Alþingi samþykkti í vikunni breytingar á lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir sem meðal annars kveða á um að óheimilt verði að afhenda plastburðarpoka í verslunum frá og með 1. janúar 2021. Óheimilt verður að afhenda hvers kyns burðarpoka án endurgjalds frá og með 1. september næstkomandi.
Elva Rakel Jónsdóttir, sviðsstjóri hjá Umhverfisstofnun, segir í samtali við Kjarnann að meðvitund varðandi þessi mál megi þó ekki takmarkast við burðarpokann. En þrátt fyrir það lítur hún svo á að litlu aðgerðirnar, á borð við plastpokabannið, skipti einnig gríðarlegu máli. „Því ef við ráðum ekki við litlu aðgerðirnar þá ráðum við heldur ekki við þær stóru,“ segir Elva en hún telur að ekki þurfi sérstaklega að rökræða bannið, það sé borðleggjandi.
Hún segir enn fremur að plast sé vandræðavara, því bæði hafi það sínar góðu og slæmu hliðar. Plast sé stöðugt efni og létt í flutningi og því gott hvað það varðar en einstaklega óhentugt þegar það er notað einungis einu sinni. „Við þurfum að breyta söluhegðun þannig að ekki séu til boða allar þessar umbúðir,“ segir Elva. „Vandamálið er að við ofnotum plastið og framleiðum einnota vörur. Við þurfum að búa til vörur sem endast.“
Nær ekki yfir nestispoka og ruslapoka í rúllum
Samkvæmt skilgreiningu umhverfis- og auðlindaráðuneytisins eru burðarpokar úr plasti hvoru tveggja þykku pokarnir sem fást í stykkjatali á afgreiðslukössum verslana og þunnu pokarnir sem meðal annars hefur verið hægt að fá endurgjaldslaust í grænmetiskælum matvörubúða. Fyrrnefnt bann tekur ekki til plastpoka sem eru söluvara í hillum í verslunum, svo sem nestispoka og ruslapoka sem seldir eru margir saman í rúllum.
Með samþykkt laganna er fylgt eftir tillögum samráðsvettvangs um aðgerðir í plastmálefnum sem í sátu fulltrúar atvinnulífs, sveitarfélaga, umhverfisverndarsamtaka, félagasamtaka, opinberra stofnana, Alþingis, ráðuneyta og fleiri. Hópurinn skilaði umhverfis- og auðlindaráðherra tillögum að 18 aðgerðum í nóvember síðastliðnum og bann við burðarplastpokum var ein þeirra.
Lögin kveða jafnframt á um að umhverfis- og auðlindaráðherra setji fram töluleg markmið varðandi árlega notkun burðarpoka úr plasti í reglugerð.
Frumvarpið gengur lengra en tilskipunin gerir ráð fyrir
Með lögunum er innleidd Evróputilskipun er lýtur að því að draga úr notkun á burðarpokum úr plasti. Frumvarpið gengur þó lengra samkvæmt ráðuneytinu en lágmarkskröfur tilskipunarinnar gera ráð fyrir. Þannig ná þau til allra burðarpoka úr plasti, óháð þykkt þeirra, meðal annars þunnu plastpokana sem m.a. hafa verið fáanlegir við grænmetiskæla verslana.
Lögin kveða einnig á um að óheimilt verði að afhenda burðarpoka úr plasti, hvort sem er með eða án endurgjalds, á sölustöðum vara frá og með 1. janúar 2021, en þó tilskipunin kveði ekki á um þetta er í henni tiltekið að aðildarríkjum sé heimilt að grípa til slíkra ráðstafana. Þá eru allir burðarpokar gerðir gjaldskyldir, óháð því úr hvaða efni þeir eru. Þetta er gert til að reyna að auka hlut fjölnota poka, draga úr ofneyslu burðarpoka og koma í veg fyrir að ein einnota neysla færist yfir á aðra.
Guðmundur Ingi Guðbrandsson, umhverfis- og auðlindaráðherra, segir bann við burðarplastpokum ekki ætlað að vera allsherjarlausn á plastvandamálinu, heldur ein aðgerð af mörgum. „Í mínum huga er þetta er sérstaklega mikilvæg aðgerð því hún snertir daglegt líf okkar og eykur þannig vitund okkar um plast og notkun þess í okkar daglega lífi. Ég fagna því líka að með þessum lögum gengur Ísland á undan með góðu fordæmi og tekst af enn frekari krafti á við plastmengun og neyslu en alþjóðasamningar okkar segja til um,“ segir ráðherrann.
