Samkeppniseftirlitið hefur enn ekki tekið ákvörðun um hvort ráðist verði í formlega rannsókn á mögulegum yfirráðum Samherja og tengdra félaga yfir Síldarvinnslunni og samstarfi þeirra á milli.
Eftirlitið birti niðurstöðu frummats á málinu í febrúar 2021 þar sem niðurstaðan var að vísbendingar væru um slíkt yfirráð. Í kjölfarið var kallað eftir frekari upplýsingum og sjónarmiðum frá aðilum og fylgst með eignarhaldsbreytingum sem urðu í tengslum við skráningu Síldarvinnslunnar á markað, að sögn Páls Gunnars Pálssonar, forstjóra Samkeppniseftirlitsins. „Hins vegar hefur ekki verið tekin ákvörðun um frekari formlega rannsókn sem þú spyrð um.“
Stærstu eigendur Síldarvinnslunnar eru Samherji og félagið Kjálkanes, sem er í eigu sömu einstaklinga og eiga útgerðina Gjögur frá Grenivík. Þar er meðal annars um að ræða Björgólf Jóhannsson, sem var um tíma annar forstjóri Samherja, og fólks sem tengist honum fjölskylduböndum, meðal annars systkini hans. Auk þess á Kaldbakur, félag í eigu Samherja, 15 prósent hlut í öðru félagi, Eignarhaldsfélaginu Snæfugli, sem á hlut í Síldarvinnslunni. Á meðal annarra hluthafa í Snæfugli er Björgólfur.
Að mati eftirlitsins voru veruleg tengsl milli stórra hluthafa í Síldarvinnslunni og þrír af fimm stjórnarmönnum í Síldarvinnslunni á þeim tíma voru skipaðir af eða tengdir Samherja og Kjálkanesi. Einn þeirra er Þorsteinn Már Baldvinsson, forstjóri Samherja, sem er stjórnarformaður Síldarvinnslunnar.
Skráð á markað en halda enn á meira en helming
Frá því að frummatið var birt í ákvörðun vegna samruna dótturfélags Síldarvinnslunnar og útgerðarfélagsins Bergs hafa þær vendingar átt sér stað að Síldarvinnslan var skráð á markað. Það gerðist í maí í fyrra.
Kjarninn greindi frá því fyrir skemmstu að skráning Síldarvinnslunnar hefði haft gríðarlega jákvæð áhrif á efnahag Kjálkaness, sem átti 25,5 milljarða króna í eigið fé um síðustu áramót og greiddi hluthöfum sínum tvo milljarða króna í arð vegna frammistöðu síðasta árs.
Samherji er áfram stærsti eigandi Síldarvinnslunnar þrátt fyrir að selja ofangreindan hlut í henni með 32,6 prósent eignarhlut. Þorsteinn Már er enn stjórnarformaður Síldarvinnslunnar. Snæfugl á svo 3,8 prósent hlut þannig að þessir þrjú félög, sem Samkeppniseftirlitið taldi vera með yfirráð í Síldarvinnslunni, eiga enn meira en helming alls útgefnis hlutafjár í Síldarvinnslunni. Aðrir stórir eigendur eru Samvinnufélag útgerðarmanna á Neskaupsstað (10,97 prósent) og Gildi lífeyrissjóður (10,2 prósent).
Samherji hefur ekki birt ársreikning fyrir árið 2021.
Síldarvinnslan eyðir tugum milljarða á einum mánuði
Á sunnudag fékk Samkeppniseftirlitið svo í hendurnar nýtt verkefni tengt Síldarvinnslunni, þegar tilkynnt var að hún hefði keypt útgerðarfélagið Vísi í Grindavík á 31 milljarð króna. Hluti af kaupverðinu er greiddur með nýju hlutafé í Síldarvinnslunni og því ætti sameiginlegur hlutur Samherja, Gjögurs og og Snæfugls farið niður fyrir helming gangi áformin eftir.
