Í milli­tíð­inni hefur það nefni­lega gerst að alþjóð­legur vinnu­hópur um um aðgerðir gegn pen­inga­þvætti og fjár­mögnun hryðju­verka, Fin­ancial Act­ion Task Force (FAT­F), hefur sett Ísland á gráan lista fyrir að bregð­ast ekki nægi­lega vel við fjöl­mörgum athuga­semdum sam­tak­anna um brotala­mir í vörnum gegn pen­inga­þvætti á Íslandi. Ein af athuga­semd­unum sem FATF gerði sneri að því að ekki þurfti að greina frá raun­veru­legum eig­endum félaga á Ísland­i. 

Hægt að kom­ast upp með að fela eign­ar­hald

Ein helsta vörn gegn pen­inga­þvætti er að þekkja við­skipta­vini sína. Raunar er það for­senda þess að t.d. fjár­mála­fyr­ir­tæki megi taka að sér nýja við­skipta­vini, að fyr­ir­liggi hverjir þeir raun­veru­lega séu og hver upp­runi fjár­muna þeirra er.

Á Íslandi hefur verið hægt að kom­­ast upp með það að fela eign­­ar­hald félaga, með ýmsum leið­­um. Ein sú algeng leið var fólgin í því að láta félög, t.d. eign­­ar­halds­­­fé­lög eða rekstr­­ar­­fé­lög, vera í eigu erlendra félaga, sem voru síðan í eigu ann­­arra erlendra félaga, sem voru í eigu sjóða í skatta­­skjólum þar sem engar eða litlar kröfur voru gerðar um skrán­ingar og skil á gögn­­um. Þannig hefur verið verið hægt að fela hver raun­veru­­legur eig­andi félaga er. 

Hér á landi hefur slíkt eft­ir­lit aðal­lega verið á hendi banka. Í kjöl­far þess að FATF gerði úttekt á Íslandi, og skil­aði þeirri nið­ur­stöðu vorið 2018 að eft­ir­lit Íslands með pen­inga­þvætti fengi fall­ein­kunn, þá hóf Fjár­mála­eft­ir­litið (FME) að gera athug­anir á íslenskum fjár­mála­fyr­ir­tækjum og getu þeirra til að verj­ast pen­inga­þvætti. Sam­kvæmt heim­ildum Kjarn­ans hefur að minnsta kosti verið fram­kvæmd athugun hjá fjórum stærstu bönkum lands­ins: Arion banka, Íslands­banka, Lands­bank­anum og Kviku banka. FME hefur ekki viljað segja nákvæm­lega hvaða fyr­ir­tæki hafa verið tekin til skoð­unar en sagði þó í skrif­legu svari til Kjarn­ans í lok ágúst að það hefði fram­kvæmt tæp­lega 20 athug­anir hjá til­kynn­ing­ar­skyldum aðilum sem lúta eft­ir­liti stofn­un­ar­innar frá árinu 2017 og þá stæðu yfir þrjár slíkar athug­an­ir. 

Arion þekkti ekki raun­veru­lega eig­endur

Enn sem komið er hefur FME ein­ungis birt nið­ur­stöðu athug­unar sinnar á einum banka, Arion banka. Hún var birt 29. maí síð­ast­lið­inn, rúmum fjórum mán­uðum eftir að nið­ur­staða athug­un­ar­innar lá fyr­ir. Það var gert að beiðni Arion banka sem vildi fá að bregð­ast við úrbóta­kröfum áður en nið­ur­staðan yrði gerð opin­ber. Bank­inn seg­ist hafa brugð­ist við öllum úrbóta­kröf­um. FME hefur ekki viljað svara því hvaða tímara­mma Arion banka var settur til að koma á úrbót­u­m. 

