Í lok þessa mán­aðar verður síð­ustu bóka­búð­inni í Gex – L´Archiel des Mots -lok­að. Það eru hjónin Anne og Alex Sou­bra-Belay sem hafa rekið þessa verslun um ára­bil. Hann er tölv­un­ar­fræð­ingur og hún er end­ur­skoð­andi. Þau áttu sér lengi þann draum að opna lítið bóka­kaffi og hafa staðið fyrir ýmsum menn­ing­ar­við­burð­um: ljóða­upp­lestrum, mynd­list­ar­sýn­ing­um, bóka­kynn­ing­um, skipu­lagt les­hringi, fundi og mann­fagn­aði, selt og keypt gamlar bæk­ur. En eftir tap­rekstur síð­ast­liðin þrjú ár er draum­ur­inn úti.

„Við eigum eftir að sakna kúnn­anna en við getum ekki lengur keppt við Amazon og stór­mark­að­ina.“

Verslun og við­skipti í frönskum smábæ

Það er nota­legt and­rúms­loft í þess­ari litlu búð sem er stað­sett í hjarta bæj­ar­ins. Hér situr fólk, drekkur kaffi, spjallar og les. Það er lykt af gömlum pappír í loft­inu, djas­s­plata rúllar á fón­in­um; búðin er stút­full af fal­legum og merki­legum bók­um, safn­grip­um, sér­visku­legum rit­u­m.  Hér er stöðugt skvaldur um heims­mál­in, bók­menntir og slúður bæj­ar­ins. Það er sér­stakur krókur fyrir börn sem una sér vel í kyrrð og ró.

„Flestir sem koma hérna eru annað hvort mjög ungir eða frekar gaml­ir. Fólk á aldr­inum 20 til 60 ára sést ekki hérna,“ segir Anne á meðan hún hellir upp á kaffi og afgreiðir bæk­ur.

Arn­aldur Indriđa­son er sá íslenski höf­undur sem mesta plássiđ tekur í frönskum bóka­búđ­um. Bóka­búðin í Gex er engin und­an­tekn­ing. Mynd: FE

Gex er lít­ill, gam­all, franskur bær sem berst fyrir lífi sínu og því að geta verið lít­ill, gam­all,  franskur smá­bær. Hann liggur við landa­mæri Sviss með Júra­fjöllin í norðri, Alpana í suðri og stór­fljótið Rón í austri. Um ára­bil nutu bændur og bæj­ar­búar skatta­fríð­inda vegna land­fræði­legrar ein­angr­un­ar. Hér hefur ríkt friður í gegnum miklar styrj­aldir og bær­inn nýtur nálægð­ar­innar við Genf. Það er efna­hags­legt öryggi, hag­vöxtur og upp­bygg­ing. Í bænum búa um tíu þús­und manns frá ýmsum lönd­um; fjöl­margir kjósa að búa hér í sveit­inni, en vinna í stór­borg­inni sem er í um tutt­ugu kíló­metra fjar­lægð. Frið­sælar kýr sjást á beit á hverju túni og undir fótum þeirra, í iðrum jarð­ar, liggur síðan öreinda­hrað­all CERN þar sem vís­inda­menn reyna að leysa helstu ráð­gátur alheims­ins.

Hér bjuggu til forna Keltar og hér dvaldi Júl­íus Sesar á leið sinni norður eftir að hafa her­tekið Genf og reisti sér kast­ala á hæstu hæð bæj­ar­ins, sem bæj­ar­búar síðan nýttu í mörg ár gegn árásum inn­rás­ar­herja.

Þótt kastal­inn sé fall­inn er bær­inn enn að heyja sín varn­ar­s­tíð. Nú er það nútím­inn, staf­rænar bylt­ing­ar, ferða­menn og alþjóða­væð­ing sem herja á bæinn. Tím­inn lætur ekk­ert í friði. Risa­stórir stór­mark­aðir hafa hreiðrað um sig umhverfis bæinn eins og róm­verskur her og dregið mátt­inn úr öllum smá­versl­un­um.

