Breytingar hafa verið gerðar á frumvarpi Bjarna Benediktssonar, fjármála- og efnahagsráðherra, sem á að rýmka heimildir lífeyrissjóða til að fjárfesta erlendis.
Eins og staðan er í dag hafa þeir heimild til að vera með 50 prósent eigna sinna erlendis. Þegar drög að frumvarpinu voru kynnt í samráðsgátt stjórnvalda nýverið stóð til að hlutfallið myndi hækka um eitt prósentustig á ári frá byrjun árs 2024 og til loka 2038. Heimildin yrði þá 65 prósent í lok þess árs.
Í umsögn Landssamtaka lífeyrissjóða um drögin kom fram að djúpstæð óánægja væri meðal fulltrúa þeirra sjóða sem væru þegar komnir nálægt núgildandi þaki með hvers hægt ætti að rýmka heimildirnar. Kallað var eftir því að hækka heimildina strax um næstu áramót og hækka hana um tvö til þrjú prósentustig á ári þangað til að 65 prósent markinu yrði náð. Ef farið yrði að ítrustu kröfum sjóðanna myndi það takmark nást í árslok 2027 að óbreyttu.
Í frumvarpinu eins og það verður lagt fram á Alþingi hefur verið gerð sú breyting að á árinum 2024, 2025 og 2026 verði heimild sjóðanna í erlendum eignum hækkuð um 1,5 prósentustig á ári og verði þannig 54,5 prósent í lok síðasta ársins. Eftir það á hámarkið að aukast um eitt prósentustig á ári þar til það nær 65 prósentum í byrjun árs 2036. Í frumvarpinu stendur enn fremur að ráðherra eigi í síðasta lagi á árinu 2027 að leggja mat á hvort tilefni sé til að leggja til aðrar breytingar.
Nokkrir sjóðir komnir nálægt hámarki
Lengi hefur legið fyrir að það þurfi að hækka hámark á erlendum eignum lífeyrissjóða þannig að íslenska lífeyrissjóðakerfið geti dreift áhættu sinni betur. Kerfið er þegar orðið risavaxið, en eignir þess námu alls 6.550 milljörðum króna í janúar. Erlendu eignirnar voru metnar á 2.244 milljarða króna, sem þýðir að þær voru 34,3 prósent allra eigna sjóðanna. Þær hafa tvöfaldast í krónum talið á rúmum þremur árum.
Miklu fleiri eru að borga inn í sjóðina en að taka út úr þeim, og þeir því, undir venjulegum kringumstæðum, alltaf að stækka að umfangi óháð því hvernig fjárfestingar þeirra ganga.
Lífeyrissjóðirnir voru bundnir í fjármagnshöftum meira og minna frá haustinu 2008 og til 2017, þótt þeir hafi fengið undanþágur til að fara út með eitthvað fé. Eignir þeirra í dag eru næstum fimm þúsund milljörðum króna meira virði en þær voru síðla árs 2008. Á meðan að á haftatímabilinu stóð þurftu sjóðirnir því að kaupa nánast allt sem þeir gátu hér innanlands til að tryggja ávöxtun. Fyrir vikið eiga þeir, beint og óbeint allt að helming allra skráðra hlutabréfa í landinu og stóran hluta af útgefnum skuldabréfum.
Vilja verja „stöðugleika“
Yfirlýst ástæða þess að fjármála- og efnahagsráðherra vill fara varlega í að hleypa sjóðunum út í fjárfestingar, og hækka hámarkið í varfærnum skrefum yfir langt tímabil, er að stærri skref gætu ógnað stöðugleika gjaldeyrismarkaðar og greiðslujöfnuð þjóðarbúsins. Því meiri af peningum sem þarf að skipta úr íslenskum krónum yfir í erlenda gjaldmiðla fyrir lífeyrissjóðina því fleiri erlenda peninga þarf til að skipta í krónur svo það skapist ekki ójafnvægi sem veiki íslensku krónuna. Líkt og segir í greinargerð með frumvarpsdrögunum þá á markmið þrepaskiptrar lækkunar að vera „að nýta svigrúm greiðslujöfnuðar fyrir erlendar fjárfestingar lífeyrissjóða án þess að stefna stöðugleika í hættu“.
Samtök atvinnulífsins voru á meðal þeirra sem skiluðu umsögn um frumvarpsdrögin og studdu þar nálgun fjármála- og efnahagsráðherra um að hækka þakið á erlendum fjárfestingum lífeyrissjóða varfærnislega og yfir langt tímabil. Hliðaráhrif af því verða enda þau að stærri hluti af fjármunum lífeyrissjóða þarf að leita í íslenskt atvinnulíf eftir ávöxtun.
Seðlabanki Íslands gerði heldur ekki athugasemd í sinni umsögn um drögin við helstu atriði þeirrar leiðar sem ráðherrann vill fara í málinu.
Talsverð hætta á bólumyndun
Það gerðu hins vegar Landssamtök lífeyrissjóða. Í umsögn þeirra sagði að fulltrúar þeirra sjóða sem væru næst hámarkshlutfalli eigna erlendis teldu einfaldlega að boðuð skref væru allt of varfærin og ná yfir of langt tímabil. Afar brýnt væri að fara hraðar í breytingar „með hagsmuni sjóðfélaga að leiðarljósi“.
Í umsögninni sagði að ef „hömlur á fjárfestingar í erlendum gjaldmiðlum gera það að verkum að stórir sjóðir neyðast til að fjárfesta í innlendum eignum umfram það sem þeir telja æskilegt út frá hagsmunum sinna sjóðfélaga verður að sama skapi talsverð hætta á ruðningsáhrifum og bólumyndun á innlendum eignamarkaði sem getur leitt til þess að innlend eignasöfn lífeyrissjóða verði að einhverju leyti ósjálfbær til framtíðar“.