Í athug­un F­ME á ­Arion ­banka kom meðal ann­ars fram að bank­inn hefði hefði ekki metið með sjálf­­stæðum hætti hvort upp­­lýs­ingar um raun­veru­­lega eig­endur við­­skipta­vina væru réttar og full­nægj­andi og að þær upp­­lýs­ingar hafi ekki verið upp­­­færðar með reglu­­legum hætti, líkt og lög um aðgerðir gegn pen­inga­þvætti og fjár­­­mögnun hryðju­verka gerðu ráð fyr­­ir. Eft­ir­litið gerði einnig athuga­­semd um að ­Arion ­banki hefði ekki sinnt rann­­sókn­­ar­­skyldu sinni í til­­viki erlends við­­skipta­vin­­ar, það taldi að reglu­bundið eft­ir­lit bank­ans með við­­skipta­vinum hafi ekki full­nægt kröfum laga um aðgerðir gegn pen­inga­þvætti og fjár­­­mögnun hryðju­verka né að verk­lag í tengslum við upp­­­færslu á upp­­lýs­ingum um við­­skipta­vini hafi ekki verið full­nægt. Þá tald­i F­ME að skýrsl­ur ­Arion ­banka um grun­­sam­­legar og óvenju­­legar færslur hefðu ekki verið full­nægj­andi.

Hægt að sekta þá sem ger­ast brot­legir

Upp­haf­legt frum­varp­ til að taka á þess­ari stöðu, sem er til staðar vegna skorts á upp­lýs­ingum um raun­veru­legt eign­ar­hald félaga, varð að lögum 13. júní síð­­ast­lið­inn. Til­gangur þess var ann­­ars vegar að inn­­­leiða tvær Evr­­óputil­­skip­­anir og hins vegar til að bregð­­ast við athuga­­semd­um FATF.

Sam­­kvæmt nýju lög­­unum um raun­veru­­lega eig­endur þá er hægt að refsa þeim sem ekki fylgja þeim. Ef eig­endur félaga upp­­lýsa ekki um hver hinn raun­veru­­legi eig­andi er, með fram­vísun þeirra gagna sem lögin kalla á, þá getur rík­­is­skatt­­stjóri lagt á tvenns konar sektir á við­kom­and­i. 

Ann­­ars vegar er um dag­­sektir að ræða. Þær geta numið frá tíu þús­und krónum og allt að 500 þús­und krónum á dag. Heim­ilt er að ákvæða umfang þeirra sem hlut­­fall af til­­­teknu stærðum í rekstri við­kom­and­i.  Við ákvörðun um fjár­­hæð dag­­sekta er heim­ilt að taka til­­lit til eðlis van­rækslu eða brots og fjár­­hags­­legs styrk­­leika við­kom­andi aðila. Dag­­sekt­­irnar sem verða ákvarð­aðar eru aðfar­­ar­hæf­­ar. 

Hins vegar er um stjórn­­­valds­­sektir að ræða. Þær er hægt að leggja á þá sem veita ekki upp­­lýs­ingar eða veita rang­­ar/vill­andi upp­­lýs­ing­­ar. Þegar brot á lög­­unum er framið í starf­­semi lög­­að­ila, og í þágu hans, má leggja stjórn­­­valds­­sekt á lög­­að­il­ann án til­­lits til þess hvort sök verður sönnuð á fyr­ir­svar­s­­mann eða starfs­­mann lög­­að­ila. „Sektir sem lagðar eru á ein­stak­l­inga geta numið frá 100 þús. kr. til 5 millj. kr. Sektir sem lagðar eru á lög­­að­ila geta numið frá 500 þús. kr. til 80 millj. kr. en geta þó verið hærri eða allt að 10 pró­­sent af heild­­ar­veltu sam­­kvæmt síð­­asta sam­­þykkta árs­­reikn­ingi lög­­að­il­ans eða 10 pró­­sent af síð­­asta sam­­þykkta sam­­stæð­u­­reikn­ingi ef lög­­að­ili er hluti af sam­­stæð­u,“ segir í lög­­un­­um.