Þann 17. júní 2019 barst Þórólfi Matthíassyni, prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands, skeyti frá erlendu einkafyrirtæki um að taka þátt í úttekt sem það var að vinna um sjálfbærni ýsu og ufsa við Ísland. Ástæðan var sú að annar íslenskur fræðimaður hafði þurft að segja sig frá verkinu vegna annarra verkefna og sá hafði bent á Þórólf.
Þórólfur samdi við erlenda ráðgjafarfyrirtækið tveimur dögum síðar um að taka að sér að vinna að úttektinni.
Þann 1. júlí 2019 barst Þórólfi hins vegar skeyti frá fyrirtækinu þar sem kom fram að ákveðnir hagsmunaaðilar sem greiddu fyrir úttektina hefði umtalsverðan fyrirvara á því að Þórólfur ynni að verkefninu. Hagsmunaaðilarnir, tengdir sjávarútvegi, hefðu einfaldlega ákveðið að Þórólfur ætti ekki að vera hluti af teyminu sem ynni úttektina. Engin efnisleg skýring var gefin á þessu önnur en sú að það væri ekki óalgengt að svona lagað gerðist í verkefnum sem fyrirtækið ynni að á Íslandi, og eftir atvikum í öðrum löndum.
Þórólfur hefur tekið þátt í opinberra umræðu um sjávarútveg og skipulag hans árum saman og oftar en ekki verið gagnrýnin á það fyrirkomulag sem er við lýði. Kjarninn greindi í gær frá því að Kristján Vilhelmsson, annar aðaleigandi og útgerðarstjóri Samherja, hefði sent bréf til bandarísks háskóla sem Jón Steinsson hagfræðingur starfaði fyrir vegna þátttöku Jóns í sömu umræðu, þar sem hann kvartaði yfir þeirri þátttöku.
Vildu ekki að Þórólfur sæi gögn útvegsmanna
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Þórólfur hefur orðið þess áskynja að hagsmunaaðilar í sjávarútvegi hafi lagst gegn þátttöku hans í verkefnum. Í desember 2009 var skipuð eftirlitsnefnd um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna hrunsins. Tilgangur nefndarinnar meðal annars að gæta þess að sanngirni og jafnræðis yrði gætt þegar verið væri að taka ákvarðanir um endurskipulagningu skulda. Í nefndina voru skipaðir þrír einstaklingar: Þórólfur, María Thjell, þá forstöðumaður lagastofnunar Háskóla Íslands sem var formaður hennar, og Sigríður Ármannsdóttir, löggiltur endurskoðandi.
Í tölvupóstinum sagði Friðrik:
„Blessuð.
Við mig hafði samband útgerðarmaður sem hlýddi á erindi þitt í morgun. Honum til mikillar skelfingar þá lítur svo út að Þórólfur Matthíasson muni hafa aðgang að öllum hans málum í bönkum. Það vill hann ekki að gerist.
Maður á vegum Þórólfs hefur nýverið beðið sjávarútvegsfyrirtæki um gögn um rekstur og efnahag þeirra en verið neitað.
Reynsla útgerðarmanna af meðferð Þórólfs á gögnum og framganga hans gagnvart sjávarútveginum hefur verið með þeim hætti að á störfum hans ríkir fullkomið vantraust.
Mér er kunnugt um að fleiri en þessi útgerðarmaður vilja ekki að Þórólfur komist í trúnaðargögn sem þá varðar í krafti setu sinnar í eftirlitsnefndinni skv. lögum nr. 107/2009 .
Hvað þarf að gera til að verjast því?“
Full alvara
Í svarpósti til Friðriks, sem sendur var daginn eftir, lagði nefndarformaðurinn áherslu á að nefndin væri bundin algjörum trúnaði vegna þeirra gagna sem hún myndi skoða. Þau yrðu einungis skoðuð inni í bönkum og engin afrit tekin úr húsi. „Nefndin má ekki tjá sig um gögnin á neinn hátt eða nota vitneskju sem hún fær á grundvelli þeirra, hvorki beint né óbeint. Það á því ekki að vera nokkur þörf á því að hafa áhyggjur af því að Þórólfur hafi sem nefndarmaður aðgang að gögnum þeirra sjávarútvegsfyrirtækja sem fara í gegnum fjárhagslega endurskipulagningu og gætu því veri skoðuð af nefndinni.“
Síðar sama dag barst Friðriki svar þar sem honum var greint frá því að niðurstaðan væri sú sama og áður. „Ekki er hægt að taka undir þau sjónarmið sem haldið er fram af hálfu LÍÚ.“
Var að vinna að úttekt
Í upprunalega tölvupóstinum sem Friðrik sendi til formanns eftirlitsnefndarinnar vitnaði hann til þess að maður „á vegum Þórólfs hefur nýverið beðið sjávarútvegsfyrirtæki um gögn um rekstur og efnahag þeirra en verið neitað.“
Samkvæmt tölvupóstum sem Kjarninn hefur undir höndum var þar um að ræða þáverandi aðstoðarmann Þórólfs, en hann var þá að vinna að úttekt á íslenskum sjávarútvegi. Í tölvupósti sem aðstoðarmaðurinn sendi á sjávarútvegsfyrirtæki voru þau beðin um afrit af ársreikningum sínum fyrir árið 2007, til að tölulegar upplýsingar í úttektinni gætu verið sem nákvæmastar. Hægt er að nálgast slíka reikninga hjá ársreikningaskrá, en oftar en ekki eru þeir þar í samandregnu formi og gefa því ekki jafn glögga mynd af stöðu fyrirtækja. Þess vegna voru þau sjálf beðin um að láta rannsakendum í té afrit af þeim.
Í tölvupóstinum kom fram að reikningarnir yrðu „Reikningarnir verða aðeins notaðir til þess að fá heildstæða mynd af sjávarútveginum en ekki til þess að skoða hvert og eitt fyrirtæki nákvæmlega. Við gerð úttektarinnar verður farið með allar þær upplýsingar sem tengjast ykkur sem trúnaðarmál.“
