Ísland áfram á gráa listanum eftir febrúarfund FATF – Getum næst losnað í júní

Ísland losnaði ekki af gráum lista samtakanna FATF um þau ríki sem eru með ónógar varnir gegn peningaþvætti, þegar aðildarríki þeirra funduðu í lok síðustu viku. Næsta tækifæri til að losna af listanum er í júní.

Þórður Snær Júlíusson 24. febrúar 2020

Ísland fór ekki af hinum svokallaða gráa lista samtakanna Financial Action Task Force (FATF) á fundi aðildarríkja þeirra sem fram fór í lok síðustu viku. Lönd lenda á listanum ef samtökin telja að varnir þeirra gegn peningaþvætti séu ekki í lagi.

Eftir að Ísland var sett á listann í október í fyrra mættu bæði Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, dómsmálaráðherra, og Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, mættu fyrir efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis. Þar kom fram að stjórnvöld stefndu að því að komast af listanum á fundi samtakanna í febrúar 2020. Nú er ljóst að svo er ekki.

Á gráa listanum eru alls 18 ríki. Ísland er eina ríkið innan Evrópska efnahagssvæðisins sem er á honum en á meðal annarra sem þar er að finna eru Albanía, Kambódía, Bahamaeyjar, Pakístan, Sýrland, Panama og Simbabve.

Í umsögn um Ísland, á undirsíðu samtakanna þar sem talin eru upp þau lönd sem eru á gráum lista fyrir ónógar aðgerðir gegn peningaþvætti, kemur fram að Ísland hafi tekið nokkrar pólitískar ákvarðanir um að skuldbinda sig til að auka virkni varna sinna. Á meðal þess sem gert hafi er að fjölga starfsmönnum í þeim eftirlitsstofnunum sem hafa slíkt eftirlit með höndum, sérstaklega innan skrifstofu fjármálagreininga hjá héraðssaksóknara. Þar segir að Ísland ætti að halda áfram að innleiða áætlun sína um að bæta úr brotalömum þar sem þær eru að finna, meðal annars með því að mæti fyrirliggjandi skorti á réttum upplýsingum um raunverulega eigendur fyrirtækja.

Næsta tækifæri Íslands til að komast af listanum mun verða á fundi FATF í júní.

Þurfum að klára skráningar á raunverulegum eigendum

Skortur á því að raunverulegt eignarhald á íslenskum félögum lægi fyrir var eitt af þeim atriðum sem verð til þess að FATF setti Ísland á gráan lista samtakanna í október 2019. Ein forsenda þess að Ísland verði tekið af listanum er að skráningu raunverulegra eigenda verði komið í almennilegt horf á þessu ári.

Lög sem flýttu fresti sem félög hafa til þess að upplýsa um raunverulega eigendur sína til 1. mars næstkomandi voru samþykkt skömmu fyrir síðustu jól. Þær upplýsingar þurfa því að liggja fyrir í byrjun næstu viku.

Þegar voru í gildi kvaðir um að upplýsa um raunverulega eigendur þegar nýtt félag er stofnað. Þær hafa verið í gildi frá 30. ágúst síðastliðnum og frá 1. desember hefur verið hægt að senda upplýsingar um hverjir þeir eru með rafrænum hætti til ríkisskattstjóra. Upphaflega stóð til að gefa öðrum félögum, þ.e. þeim sem þegar eru í rekstri, frest til 1. desember 2019 til að koma upplýsingum um raunverulega eigendur til embættis ríkisskattstjóra. hefði sá frestur haldið ætti ríkisskattstjóri því að vera kominn með allar upplýsingar um eigendur félaga sem starfa á Íslandi, ef allir fylgdu lögunum.

Ákveðið var að flýta þeim frest eftir að FATF setti Ísland á gráa listann.

Brotalamir í eftirliti banka

Á Íslandi hefur verið hægt að komast upp með það að fela eignarhald félaga, með ýmsum leiðum. Ein sú algeng leið var fólgin í því að láta félög, t.d. eignarhaldsfélög eða rekstrarfélög, vera í eigu erlendra félaga, sem voru síðan í eigu annarra erlendra félaga, sem voru í eigu sjóða í skattaskjólum þar sem engar eða litlar kröfur voru gerðar um skráningar og skil á gögnum. Þannig hefur verið verið hægt að fela hver raunverulegur eigandi félaga er.

Hér á landi hefur slíkt eftirlit aðallega verið á hendi banka. Í kjölfar þess að FATF gerði úttekt á Íslandi, og skilaði þeirri niðurstöðu vorið 2018 að eftirlit Íslands með peningaþvætti fengi falleinkunn, þá hóf Fjármálaeftirlitið að gera athuganir á íslenskum fjármálafyrirtækjum og getu þeirra til að verjast peningaþvætti.

Niðurstaðan, sem birt var helgina fyrir jólin 2019, var sú að Fjármálaeftirlitið gerði athugasemdir við mat allra íslensku viðskiptabankanna á upplýsingum um raunverulega eigendur fjármuna eða félaga sem eru, eða hafa verið, í viðskiptum við þá. Í niðurstöðum eftirlitsins á athugun eftirlitsins á peningaþvættisvörnum þeirra voru gerðar athugasemdir við þeir hafi ekki metið upplýsingar um raunverulega eigendur með sjálfstæðum hætti.

Dag- og stjórnvaldssektir

Samkvæmt nýju lögunum um raunverulega eigendur þá er hægt að refsa þeim sem ekki fylgja þeim. Ef eigendur félaga upplýsa ekki um hver hinn raunverulegi eigandi er, með framvísun þeirra gagna sem lögin kalla á, þá getur ríkisskattstjóri lagt á tvenns konar sektir á viðkomandi.

Annars vegar er um dagsektir að ræða. Þær geta numið frá tíu þúsund krónum og allt að 500 þúsund krónum á dag. Heimilt er að ákvæða umfang þeirra sem hlutfall af tilteknu stærðum í rekstri viðkomandi. Við ákvörðun um fjárhæð dagsekta er heimilt að taka tillit til eðlis vanrækslu eða brots og fjárhagslegs styrkleika viðkomandi aðila. Dagsektirnar sem verða ákvarðaðar eru aðfararhæfar.

Hins vegar er um stjórnvaldssektir að ræða. Þær er hægt að leggja á þá sem veita ekki upplýsingar eða veita rangar/villandi upplýsingar. Þegar brot á lögunum er framið í starfsemi lögaðila, og í þágu hans, má leggja stjórnvaldssekt á lögaðilann án tillits til þess hvort sök verður sönnuð á fyrirsvarsmann eða starfsmann lögaðila. „Sektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 100 þús. kr. til 5 millj. kr. Sektir sem lagðar eru á lögaðila geta numið frá 500 þús. kr. til 80 millj. kr. en geta þó verið hærri eða allt að 10 prósent af heildarveltu samkvæmt síðasta samþykkta ársreikningi lögaðilans eða 10 prósent af síðasta samþykkta samstæðureikningi ef lögaðili er hluti af samstæðu,“ segir í lögunum.