Eignir íslenskra lífeyrissjóða voru 6.386 milljarðar króna í lok júní síðastliðins og lækkuðu um 36 milljarða króna á milli mánaða. Þær hafa lækkað um 361 milljarð króna frá síðustu áramótum þegar eignir kerfisins voru í methæðum, 6.747 milljarðar króna.
Þrátt fyrir umtalsverðar lækkaðir á fyrstu sex mánuðum ársins, aðallega vegna lækkunar á hlutabréfaverði innanlands og erlendis, er langt í að sá vöxtur sem sjóðirnir hafa upplifað á síðustu árum sé að étast upp. Á árinu 2021 einu saman jukust eignir þeirra um 1.791 milljarð króna, eða um 36 prósent.
Hluti þeirrar aukningar var tilkominn vegna inngreiðslna sjóðsfélaga en langstærsti hluti hennar var vegna þess að fjárfestingar, aðallega hlutabréf, hækkuðu í virði. Heildarvísitala skráðra hlutabréfa á Íslandi hækkaði til að mynda um 24,3 prósent 2020 og um 40,2 prósent í fyrra. Íslenskir lífeyrissjóðir eru langstærstu eigendur slíkra bréfa, og eiga um helming þeirra beint eða óbeint. Alls eiga sjóðirnir íslensk hlutabréf og hlutdeildarskírteini sem metin voru á 1.059 milljarða króna í lok júni. Virði eignarflokksins hefur lækkað um 102 milljarða króna frá áramótum.
Styrking krónu lækkar virði erlendra bréfa
Það sem af er þessu ári hefur úrvalsvísitala Kauphallar Íslands, sem er samansett úr gengi bréfa þeirra tíu félaga sem hafa mestan seljanleika, lækkað um tæp 16 prósent. Mest lækkaði hún í maí þegar vísitalan lækkaði um 10,9 prósent. Það er mesta lækkun innan mánaðar síðan í maí 2010, eða í tólf ár. Lækkun á virði bréfa í Marel, langverðmætasta skráða félagsins á íslenskum hlutabréfamarkaði, hefur leitt þessa þróun.
Síðan þá hefur úrvalsvísitalan þó hækkað, alls um 5,6 prósent.
Virði erlendra hlutabréfa og hlutdeildarskírteina hefur lækkað enn meira en innlendu eignirnar. Í lok síðasta árs var eignarflokkurinn metinn á 2.317 milljarða króna en um mitt þetta ár var virðið komið niður í 1.982 milljarða króna. Á hálfu ári lækkaði það því um 335 milljarða króna.
Lækkun erlendra eigna má bæði rekja til viðsnúnings á erlendum eignamörkuðum og til styrkingar krónunnar gagnvart erlendum gjaldmiðlum.
Farnir að kitla þakið
Alls eru um 67,5 prósent eigna lífeyrissjóðanna innlendar eignir. Hlutfallið hefur hækkað vegna þess verðfalls sem orðið hefur á erlendu eignunum, en auk hlutabréfa samanstendur innlenda eignin að uppistöðu af skuldabréfum og lánum sem sjóðirnir hafa veitt sjóðsfélögum til húsnæðiskaupa.
Um liðin áramót voru erlendu eignirnar orðnar tæplega 36 prósent af heildareignum sjóðanna en það hlutfall hefur nú fallið niður í 32,5 prósent. Þær hafa þó nánast tvöfaldast í krónum talið á rúmum þremur árum.
Samkvæmt gildandi lögum hafa lífeyrissjóðirnir heimild til að vera með 50 prósent eigna sinna erlendis. Þeir hafa lengi kallað eftir að þetta hlutfall verði hækkað þar sem nokkrir sjóðir eru komnir ískyggilega nálægt hámarkinu. Í vor voru tíu lífeyrissjóðir komnir með hlutfall eigna sinna erlendis í um 35 prósent af heildareignum eða meira. Þar af voru þrír sjóðir komnir með hlutfallið yfir 40 prósent og einn, Lífeyrissjóður verzlunarmanna, var kominn með það nálægt 45 prósent. Sjóðirnir þorðu illa að fara með hlutfallið hærra þar sem skyndileg breyting á gengi krónu eða hækkanir á ákveðnum bréfum geta ýtt þeim yfir löglegt hámark.
Samkvæmt gildandi lögum hafa lífeyrissjóðirnir heimild til að vera með 50 prósent eigna sinna erlendis. Þeir hafa lengi kallað eftir að þetta hlutfall verði hækkað þar sem nokkrir sjóðir eru komnir ískyggilega nálægt hámarkinu. Í vor voru tíu lífeyrissjóðir komnir með hlutfall eigna sinna erlendis í um 35 prósent af heildareignum eða meira. Þar af voru þrír sjóðir komnir með hlutfallið yfir 40 prósent og einn, Lífeyrissjóður verzlunarmanna, var kominn með það nálægt 45 prósent. Sjóðirnir þorðu illa að fara með hlutfallið hærra þar sem skyndileg breyting á gengi krónu eða hækkanir á ákveðnum bréfum geta ýtt þeim yfir löglegt hámark.
Frumvarp sem þótti ekki ganga nógu langt ekki afgreitt fyrir þinglok
Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, lagði fram frumvarp fyrr á þessu ári sem rýmka átti heimildir lífeyrissjóða til að fjárfesta erlendis.
Þegar drög að frumvarpinu voru kynnt í samráðsgátt stjórnvalda stóð til að hlutfallið myndi hækka um eitt prósentustig á ári frá byrjun árs 2024 og til loka 2038. Heimildin yrði þá 65 prósent í lok þess árs.
Í umsögn Landssamtaka lífeyrissjóða um drögin kom fram að djúpstæð óánægja væri meðal fulltrúa þeirra sjóða sem væru þegar komnir nálægt núgildandi þaki með hvers hægt ætti að rýmka heimildirnar. Kallað var eftir því að hækka heimildina strax um næstu áramót og hækka hana um tvö til þrjú prósentustig á ári þangað til að 65 prósent markinu yrði náð. Ef farið yrði að ítrustu kröfum sjóðanna myndi það takmark nást í árslok 2027 að óbreyttu.
Í frumvarpinu eins og það var lagt fram á Alþingi var gerð sú breyting að á árinum 2024, 2025 og 2026 yrði heimild sjóðanna í erlendum eignum hækkuð um 1,5 prósentustig á ári og yrði þannig 54,5 prósent í lok síðasta ársins. Eftir það ætti hámarkið að aukast um eitt prósentustig á ári þar til það nær 65 prósentum í byrjun árs 2036. Í frumvarpinu stóð enn fremur að ráðherra ætti í síðasta lagi á árinu 2027 að leggja mat á hvort tilefni sé til að leggja til aðrar breytingar.
Frumvarpið var ekki afgreitt fyrir þinglok. Búist er við því að það verði tekið til afgreiðslu snemma á næsta þingi.
