Upp­fært: Þessi frétt var upp­færð með til­liti til fyr­ir­liggj­andi upp­lýs­inga 16. mars.

Tugir til­fella af nýju kór­ónu­veirunni hafa verið greind hér á landi og í nokkrum lands­hlut­u­m. Hér að neðan er að finna svör við algengum spurn­ingum vegna veirunn­ar, út­breiðslu hennar og var­úð­ar­ráð­stöf­un­um.

Hvað er kór­ónu­veira?

Kór­ónu­veirur eru stór fjöl­skylda veira sem valda ýmsum­ ­sjúk­dómum hjá mönnum og dýr­um. Þær eru þekkt orsök kvefs en þær geta einnig ­valdið alvar­legri lungna­bólgu og jafn­vel dauða.

Hvað er vitað um þessa nýju veiru og far­ald­ur­inn á þessu ­stigi?

Orsök núver­andi far­ald­urs er ný teg­und kór­ónu­veiru sem hef­ur ekki áður greinst í mönn­um. Veiran var fyrst nefnt 2019-nCoV en vegna mik­ils ­skyld­leika við SAR­S-veiruna hefur hún nú hlotið nafnið SAR­S-CoV-2 og ­sjúk­dóm­ur­inn kall­ast nú COVID-19.

Hvernig hagar þessi veira sér sam­an­borið við aðr­ar kór­ónu­veir­ur?

Nýja veiran er ekki eins skæð og SARS- eða MER­S-kór­ónu­veir­urn­ar ­sem höfðu 10% og 35% dán­ar­tíðni, en virð­ist mun meira smit­andi. Þær veirur vor­u m­inna smit­andi en inflú­ensa en ollu far­öldrum á ákveðnum svæðum og sjúkra­hús­um­ og dán­ar­tíðni vegna sýk­ing­anna var einnig mun hærri en fyrir inflú­ensu.

Hvaðan kemur veiran?

Upp­runi veirunnar virð­ist hafa verið í Wuhan-­borg í Kína og tengd ákveðnum mat­ar­mark­aði sem versl­aði með lif­andi dýr og afurðir ýmissa ­dýra. Veiran virð­ist hafa borist úr leð­ur­blök­um, trú­lega með annan óþekkt­an, milli­hýsil áður en smit barst í menn og loks manna á milli.

Er til bólu­efni gegn nýju kór­ónu­veirunni?

Það er ekk­ert bólu­efni til gegn þess­ari veiru og því ekki hægt að bólu­setja.

Hver eru ein­kenn­in?

Ein­kenni líkj­ast helst inflú­ensu­sýk­ingu, hósti, hiti, bein- og vöðva­verkir, þreyta o.s.frv. COVID-19 getur einnig valdið alvar­leg­um veik­indum með neðri önd­un­ar­færa­sýk­ingum og lungna­bólgu, sem koma oft fram sem önd­un­ar­erf­ið­leikar á 4.–8. degi veik­inda.

Hverjir eru í mestri hættu á að fá alvar­leg ein­kenni?

Líkur á al­var­legum sjúk­dómi hækka með hækk­andi aldri, sér­stak­lega eftir 50 ára ald­ur. Ein­stak­lingar með ákveðin und­ir­liggj­andi vanda­mál eru einnig í auk­inni hættu á al­var­legri sýk­ingu ef þeir smit­ast af COVID-19 sjúk­dómi. Ekki er vit­að ­ná­kvæm­lega hversu mikið aukin hættan er ef þessi vanda­mál eru til stað­ar, en þegar borin eru saman væg og alvar­leg til­felli er greini­legt að ákveð­in ­vanda­mál voru til staðar hjá mun fleirum með alvar­legan sjúk­dóm en vægan ­sjúk­dóm. Þessi vanda­mál eru: hár blóð­þrýst­ing­ur/hjarta­sjúk­dóm­ar, syk­ur­sýki, lang­vinn lungna­teppa, lang­vinn nýrna­bilun og krabba­mein.

Ein­stak­lingar sem reykja virð­ast vera í auk­inni hættu á alvar­legum sjúk­dómi en ekki er hægt að úti­loka að þar sé í raun lang­vinn lungna­teppa und­ir­liggj­andi vanda­mál sem eyk­ur­ al­var­leika sjúk­dóms­ins.

Á þess­ari stund­u er óvíst hvort ónæm­is­bælandi með­ferð (s.s. ster­ar, met­hotrexate eða líf­tækni­lyf­) eykur líkur á alvar­legri kór­óna­veiru­sýk­ingu.

Eru karlar lík­legri en konur til að smitast?

Rann­sóknir frá Kína benda til þess að fleiri karlar en kon­ur þar í landi hafi veikst vegna veirunn­ar. Það virð­ist þó eiga sér þær skýr­ing­ar að þar í landi reykja mun fleiri karlar en konur og reyk­inga­fólk er við­kvæmara ­fyrir sýk­ingum en ann­að.

Eru barns­haf­andi konur í sér­stakri áhættu?

Engar upp­lýs­ingar hafa borist um sér­staka hættu fyr­ir­ ­barns­haf­andi konur eða hættu á fylgi­kvillum með­göngu vegna COVID-19.

Hvaða með­ferð er í boði?

Engin sér­tæk með­ferð er þekkt við sjúk­dómn­um. Með­ferð bein­ist því enn sem komið er að því að sinna grunn­þörfum og ein­kennum eft­ir á­standi sjúk­lings.

Hvað er vitað um smit manna á milli?

