Konur og Alþingi: Framboðin, kosningin og þátttakan í tölum

brietung_klipp.jpg
Auglýsing

Með stjórn­ar­skrár­breyt­ingu sem tók gildi 19. júní 1915 var kosn­inga­réttur til Alþingis rýmk­að­ur. Konur og hjú fengu kosn­inga­rétt en þó með þeim tak­mörk­unum að aðeins þau sem náð höfðu 40 ára aldri höfðu kosn­inga­rétt. Ald­ur­svið­mið skyldu svo lækka um eitt ár á hverju ári þar til komið væri að 25 ára tak­mark­inu eftir 15 ár, sem þá var kosn­inga-aldur karla. Þegar rík­is­borg­ara­rétt­indi Íslend­inga og Dana voru jöfnuð árið 1918 voru ald­urs­tak­mark­anir vegna kosn­ing­ar­réttar kvenna og hjúa felldar nið­ur, frá og með 18. maí 1920. Það ár fengu konur því fyllsta jafn­rétti á við karla í kosn­ing­um.

Í nýrri skýrslu Hag­stofu Íslands, Konur og kosn­ingar í 100 ár, er farið yfir sögu kosn­inga á Íslandi og litið til rétt­inda og þátt­töku karla og kvenna. Hund­rað ár eru frá því konur fengu rétt­indi til þess að kjósa til Alþing­is. Umfjöllun þessi og tölu­legar upp­lýs­ingar byggja á skýrslu Hag­stof­unn­ar.

Konur á Alþingi



Fyrstu lands­kjörs­kosn­ing­arnar eftir að konur fengu kosn­inga­rétt voru í ágúst 1916. Við kosn­ing­arnar voru 52 fram­bjóð­endur og þar af ein kona, Bríet Bjarn­héð­ins­dótt­ir, sem skip­aði 4. sæti á lands­lista Heima­stjórn­ar­manna. Vegna breyt­inga sem kjós­endur gerðu á röð list­ans fór hún niður í 5. sæt­ið. Flokk­ur­inn fékk þrjá menn kjörna, efstur á list­anum var Hannes Haf­stein. Hann lét af þing­mennsku árið 1918, fjórði maður á lista sett­ist á þing í hans stað og hefði það verið Bríet ef hún hefði ekki færst til í kosn­ing­un­um.

Árið 1908 til 1919 sátu 40 þing­menn á Alþingi Íslend­inga, 34 voru kjör­dæma­kosnir en sex þing­menn fengu sæti með lands­kjörs­kosn­ing­um. Þing­mönnum fjölg­aði í 42 árið 1920, í 49 árið 1934, í 52 árið 1942, síðan í 60 árið 1959 og hafa verið 63 frá árinu 1987.

Auglýsing

 

Árið 1922 hlaut Ingi­björg H. Bjarna­dóttir kosn­ingu af sér­stökum kvenna­lista sem bauð fram í lands­kjörs­kosn­ing­um. Hún var fyrsta konan til að taka þing­sæti. Í kosn­ing­unum voru 28 fram­bjóð­end­ur, þar af fjórar kon­ur. Guð­rún Lár­us­dóttir var önnur konan sem var kjörin á þing. Hún var einnig lands­kjörin og sat á þingi frá 1930 til 1938 fyrir Sjálf­stæð­is­flokk­inn. Næstu tutt­ugu árin sat ein og ein kona í senn á þingi eða engin allt til árs­ins 1949 þegar tvær konur voru kjörnar í fyrsta sinn. Önnur tutt­ugu ár liðu þar til konum fjölg­aði í þrjár við kosn­ing­arnar 1971, eða 5 pró­sent þing­manna. Í kosn­ing­unum 1983 bauð Kvenna­list­inn fram og hlut­fall kvenna á þingi varð 15 pró­sent. Konur hafa verið flestar á þingi árið 2009, þegar 27 konur fengu kosn­ingu eða 42,9 pró­sent þing­manna. Í síð­ustu kosn­ingum árið 2013 fækk­aði konum um tvær og hlut­fallið fór í 39,7 pró­sent.

Yfir­lit um fram­bjóð­endur í alþing­is­kosn­ingum eftir kyni byggir á kosn­inga­skýrslum og nær yfir tíma­bilið frá 1959 til 2013. Af kosn­inga­skýrslum má ráða að þátt­taka kvenna í fram­boðum fór hægt af stað. Í októ­ber 1959 voru 438 í fram­boði, þar af voru 36 konur eða 8,2 pró­sent fram­bjóð­enda. Um tutt­ugu árum síð­ar, árið 1978, voru konur fjórð­ungur fram­bjóð­enda og rúm­lega þriðj­ungur árið 1983 þegar Kvenna­list­inn bauð fyrst fram. Í næstu tveimur kosn­ing­unum var hlut­fallið tæp 46 pró­sent. Það var hæst árið 1995, eða 50, 4 pró­sent fram­bjóð­enda, en eftir það hefur hlut­fallið verið á bil­inu 40 til 42 pró­sent nema árið 2007, þegar konur skip­uðu 47,2 pró­sent fram­bjóð­enda.