„Allar litlu búð­irnar eru að hverfa. Þetta er orð­inn svefn­bær, hann var á margan hátt lit­rík­ari og skemmti­legri þegar hann var minni og fátækari,“ segir Anne.

Rue du Commerse - Versl­un­ar­gata

Bóka­búðin er við Rue du Commerce, eða Versl­un­ar­götu, sem varla stendur undir nafni leng­ur. Þarna hafa verið mark­aðir og litlar versl­anir í gegnum ald­irn­ar; nú standa þær flestar auðar eða þeim verið breytt í íbúð­ir.

Þarna er þó enn bak­aríið sem stofnað var 1884, lítil sér­visku­leg hljóð­færa­versl­un, búð sem selur ólívu­ol­í­ur; þarna eru gard­ínusal­inn og bólstr­ar­inn sem eiga lítið að gera í IKEA stór­veldið og draga segl sín smátt og smátt sam­an. Þrátt fyrir að bæj­ar­búar reyni eftir fremsta megni að versla við bændur á mark­aðn­um, kaupa kjöt af slátr­ar­anum og brauð af bak­ar­an­um, er Gol­íat samt sem áður að taka slag­inn að þessu sinni.

Rue du Commerce, eða Versl­un­ar­gatan, í Gex. Mynd: FE

Bók­sal­inn í Gex hefur reynt eftir fremsta megni að aðlag­ast breyttum aðstæð­um: boðið upp á þráð­laust net, enskar bækur  sem og spænskar, þýskar jafnt sem franskar bæk­ur. Ljúfir smá­réttir og kökur með kaff­inu. Hjónin hafa skipu­legt menn­ing­ar­við­burði af ýmsu tagi. Alex segir að þetta sé fyrst og fremst ástríða. „Konan mín elskar bæk­ur, hún hrein­lega gleypir þær í sig og lang­aði alltaf að stofna bóka­búð. Ólst upp á miklu bóka­heim­ili. Við erum þakk­lát fyrir þennan tíma, hér inni eigum við dýr­legar minn­ing­ar. Við munum halda áfram að miðla bókum og munum fram­vegis selja þær á net­in­u.“

Bóka­búðum fækkar og fækkar

Frakkar eru mikil bóka­þjóð og lesa mik­ið. Öfugt við aðrar þjóðir hafa papp­írs­bækur haldið velli gagn­vart raf­bókum – alla vega um sinn. En spjald­tölvur og raf­bækur sækja hratt á sem veldur því að bóka­búðum fækkar og fækk­ar. Þetta er sama þróun og um alla  Evr­ópu og í Banda­ríkj­un­um. Stöðugt heyr­ast áhyggju­raddir yfir minnk­andi lestri barna og ung­linga. Bók­sala á Íslandi hefur til að mynda dreg­ist saman um 19 pró­sent að raun­virði frá árinu 2008. Eins og í Frakk­landi hefur bóka­búðum á lands­byggð­inni fækkað ört. Þar hafa stór­mark­að­irnir tekið við bók­söl­unni og ein­ungis boðið upp á vin­sæl­ustu titl­ana.  Örvænt­ing­ar­fullir bók­salar reyna að bregð­ast við kalli tím­ans og breyta búðum í bóka­kaffi og safn­ara­búð­ir.

Bóka­búðir hafa gegnt mik­il­vægu hlut­verki í frönsku þjóð­lífi. Napól­eon var mjög umhugað um þær og setti lög um bóka­búðir sem gerði þær kröfur að bók­salar væru geð­þekkir, mennt­aðir og víð­sýn­ir. Þegar leyfi voru gefin út voru bók­salar látnir sverja eið þess efnis að þeir myndu þjóna upp­lýs­ing­unni og frönsku þjóð­inni af alúð og elju­semi.

Innan úr bóka­búð þeirra hjóna í Gex. Mynd: FE

Hjónin Anne og Alex í L´Archipel Des Mots er með­vituð um þetta. „Nú þurfum við að finna nýja vinnu. En við gef­umst ekki upp; við erum alltaf til­búin að skipu­leggja bóka­kynn­ingar og ljóða­upp­lestur og að miðla bók­um. Þetta eru engin enda­lok þótt ákveðnum kafla sé nú lok­ið.“