ansi margt af því sem við göngum að sem vísu núna. Og þarna liggur svo­lítið vand­inn; að menn eru ekki til í það. Og skilj­an­lega.“

Hann bendir á að mann­fólkið sé alltaf að nota meira jarð­efna­elds­neyti ár eftir ár. Notk­unin sé ekki að minnka. Þvert á móti sé hún að aukast.

Hægt að vera umhverf­is­sóði og á sama tíma land­vernd­ar­sinni

Guðni segir að árekstrar geti orðið milli umhverf­is­verndar og lofts­lags­mála. „Ís­lend­ingar hafa fók­userað á land­vernd­ar- eða nátt­úru­vernd­ar­sjón­ar­mið­in, þ.e. ekki þessar stóru víðu spurn­ing­ar,“ segir hann en Guðni hefur stundum velt því fyrir sér af hverju Lands­virkjun og stóru orku­fyr­ir­tækin hafi ekki ein­beitt sér meira að lofts­lags­mál­un­um. „Og stundum hef ég fólk grunað um það að fók­usera á land­vernd­ina vegna þess að hún er hólfuð af. Þú getur verið umhverf­is­sóði og land­vernd­ar­sinn­i,“ segir hann.

Enn­fremur bendir hann á falda neyslu Íslend­inga. Þeir séu að flytja inn ofboðs­lega mikið af los­un. Losun sem á sér annan upp­runa­stað. „Ég held til dæmis að tveir þriðju af allri los­un­inni í Kína fari í útflutn­ing.“

Hann endar mál sitt á því að segja að við eigum ekki að láta það mis­takast að ná þremur gráð­um. „Það er alveg nóg að berj­ast fyr­ir,“ segir hann.