„Einn helsti drif­kraftur þessa verk­efnis er að afla efnis í sem­ent sem kemur í stað hins kolefn­is­freka sem­entsk­lin­kers.“

„Til­gangur efn­is­tök­unnar í [Litla-]Sand­felli er að nýta meiri­hluta efn­is­ins sem stað­göngu­efni flug­ösku í sem­ents­fram­leiðslu.“

Verði ekki af námunni „munu sem­ents­fram­leið­endur þurfa að finna annað efni í stað flug­ösku“ og tak­ist ekki að finna það „þarf að nota sem­entsk­lin­ker með þeirri gríð­ar­miklu koldí­oxíð­losun sem því fylg­ir. Hnatt­ræn áhrif á lofts­lag gætu því reynst mjög nei­kvæð.“

„Móberg úr Litla-Sand­fell mun koma í stað sem­entsk­lin­kers og árlega minnka kolefn­islosun vegna steypu­fram­leiðslu um 663 millj­ónir kíló CO2 ígilda. Það er því mat fram­kvæmda­að­ila að heild­ar­á­hrif fram­kvæmd­ar­innar á lofts­lag séu veru­lega jákvæð.“

Þessu er öllu saman haldið fram í umhverf­is­mats­skýrslu Eden Mining, fyr­ir­tækis í eigu tveggja Íslend­inga, sem áformar að moka Litla-Sand­felli í Þrengslum upp á vöru­bíla og flytja það til verk­smiðju sem þýski sem­ents­ris­inn Heidel­berg Mater­i­als hyggst reisa í Þor­láks­höfn. Skýrslan, sem er nú til með­ferðar hjá sér­fræð­ingum Skipu­lags­stofn­un­ar, er unnin af verk­fræði­stof­unni Eflu.

Stofn­anir sem gefið hafa umsögn sína við skýrsl­una setja spurn­ing­ar­merki við full­yrð­ingar sem í henni er að finna. Þær segja að fram­setn­ing á lofts­lags­á­vinn­ingi sé „rugl­ings­leg“ og „óm­ark­viss“ og að útreikn­ingur á kolefn­islosun sé „því marki brennd­ur“ að í raun muni fram­kvæmdin ekki draga úr losun heldur við­halda árangri sem þegar hafi náð­st, þ.e. að draga úr losun með notkun flug­ösku í stað klin­kers „en þó með nýjum umhverf­is­á­hrifum sem áður voru ekki fyrir hend­i,“ segir Umhverf­is­stofnun m.a. í umsögn sinni.

Stofn­unin spyr hvort ekki megi finna annan stað­gengil flug­ösku en íslenska móbergið enda sé vinnsla þess ekki í anda hringrás­ar­hag­kerf­is­ins. Bent er m.a. á efni sem mynd­ast við brennslu heim­il­issorps eða timb­urs sem í dag er urð­að.

­Sem­ent er fínmalað vökva­bindi­efni og einn af aðal­þáttum þess er sem­ents­gjall, svo­kall­aður klin­ker. Klin­ker­inn er búinn til með því að bræða saman kalk­stein og leir og í umhverf­is­mats­skýrslu Eden Mining segir að við fram­leiðslu á einu tonni af klin­ker losni 842 kíló af koltví­sýr­ingi. Til að minnka notkun á klin­ker, og þar með minnka los­un, hefur notkun íauka, einkum flug­ösku úr kola­verum, auk­ist mik­ið.

Á fundi í Þor­láks­höfn í síð­ustu viku, þar sem móbergs­vinnsla Heidel­berg Mater­i­als var kynnt, sagði Þor­steinn Víglunds­son, for­stjóri Horn­steins og tals­maður þýska sem­ents­risans, að með því að nota móberg sem íblönd­un­ar­efni í sem­ent megi spara um 20 pró­sent af kolefn­is­spori fram­leiðsl­unnar í dag, eða með­al­tali um 700-750 kíló CO2 á hvert tonn af sem­enti.

Eden Mining áætlar að ef leyfi fáist fyrir námu­vinnsl­unni verði hægt að vinna 800 þús­und til milljón tonn af móbergi á ári í þrjá­tíu ár. Að þeim tíma liðnum væri Litla-Sand­fell, sem mynd­að­ist undir jökli í lok síð­ustu ísald­ar, horfið af yfir­borði jarð­ar. Að minnsta kosti í sinni nátt­úru­legu mynd.

Bæði

En fáist þessi leyfi, hvort yrði íslenska móbergið stað­geng­ill fyrir flug­ösku eða sem­entsk­lin­ker?

„Það er gert ráð fyrir hvoru tveggja til lengri tíma lit­ið, það er að ann­ars vegar komi móbergið í stað þeirrar flug­ösku sem notuð er í dag en jafn­framt er gert ráð fyrir að móbergið komi að hluta í stað þess sem­ents­gjalls sem notað er í dag,“ segir Þor­steinn í svari við þess­ari fyr­ir­spurn Kjarn­ans. Próf­anir sýni að hægt væri að auka nokkuð íblöndun móbergs á móti sem­entsk­lin­ker í sem­enti sam­an­borið við flug­ösk­una.

