Mikill fjöldi hvala hefur rekið á land það sem af er ári eða alls 152 hvalir. Lítið er hins vegar vitað um orsakir þess og hvalrekar í raun lítið rannsakaðir hér á landi. Niðurstöður rannsókna hafa þó bent til að aukinn ágangur hvalaskoðunarskipa og báta í Faxaflóa hafi neikvæð áhrif á hegðun hrefna.
Þetta kemur fram í svari sjávarútvegsráðherra við fyrirspurn frá Andrési Inga Jónssyni, þingmanni utan þingflokks, um hvalreka.
Hvalaskoðun víða áhyggjuefni
Á síðasta áratug hafa alls 237 hvali rekið á land á Íslandi. Stærstur hluti þeirra eru grindhvalir en mikla athygli vakti þegar 50 grindhvalahræ fundust í Löngufjörum í sumar. Í kjölfarið kallaði Andrés Ingi eftir svörum frá ráðherra um tíðni hvalreka hér á landi og hvort að skoðað hefði verið hvaða tengsl kunna að vera á milli hvalreka og til að mynda umferðar skipa nálægt hvalavöðum.
Samkvæmt svari sjávarútvegsráðherra hefur ekki verið gerð fræðileg úttekt á hugsanlegum tengslum milli almennrar
skipaumferðar og tíðni hvalreka hér við land þrátt fyrir að ýmsar erlendar rannsóknir á hvalrekum sýni að árekstrar skipa og hvala geti verið mikilvægur þáttur í dánartíðni hvala, einkum þar sem
saman fer mikil skipaumferð og viðkvæmir stofnar hvala.
Eitt alvarlegasta dæmið um slíkt er Sléttbakur en sú tegund var útbreidd í Norður- Atlantshafi fyrr á öldum en en leifar stofnsins telja nú fáein hundruð dýra sem halda til við austurströnd Bandaríkjanna og Kanada. Mikil skipaumferð á því svæði er talin hamla endurreisn stofnsins og hafa því verið settar sérstakar siglingareglur vegna þess.
Neikvæð áhrif hvalaskoðunarskipa
Enn fremur segir í svarinu að hvalaskoðun hafi aukist gífurlega um allan heim og sé það víða áhyggjuefni enda beinist hún
oft sérstaklega að svæðum sem eru mikilvæg hvalastofnum. Vísindanefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins hefur á undanförnum árum fjallað í auknum mæli um þær hættur sem steðja að
hvölum vegna siglinga bæði almennt og sérstaklega vegna hvalaskoðunar.
Gerðar hafa verið nokkrar rannsóknir hér við land á áhrifum hvalaskoðunar á hegðun og möguleg langtímaáhrif á hvali. Niðurstöðurnar benda til að ágangur hvalaskoðunarskipa og báta í Faxaflóa hafi neikvæð áhrif á hegðun hrefnu, sérstaklega hvað varðar fæðunám.
Hins vegar þykir ólíklegt að þessi truflun hafi varanleg alvarleg áhrif á æxlunargetu hvalanna til lengri tíma litið vegna hreyfanleika hvalanna innan hafsvæðisins við Ísland, að því er fram kemur í svari ráðherra.
Gengur illa að fá upplýsingar frá hernaðaryfirvöldum
Í fyrirspurn sinni spyr Andrés Ingi jafnframt hvort að skoðað hafi verið hvort að tengsl kunni að vera á milli hvalreka og umferðar skipa sem senda frá sér öflug hjóðsjármerki, til að mynda herskip og kafbáta.
Sjávarútvegsráðherra segir í svari sínu að í gangi sé fjölþjóðleg rannsókn þar sem reynt er að kanna orsakir óvenjulegs fjölda andarnefju og svínhvalareka, á árinu 2018, á ströndum margra landa við Norðaustur-Atlantshaf,
meðal annars á Íslandi.
Hann segir að í því sambandi sé meðal annars er litið til við viðveru herskipa og heræfingar sem fram fóru sumarið 2018. Erfiðlega hefur þó gengið að afla upplýsinga frá hernaðaryfirvöldum. Engar rannsóknir hafa verið gerðar hér við landa á tengslum hvalreka og umferðar skipa sem senda frá sér öflug hljóðsjármerki.
Í svarinu kemur jafnframtfram að lítið eða ekkert sé vitað um tengsl hvalreka við bergmálsrannsóknir olíuleitarskipa, notkunar hvalafæla til að halda hvölum frá veiðifærum skipa eða annarrar hljóðmengunar af mannavöldum.
Erfitt að ákvarða dánarorsök
Andrés Ingi kallaði jafnframt eftir upplýsingum um dánarorsök strandaðara hvala en ráðherra segir að sjaldnast sé hægt að ákvarða dánarorsök hvala sem reka á landi nema í tilfellum þar sem sjá megi skýr ummerki um veiðarfæri eða skipsskrúfur.
Sama gildi um slíkt á heimsvísu enda þyrfti til þess umfangsmiklar og kostnaðarsamar krufningar sérhæfðra dýralækna. Hafrannsóknarstofa tekur þó reglulega sýni úr hvalrekum og safnar í vefja og sýnabanka sem undanfarin ár hefur sýnt sig sem mikilvægt innlegg í ýmsar alþjóðlegar rannsóknir, að því er fram kemur í svarinu.
