Smá­þorpið Lütz­er­ath í vest­ur­hluta Þýska­lands er á barmi hengiflugs. Í orðs­ins fyllstu merk­ingu. Fyr­ir­tæki sem starf­rækir opna kola­námu í næsta nágrenni þess ætlar að brjóta húsin nið­ur, múr­stein fyrir múr­stein, svo stækka megi námuna – gera hina gríð­ar­stóru holu sem fyrir er í jörð­inni enn stærri og dýpri.

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem sveita­þorp í grennd við námuna, á svæði sem er ríkt af kol­um, hverfa af yfir­borði jarðar vegna stækk­unar henn­ar. Langt frá því. En nú, á tímum mik­illar vit­und­ar­vakn­ingar um lofts­lags­mál og með til­komu sam­fé­lags­miðla þar sem hægt er að koma skila­boðum hratt og vel um allan hnött­inn ef því er að skipta, er komið babb í bát kola­fyr­ir­tæk­is­ins. Því síð­ustu vikur hafa akti­vistar hvaðanæva að úr heim­inum þyrpst til Lütz­er­ath. Og þetta fólk lætur ekk­ert stoppa sig. Það ætlar með öllum ráðum að stoppa jarð­ýt­urn­ar.

„Það er gríð­ar­lega gott að finna fyrir stuðn­ingi þess­arar stóru hreyf­ing­ar,“ segir David Dres­en, tals­maður sam­tak­anna All Villa­ges Must Stay, sem berj­ast fyrir verndun þorp­anna á þessu helsta kola­svæði Þýska­lands. Sam­tökin starfa í þágu fólks og lofts­lags og hafa nú fengið mik­inn liðs­auka í bar­átt­unni fyrir til­veru Lütz­er­ath.

Flestir þeir sem leggja nú mót­mæl­unum lið eru frá Evr­ópu­lönd­um. En stuðn­ingur kemur mun víðar frá. Fólk ýmist mætir í eigin per­sónu og steytir hnef­ann eða berst fyrir mál­staðnum á net­inu.

Garzweiler-­náman er eins og sviðs­mynd af Tungl­inu. Rétt við Lütz­er­ath blasir við ógur­leg hola, allt að 200 metra djúp og um 80 fer­kíló­metrar að flat­ar­máli. Þess­ari stærð hefur hún náð á mörgum ára­tugum og á þeim tíma hafa um 20 þorp verið jöfnuð við jörðu.

Næsta þorp sem á að hljóta þau örlög er Lütz­er­ath.

Allt frá miðri 19. öld hefur verið grafið eftir kolum í Rín­ar­lönd­um, hér­uð­unum í vest­an­verðu Þýska­landi. Og nú hefur síð­asti bónd­inn við Garzweiler-­námuna selt jörð sína til þýska kol­aris­ans RWE. Hann hefur þegar yfir­gefið býl­ið.

Um þús­und mót­mæl­endur eru nú sam­an­komnir í Lütz­er­ath. Aðdrag­andi mót­mæl­anna hefur þó verið langur eða um tvö ár. Í þessi tvö ár hafa nokkrir þeirra dvalið í þorp­inu eða allt frá því að áform RWE voru kunn­gjörð. Fólkið hefur sest að í yfir­gefnum húsum í þorp­inu eða haf­ist við í trjá­húsum sem það hefur byggt á síð­ustu bújörð­inni.

Umdeilt er hvort stækkun námunnar sé í anda háleitra lofts­lags­mark­miða þýskra stjórn­valda sem stefna að því að loka kola­verum sínum á næstu árum. Það var að minnsta kosti nið­ur­staða þýsku hag­fræði­stofn­un­ar­innar sem komst að því með rann­sókn sinni árið 2021 að stækk­unin bryti í bága við skuld­bind­ingar Þjóð­verja sam­kvæmt Par­ís­ar­sátt­mál­an­um. Í skýrslu stofn­un­ar­innar kom fram að stefnt væri að því að draga úr kola­fram­leiðslu og notk­un, ekki auka hana.