COVID-19 smit­ast á milli ein­stak­linga. Smit­leið er tal­in vera snerti- og dropa­smit, svipað og inflú­ensa. Það þýðir að veiran get­ur dreifst þegar veikur ein­stak­lingur hóstar, hnerrar eða snýtir sér og hraust­ur ein­stak­lingur andar að sér drop­um/úða frá þeim veika eða hendur hans meng­ast af ­dropum og hann ber þær svo upp að and­liti sínu.

Eru ferða­tak­mark­anir til Íslands?

Nei, engar ferða­tak­mark­anir eru á ferða­lögum til Íslands. En ­ís­lensk yfir­völd vara við ferða­lögum til áhættu­svæða. 

Er munur á sótt­kví og ein­angr­un?

Sótt­kví er notuð þegar ein­stak­lingur hefur mögu­lega smitast af sjúk­dómi en er ekki ennþá veik­ur. Ein­angrun á við sjúk­linga með ein­kenn­i ­sjúk­dóms. Hvort sem um sótt­kví eða ein­angrun er að ræða þarf að tak­marka um­gengni við annað fólk.

Allir sem staddir eru hér á landi en þurfa að vera í sótt­kví eða ein­angrun í heima­húsi geta haft sam­band við Hjálp­ar­síma Rauða kross­ins í síma­núm­er­inu 1717 eða á net­spjalli á www.1717.­is. Þar er hægt að óska eft­ir að­stoð, leita stuðn­ings, fá upp­lýs­ingar og ræða við ein­hvern í trún­aði.

Hjálp­ar­sím­inn er opinn allan sól­ar­hring­inn og núm­erið er gjald­frjálst.

Hvernig á að bregð­ast við ef grunur um smit vakn­ar?

Hafðu sam­band við lækna­vakt­ina í síma 1700. Ekki fara beint á sjúk­linga­mót­töku, heldur hringja fyrst og fá leið­bein­ing­ar.

Ein­dregið er óskað eftir að þeir sem leita upp­lýs­inga í tengslum við COVID-19 nýti sér upp­lýs­ingar á heima­síðu emb­ættis land­læknis, fremur en að hringja í emb­ætt­ið.

Þurfa ferða­menn sem hingað koma að fara í sótt­kví?

Ferða­menn sem koma til Íslands þurfa almennt ekki að fara í sótt­kví. Talið er að þeir séu ólík­legri að vera í nánu sam­neyti við marga ein­stak­linga meðan á dvöl­inni stend­ur. Smit­hætta hjá ferða­mönnum er því talin mun minni en frá­ Ís­lend­ingum og erlendum rík­is­borg­urum með fasta búsetu á Íslandi.

Stendur til að loka land­inu fyrir ferða­mönn­um?

Sótt­varna­lækn­ir, almanna­varnir og heil­brigð­is­ráð­herra hafa á­kveðið að ekki sé ástæða til að loka land­inu. Mögu­legt er að smit ber­ist hingað með ferða­mönnum en reynsla ann­arra Evr­ópu­landa hefur sýnt að mest­a smit­hættan er frá ein­stak­lingum með náin tengsl við íbúa lands­ins.

Af hverju er ekki skimun fyrir kór­ónu­veirunni á flug­vell­in­um hér?

Ekki er hægt að leita að veirunni hjá ein­kenna­lausum­ ­ferða­löngum þar sem hún finnst ekki í vessum fyrr en ein­kenni koma fram. Hita­mæl­ingar og spurn­inga­listar til far­þega frá sýktum svæðum hafa ver­ið not­aðir í fyrri far­öldrum með litlum sem engum árangri. Sótt­kví þeirra sem hafa verið á áhættu­svæðum og leit að veirunni ef ein­kenni koma fram er mun væn­legri til árang­urs.

Hvað get ég gert til að forð­ast smit?

Góð hand­hreinsun er mik­il­væg­asta og ein­faldasta ráð­ið. Hand­þvottur með heitu vatni og sápu í um 20 sek­úndur er æski­leg­astur ef hend­ur eru óhrein­ar. Ágæt tíma­við­miðun er að syngja afmæl­is­söng­inn á meðan hendur er þvegn­ar. 

Hendur sem virð­ast hreinar en hafa komið við sam­eig­in­lega snertifleti eða ­tekið við hlutum úr ann­arra höndum s.s. pen­ingum eða greiðslu­kort­um, má hreinsa ­með hand­spritti.

Rétt er að forð­ast náið sam­neyti við ein­stak­linga sem eru ­með almenn kve­fein­kenni, hnerra eða hósta.

Grímur nýt­ast best þegar þeir sem eru veikir nota þær en einnig þegar náið sam­neyti er óhjá­kvæmi­legt, s.s. fyrir heil­brigð­is­starfs­menn eða við­bragðs­að­ila.

 Getur fólk smitast  við að opna vöru­send­ingar frá áhættu­svæði?

Nei.

Á fólk sem á bók­aða ferð til útlanda að hætta við að fara?

Sótt­varna­læknir ræður gegn öllum ónauð­syn­legum ferðum á há-á­hættu­svæði. Ekki er hægt að spá fyrir um þróun mála á öðrum svæðum og verða ein­stak­lingar sjálfir að taka ákvörðun eftir því sem þeirra eigið heilsu­far eða aðrir þættir gefa til­efni til. Ein­stak­lingar með áhættu­þætti fyrir alvar­leg­um önd­un­ar­færa­sýk­ingum ættu að hafa sam­ráð við sinn lækni hvað þetta varð­ar.