Kaupin eru háð samþykki Samkeppniseftirlitsins, því að áreiðanleikakönnun skili fullnægjandi niðurstöðu og að hluthafafundur Síldarvinnslunnar samþykki kaupin. Í tilkynningu til Kauphallar Íslands kemur fram að höfuðstöðvar bolfiskvinnslu Síldarvinnslunnar verði í Grindavík gangi áformin eftir.
Þetta eru önnur risaviðskipti Síldarvinnslunnar á skömmum tíma. Fyrir mánuði síðan var tilkynnt um kaup á 34,2 prósent hlut í norska laxeldisfélaginu Arctic Fish Holding AS fyrir um 13,7 milljarða króna. Það félag á allt hlutafé í Arctic Fish ehf. sem er eitt af stærstu laxeldisfyrirtækjum á Íslandi og rekur eldisstöðvar á Vestfjörðum þar sem félagið er með rúmlega 27 þúsund tonna leyfi fyrir eldi í sjó.
Fara yfir löglegt kvótaþak
Bæði Síldarvinnslan og Vísir eru risastór útgerðarfyrirtæki á íslenskan mælikvarða. Það fyrrnefnda var skráð á markað í fyrra, velti rúmlega 30 milljörðum króna á árinu 2021 og hagnaðist um ellefu milljarða króna. Því er sá hluti sem Síldarvinnslan greiðir í reiðufé fyrir Vísi, sex milljarðar króna, um 55 prósent af hagnaði eins árs í rekstri Síldarvinnslunnar.
Vísir velti um tíu milljörðum króna í fyrra og hagnaðist um liðlega 800 milljónir króna.
Þegar við bætist 1,03 prósent kvóti sem Bergur Huginn, sem Síldarvinnslan keypti árið 2020, heldur á fer samstæðan yfir tólf prósent hámarkið.
Mikil samþjöppun í geiranum
Mikil samþjöppun hefur átt sér stað í sjávarútvegi á Íslandi á undanförnum áratugum, eftir að framsal kvóta var gefið frjálst og sérstaklega eftir að heimilt var að veðsetja aflaheimildir fyrir bankalánum, þótt útgerðarfyrirtækin eigi þær ekki í raun heldur þjóðin. Slík heimild var veitt árið 1997.
Haustið 2020 héldu tíu stærstu útgerðir landsins með samanlagt á 53 prósent af úthlutuðum kvóta, en Kjarninn greindi frá því í nóvember í fyrra að það hlutfall væri komið upp í rúmlega 67 prósent. Samþjöppunin eykst enn við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi.
Þessir aðilar: Síldarvinnslan, Samherji og Gjögur, sem Samkeppniseftirlitið telur mögulegt að séu tengdir, héldu samtals á 22,14 prósent af öllum úthlutuðum kvóta í nóvember í fyrra. Nú bætist 2,16 prósent kvóti Vísis við og samanlagður úthlutaður kvóti til Samherja og mögulegra tengdra aðila fer upp í 24,3 prósent, eða næstum fjórðung allra úthlutaðra aflaheimilda á Íslandi.
Samhliða þessari þróun hefur hagnaður sjávarútvegsfyrirtækja aukist gríðarlega. Hagnaður geirans fyrir skatta og gjöld frá byrjun árs 2009 og út árið 2020 var alls um 665 milljarðar króna á umræddu tímabili, samkvæmt sjávarútvegsgagnagrunni Deloitte. Af þeirri upphæð fór undir 30 prósent til íslenskra ríkisins, eiganda auðlindarinnar, í formi tekjuskatts, tryggingagjalds og veiðigjalda. En rúmlega 70 prósent sat eftir hjá eigendum fyrirtækjanna. Gera má ráð fyrir að hagnaður geirans hafi verið gríðarlegur í fyrra og að hann verði mjög mikill í ár líka.