Í haust gerði hér­aðs­stjórnin á svæð­inu sam­komu­lag við RWE um að draga úr kola­fram­leiðslu og að henni verði hætt árið 2030. Það er átta árum fyrr en fyrra sam­komu­lag hafði gert ráð fyr­ir. Þetta nýja sam­komu­lag fól í sér að fimm þorpum sem ann­ars hefðu þurft að víkja fyrir stækk­unum kola­náma yrði þyrmt. En hins vegar er Lütz­er­ath ekki þeirra á með­al. Því „þarf að fórna“ sagði efna­hags- og lofts­lags­ráð­herra hér­aðs­ins af þessu til­efni. „Þótt ég hefði viljað hafa þetta öðru­vísi þá verðum við að við­ur­kenna raun­veru­leik­ann,“ sagði ráð­herr­ann.

Aftur horft til kol­anna

Orku­krísan sem herjað hefur á Evr­ópu­ríki frá inn­rás rúss­neskra herja í Úkra­ínu var að ná hápunkti er sam­komu­lagið var sam­þykkt. Í þeirri erf­iðu stöðu fóru að heyr­ast raddir um að draga þyrfti úr vænt­ingum um að ná lofts­lags­mark­miðum á til­settum tíma. Meðal ann­ars að fresta þyrfti lokun kola­vera og fýra aftur upp í þeim sem þegar var búið að loka.

Kol, kol og aftur kol. Kol voru hluti að lausn­inni út úr orku­krís­unni. Setja þyrfti orku­ör­yggi á odd­inn og tryggja að orkan feng­ist áfram á við­ráð­an­legu verði.

Og í ljósi alls þessa var samið við RWE um að þeir mættu stækka Garzweiler-­námuna gegn því að stækka ekki allar hin­ar. Fram­tíðin ein mun leiða í ljós hvort staðið verði við það.

Claudia Kem­fert, sér­fræð­ingur í orku- og umhverf­is­málum hjá þýsku hag­fræði­stofn­un­inni telur ákvörðun hér­aðs­stjórn­ar­innar ill­skilj­an­lega. „Rann­sókn okkar sýndi svo ekki var um villst að ekki þarf að eyði­leggja Lütz­er­ath. Það er nóg af kolum í þeim kola­námum sem fyrir eru.“

Hún segir hins vegar að til fram­tíðar litið þurfi að marg­falda orku­fram­leiðslu í Þýska­landi til að halda orku­ör­yggi. En það þurfi og eigi að ger­ast með end­ur­nýj­an­legum orku­gjöf­um, þ.e. virkjun vinds og sól­ar. Hún gagn­rýnir enn­fremur skort á sam­ráði vegna stækk­unar námunn­ar.

Mót­mæl­end­urnir í Lütz­er­ath líta málið sömu aug­um. Þeir vilja að hér­aðs­stjórnin „taki í hand­bremsuna“ og stöðvi allar nið­ur­rifs­fram­kvæmd­ir. Þeir benda á að Lütz­er­ath sé orðið að tákn­mynd þeirra erf­ið­leika sem heims­byggðin stendur frammi fyrir við það að hætta notkun jarð­efna­elds­neytis líkt og að er stefnt í flestum ríkjum heims.

Nið­ur­rif þorps til að grafa megi eftir kolum og hreppa­flutn­ingar fólks af þessum sök­um, eigi ekki að líð­ast í sam­fé­lagi sem ætlar sér að verða leið­andi í lofts­lags­málum á heims­vísu.

Kola­fyr­ir­tækið RWE hefur eign­ast hvert ein­asta hús í þorp­inu. Borgað fólki fyrir að flytja svo brjóta megi niður hús og grafa tugi metra ofan í jörð­ina eftir brún­kol­um, þeim mest meng­andi af öllum kol­um. Allir íbú­arnir sem þar bjuggu eru flutt­ir. En húsin þeirra eru ekki tóm því í þeim dvelja mót­mæl­endur nú í tuga­vís.

Og þessir nýju íbúar Lütz­er­ath ætlar sér ekki að fara þrátt fyrir að lög­reglan hafi verið kölluð á vett­vang, myndi múr á milli þeirra og vinnu­vél­anna sem berja á hús­unum til að brjóta þau nið­ur. Því hefur verið sagt að það hafi frest þangað til á morg­un, þriðju­dag, til að yfir­gefa svæð­ið. Ef það fari ekki sjálf­vilj­ugt verði það fjar­lægt með valdi.