Samherji gekk of langt í viðbrögðum sínum við fréttaflutningi Ríkisútvarpsins að mati Lilju Alfreðsdóttur, mennta- og menningarmálaráðherra. Þetta kom fram í svari Lilju við fyrirspurn Guðmundar Andra Thorssonar, þingmanns Samfylkingarinnar í óundirbúnum fyrirspurnatíma á Alþingi í dag.
Lilja sagði það mikilvægt að fjölmiðlar séu frjálsir og geti fjallað um málefni líðandi stundar og að hún styddi Ríkisútvarpið „í þessari umfjöllun og í þessari orrahríð. Ég vil líka segja að mér finnst Samherji ganga of langt í viðbrögðum sínum.“
Að mati Lilju hafi stjórn RÚV tekið rétt á málunum. „Ég tel að stjórn Ríkisútvarpsins hafi brugðist rétt við, hvernig þau hafa tekið á þessu máli. Það er mín skoðun að það skipti öllu máli að fjölmiðlar séu frjálsir og að við styðjum að sjálfsögðu við Ríkisútvarpið okkar, og ég tel að Samherji hafi gengið of langt.“
Sérstaklega sé vegið að Helga Seljan
Guðmundur Andri sagði í fyrirspurn sinni frjálsa fjölmiðla sem sinna vandaðri og gagnrýnni umfjöllun vera eina af mikilvægustu auðlindum hverju lýðræðissamfélagi. Sem dæmi um slíka umfjöllun nefndi Guðmundur Andri umfjöllun Kveiks um starfshætti Samherja í Namibíu en hann gagnrýndi viðbrögð fyrirtækisins.
„Varnir fyrirtækisins hafa ekki falist í því að hrekja það efnislega sem kom fram í þessum þáttum heldur í því að sverta heimildarmenn og veitast að fréttamönnum sem efnið unnu með kærumálum til siðanefndar og dreifingu á áróðursmyndböndum þar sem sérstaklega hefur verið vegið að Helga Seljan, fréttamanninum sem bar hitann og þungann af þessari þáttagerð.“
Ekki fari á milli mála að ætlun forsvarsmanna fyrirtækisins sé að hræða fréttamenn frá því að sinna vinnu sinni að sögn Guðmundar Andra.
Í síðari ræðu sinni spurði Guðmundur Lilju að því hvort hún teldi að framganga Samherja gagnvart Ríkisútvarpinu og Seðlabankanum væri eðlileg hagsmunavarsla.
Fjölmiðlar á Íslandi hafi staðið sig vel
Lilja sagði fjölmiðlamenn hafa staðið sig vel. „Ég tel að allt þetta mál sýni í raun og veru að við erum hér í frjálsu og opnu samfélagi, það er að segja þegar málið er tekið til umfjöllunar er það gert á mjög gagnrýninn hátt og fjölmiðlamennirnir fara í málið og hika ekki við það. Þegar við erum að fjalla um fjölmiðla á Íslandi finnst mér þeir standa sig býsna vel, eins og við höfum séð núna.“
Hún ætti hins vegar erfitt með að flokka þessa framgöngu á einhvern tiltekinn hátt. Margt fólk hafi skoðun á málinu og það hafi fengið tækifæri til þess að tjá sig um það sem sé til marks um hversu opið og lýðræðislegt samfélagið sé. „Það gerir það líka hér í þinginu. Ég tel að það sé eftirsóknarvert samfélag þar sem við getum farið yfir málin eins og við erum að gera hér,“ sagði Lilja.
Auðlindarenta notuð í „rógburðarherferð“
Málefni Samherja voru einnig til umræðu í næstu fyrirspurn. Olga Margrét Cilia, þingmaður Pírata, spurði Katrínu Jakobsdóttur hvort hún teldi eðlilegt að auðlindarenta sé notuð til þess í „rógburðarherferð“ gegn Helga Seljan.
„Ætlar hæstvirtur forsætisráðherra að láta það óátalið að verið sé að nota auðlindarentu þjóðarinnar í rógburðarherferð og mannorðsmorð á fjölmiðlamanni sem gerði það sem fagstétt hans á einmitt að gera og benti á spillingu Samherja? Telur ráðherra framferði Samherja gagnvart Helga Seljan eðlileg afskipti af fjölmiðlaumfjöllun? Hvaða aðgerða ætlar hæstvirtur ráðherra að grípa til svo að unnt sé að koma í veg fyrir að slíkar árásir á fjölmiðlafólk muni eiga sér stað aftur?“ spurði Olga Cilia
Flókið að setja tjáningarfrelsinu skorður
Katrín sagði þrennt skipta máli í sambandi við spurningu Olgu. Fyrst Olga hafði nefnt auðlindarentu nefndi Katrín í fyrsta lagi nýtt auðlindaákvæði stjórnarskrár. „Það er auðvitað engin tilviljun að hagsmunaverðir stórútgerðarinnar hafi lagst gegn því auðlindaákvæði sem nú er til umfjöllunar í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd,“ sagði Katrín og bætti því við að hún teldi það mikilvægt að Alþingi svari kalli þjóðarinnar um þessi mál.
Í öðru lagi nefndi Katrín frumvarp um aukinn stuðning við einkarekna fjölmiðla sem sé mikilvægt að verði að lögum að hennar mati. „Það skiptir mjög miklu máli fyrir fjölmiðlafrelsi á Íslandi að við styðjum betur við einkarekna fjölmiðla samhliða því að við styðjum við öflugt almannaútvarp.“
Í þriðja lagi sagði Katrín það flókið að setja tjáningarfrelsinu skorður og að samfélagið sé fært um að taka afstöðu til ummæla. „Ef stórfyrirtæki sem mikil ítök hafa í samfélaginu misbjóða samfélaginu með málflutningi sínum munu þau missa virðingu þess sama samfélags. Ég held að það sé mjög flókið að setja tjáningarfrelsinu skorður í þeim efnum. Við getum sett skýrar reglur um auðlindanotkunina og stutt betur við fjölmiðla til að sinna hlutverki sínu. En ég held líka að ef menn misbjóða samfélaginu með málflutningi sínum þá muni það hafa áhrif á stöðu þeirra í samfélaginu.“