Konur og kosn­inga­þátt­taka



Þátt­taka kvenna í kosn­ingum á Íslandi var lengst af minni en karla en hefur smám saman og verið ívið meiri en þátt­taka karla síð­ustu ára­tug­ina. Í síð­ustu Alþing­is­kosn­ingum árið 2013 var kosn­inga­þátt­taka kvenna 81,9 pró­sent en karla 81,1 pró­sent. Um 100 árum eftir að konur fengu kosn­inga­rétt og kjör­gengi til Alþingis er staðan sú að konu í dag kjósa til jafns við karla, þær eru rúm­lega fjórar af hverjum tíu fram­bjóð­endum og fjórar af hverjum tíu kjörnum þing­mönnum sé miðað við síð­ustu alþing­is­kosn­ingar árið 2013.



 

Með rýmkun kosn­inga­réttar fyrir hund­rað árum síðar tvö­fald­að­ist fjöldi kjós­enda á kjör­skrá fyrir kosn­ingar kjör­dæmis­kjör­inna þing­manna í októ­ber árið 1916, sam­an­borið við kosn­ing­arnar árið 1914. Alls voru 28.529 á kjör­skrá eða 31,7 pró­sent lands­manna, 16.330 karlar og 12.199 kon­ur. Þátt­taka kvenna í kosn­ing­unum 1916, þeim fyrstu eftir fengin kosn­inga­rétt, var þátt­taka þeirra 30,2 pró­sent. Árið 1922 voru fyrstu kosn­ing­arnar haldnar þar sem kynin sátu við sama borð hvað kjör­gengi og kosn­inga­rétt varð­aði. Alls voru 43.932 kjós­endur á kjör­skrá eða 45,2 pró­sent lands­manna. Þátt­taka kvenna var mun meiri en áður, eða 68,4 pró­sent. Þátt­taka karla var 83,7 pró­sent.

Í kosn­ing­unum 1995 var þátt­taka kvenna í fyrsta sinn meiri en karla. Hún hefur verið það síðan en mun­ur­inn hefur verið um eða undir einu pró­sentu­stigi.

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Þorbjörn Guðmundsson
Er íslenska velferðarkerfið ekki lengur griðarstaður þeirra sem minnst hafa?
Kjarninn 11. janúar 2023
Takk fyrir og sjáumst á nýjum miðli á föstudag
Bréf frá ritstjóra Kjarnans vegna sameiningar við Stundina og þess að nýr framsækinn fréttamiðill verður til í lok viku.
Kjarninn 11. janúar 2023
Sverrir Albertsson
Vatn á myllu kölska
Kjarninn 11. janúar 2023
Lögreglumenn standa vörð um gröfurnar í námunni.
Berjast fyrir þorpi á barmi hengiflugs
Lítið þorp í Rínarlöndum Þýskalands er allt komið í eigu kolarisa. Fyrirtækið ætlar sér að mylja niður húsin og stækka kolanámu sína sem þegar þekur um 80 ferkílómetra. Þetta þykir mörgum skjóta skökku við í heimi sem berst við loftslagsbreytingar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri Útvarps Sögu.
Útvarp Saga telur fjölmiðlastyrki skapa tortryggni og bjóða upp á frændhygli
Fjögur fjölmiðlafyrirtæki hafa til þessa skilað inn umsögnum um frumvarp Lilju Alfreðsdóttur menningar- og viðskiptaráðherra, sem mun að óbreyttu framlengja núverandi styrkjakerfi til fjölmiðla.
Kjarninn 10. janúar 2023
Sólveig Anna Jónsdóttir formaður Eflingar.
Viðræðum slitið og Efling undirbýr verkfallsaðgerðir
Samtök atvinnulífsins hafa hafnað gagntilboði Eflingar um skammtímakjarasamning, sem kvað á um meiri launahækkanir en SA hefur samið um við aðra hópa á almennum vinnumarkaði til þessa. Efling undirbýr nú verkfallsaðgerðir.
Kjarninn 10. janúar 2023
Palestínski fáninn á lofti í mótmælum í Reykjavík. Ísraelskri lögreglu hefur nú verið fyrirskipað að rífa fánann niður á almannafæri.
Fánabann og refsiaðgerðir í Palestínu í kjölfar niðurstöðu Sameinuðu þjóðanna
Degi eftir að ný ríkisstjórn tók við völdum í Ísrael samþykkti allsherjarþing Sþ að fela Alþjóðadómstólnum í Haag að meta lögmæti hernáms Ísraelsríkis á Vesturbakkanum. Síðan þá hefur stjórnin gripið til refsiaðgerða og nú síðast fánabanns.
Kjarninn 10. janúar 2023
Gríðarlega mikil dæling á sandi á sér stað í Landeyjahöfn á hverju ári. Markarfljótið ber hundruð þúsunda tonna af jarðefnum út í sjó og það á til að safnast upp í mynni hafnarinnar.
Vilja sjúga sand af hafsbotni í stórum stíl og flytja út
Eftirspurn eftir íslenskum jarðefnum er gríðarleg ef marka má framkomin áform erlendra stórfyrirtækja um nýtingu þeirra. Vinsældir hafnarinnar í Þorlákshöfn eru samhliða mjög miklar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Meira úr sama flokkiFréttir
None