Hann seg­ist hafa séð gagn­rýni ýmissa stofn­ana varð­andi þessa fram­setn­ingu „og hún hefur vakið nokkra undrun hjá okk­ur,“ segir Þor­steinn og segir ástæður þess eft­ir­far­andi:

„Í fyrsta lagi er alveg ljóst að fram­boð flug­ösku er nú þegar orðið af mjög skornum skammti vegna minnk­andi vægis kola í raf­orku­fram­leiðslu. Sú þróun er mjög jákvæð og gert er ráð fyrir að hún haldi áfram og að kola­orku­ver í Evr­ópu heyri sög­unni til innan ekki langs tíma.

Full­yrð­ingar ýmissa stofn­ana um gnótt fram­boð flug­ösku koma okkur mjög á óvart enda end­ur­speglar verð­þróun og sú stað­reynd að farið er að flytja flug­ösku mun lengri vega­lengdir en áður til að mæta þörf sem­ents­iðn­aðar í þeim efn­um.

Auk þess verður að hafa í huga að ekki er hægt að nota alla ösku sem fellur til í orku- eða málm­fram­leiðslu inn í sem­ent vegna efna­eig­in­leika og spilli­efna sem er að finna í hluta henn­ar. Það væri enda sér­kenni­legt að flestir sem­ents­fram­leið­endur í Evr­ópu væru að leggja höf­uð­á­herslu á þróun nýrra íauka í sem­ent í stað flug­ösku, með til­heyr­andi kostn­aði, ef nægt fram­boð væri af henni til langrar fram­tíð­ar.

Finn­ist ekki aðrir kostir mun kolefn­is­spor sem­ents­fram­leiðslu því aukast á nýjan leik þegar flug­ösku nýtur ekki lengur við.“

Í öðru lagi segir Þor­steinn það vera mat Heidel­berg að til lengri tíma upp­fylli flugaska ekki við­mið um sjálf­bæra lausn þar sem notkun hennar styðji við notkun kola til brennslu „sem seint verður talin sjálf­bær lausn“.

Kín­verjar eru risar í fram­leiðslu klin­kers

Kína er það land í heim­inum sem fram­leiðir lang­mest af sem­entsk­lin­ker eða um 2.000 millj­ónir tonna á ári. Eitt­hvað af honum er unnið innan Evr­ópu­sam­bands­ins og umtals­vert magn er svo unnið í Tyrk­landi.

Ef Litla-Sand­fell verður ekki mulið og flutt úr landi, með til­heyr­andi umhverf­is­á­hrifum hér, m.a. frá umferð flutn­inga­bíla, sliti á vegum og óneit­an­legri stór­breyttri ásýnd lands, „munu sem­ents­fram­leið­endur þurfa að finna annað efni til að koma í stað flug­ösk­unnar „þegar kola­verum Evr­ópu verður lokað á næstu árum og ára­tug­um, segir í umhverf­is­mats­skýrslu Eden Mining. Tak­ist það ekki þurfi að nota sem­entsk­lin­ker „með þeirri gríð­ar­miklu koldí­oxíð­losun sem því fylgir,“ segir enn­fremur í skýrsl­unni. Þar er því svo einnig haldið fram að auk þess þyrfti að ráð­ast í frek­ari námu­gröft í Evr­ópu til að ná í kalk­stein­inn sem þarf til að búa til klin­ker­inn „eða flytja inn sem­entsk­lin­ker frá löndum utan EES-­svæð­is­ins sem eru ekki með­limir í evr­ópska ETS við­skipta­kerf­inu með kolefn­isk­vóta, t.d. Tyrk­land­i“.

Því nú fer að líða að því að los­un­ar­heim­ildir sem sem­ents­fram­leið­endur hafa hingað til fengið ókeypis muni að kosta sitt. Með því að vinna íslenskt móberg, sem er nátt­úru­lega brennt eftir eld­gos undir jökli og þarf því ekki að brenna í verk­smiðju líkt og sem­entsk­lin­ker­inn, má spara fleira en koldí­oxíð.

„Lofts­lags­á­vinn­ingur sem ætlað er að koma fram í öðru landi [get­ur] ekki talist rök­stuðn­ingur fyrir umtals­verðum umhverf­is­á­hrifum á Íslandi nema þá að fyrir liggi alþjóð­legir samn­ing­ar, bendir Umhverf­is­stofnun á í umsögn sinni um mats­skýrslu Eden Mining.

Sér­stök sjón­ar­mið

„Þetta eru nokkuð sér­stök sjón­ar­mið í bar­átt­unni gegn hlýnun jarðar sem hingað til hefur verið tal­inn hnatt­rænn vandi sem krefj­ist hnatt­rænna lausn­a,“ segir Þor­steinn, tals­maður Heidel­berg, við Kjarn­ann. „Þannig má nefna sem dæmi að orku­skipti okkar í sam­göngum eru veru­lega háð náma­vinnslu af ýmsu tagi sem þarf til fram­leiðslu á raf­hlöðum í bif­reið­ar, áli til að létta þær sömu bif­reiðar og auka drægni raf­bíla og svo mætti áfram telja.“

Þau umhverf­is­á­hrif verði til í öðrum löndum en minnkun los­unar komi fram íslenska lofts­lags­bók­hald­inu. „Það ætti því að liggja í augum uppi að vanda­málið verður ekki leyst ein­angrað í hverju landi fyrir sig heldur þvert á móti með auknu alþjóð­legu sam­starfi þar sem þjóðir leggja það af mörkum sem þær hafa tök á. Hvort heldur sem það fram­lag er til lækk­unar á eigin kolefn­is­spori eða kolefn­is­spori ann­arra landa.“