Í vor samþykkti Alþingi umtalsverðar breytingar á skipulagi löggæslu og framkvæmdavalds og stjórnsýslu ríkisins í héraði. Í þessum breytingum felst í afar stuttu máli að embættum er fækkað og skilið er á milli starfsemi sýslumanna og lögreglustjóra, en sýslumenn utan höfuðborgarsvæðisins og Suðurnesja hafa til þessa jafnframt sinnt lögreglustjórn. Þessar breytingar hafa átt sér langan aðdraganda, t.a.m. voru breytingar á skipulagi lögregluembætta lagðar fram á fjórum þingum áður en það var loks afgreitt núna í vor.
Eins og rakið er í frumvarp til laga um framkvæmdavald og stjórnsýslu ríkisins í héraði eru sýslumannsembættin gamalgrónar og traustar stjórnsýslu- og þjónustustofnanir sem gegna og hafa gegnt mikilvægu hlutverki í samfélaginu. Umtalsverðar breytingar hafa orðið á starfsemi og skipulagi embættanna á liðnum árum og áratugum. Þær umfangsmestu tóku gildi 1992 þegar grundvallarbreyting varð á skipun réttarfars í landinu með lögum um aðskilnað dómsvalds og framkvæmdarvalds og nýjum réttarfarslögum. Aftur urðu breytingar árið 2007 þegar lögregluembættum var fækkað í 15, en fjöldi sýslumannsembætta var óbreyttur við þá breytingu. Eftir þá breytingu sinntu þrettán af 24 sýslumönnum jafnframt lögreglustjórn, auk lögreglustjóranna á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum. Sýslumannsembættin eru í dag 24 en með breytingunni sem tekur gildi um næstu áramót verða þau níu talsins.
Byggðaþróun og bættar samgöngur
Helstu ástæðurnar fyrir fækkun og stækkun sýslumannsembættanna eru í frumvarpinu nefndar byggðaþróun og bættar samgöngur, sameining sveitarfélaga og annarra stofnana, bætt samskiptatækni og rafræn þjónusta, krafa um hagræðingu í ríkisrekstri og sú staðreynd að stærri embætti hafa meiri og betri burði til að sinna verkefnum sínum en lítil og fámenn embætti. Þá má einnig sjá í frumvarpinu að horft er til þess að sýslumannsembættin verði miðstöðvar stjórnsýslu ríkisins í héraði.
Sýslumenn sinna fjölbreyttum verkefnum eins og vel er fjallað um á vefsíðu þeirra www.syslumenn.is. Þar er einnig hægt að fræðast um sögu sýslumanna sem spannar að minnsta kosti 750 ár.
Lögregluumdæmum áfram fækkað
Árið 2007 var lögregluembættum fækkað í 15 og voru meginmarkmið þeirra breytinga að gera lögregluna betur í stakk búna til að takast á við þau verkefni sem henni eru falin lögum samkvæmt. Umfangsmestu breytingarnar á þeim tíma voru á höfuðborgarsvæðinu þegar þrjú stór lögregluembætti voru sameinuðu í eitt. Einnig urðu breytingar á Suðurnesjum með sameiningu lögregluliðanna sem annars vegar sinntu löggæslu á Suðurnesjum og hins vegar á Keflavíkurflugvelli í eitt lið. Lögreglan á Vestfjörðum var einnig sameinuð í eitt embætti á þeim tíma svo stærstu sameiningarnar séu nefndar. Áfram var það skipulag við lýði á flestum stöðum á landinu að lögreglustjórn var í höndum sýslumanna á viðkomandi stað. Einu frávikin voru á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum eins og áður sagði.
Þær breytingar sem nú hafa verið samþykktar á skipulagi lögreglunnar fela bæði í sér aðskilnað milli sýslumannsembætta og lögreglustjórnar en einnig fækkun lögregluembætta í landinu. Í dag eru þau fimmtán talsins en verða níu frá og með næstu áramótum. Í frumvarpinu er það rakið að fyrir þessari breytingu séu bæði fagleg og fjárhagsleg rök. Með stækkun lögregluumdæma sé stefnt að því að standa vörð um grunnþjónustu lögreglunnar og auka samhæfingu og samstarf innan hennar um allt land. Fækkun og stækkun lögregluliða skapi forsendur til þess að lögreglustjórar vinni mun nánar saman en nú er gert sem leiða muni til aukinnar samhæfingar lögregluliða um allt land.
Nýju embættin
Í dag eru sýslumannsembættin 24 talsins og af þeim sinna 13 jafnframt lögreglustjórn. Til viðbótar þeim eru sérstök lögregluembætti á höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum. Nettófækkun embætta sýslumanna og lögreglustjóra frá og með næstu áramótum er því 8 embætti. Engar breytingar eru fyrirhugaðar á skipulagi lögreglustjórnar á höfuðborgarsvæðinu en þar verða hins vegar þrjú sýslumannsembætti sameinuð í eitt. Að sama skapi verða litlar sem engar breytingar á Suðurnesjum þar sem í dag eru starfandi eitt lögregluembætti og annað sýslumannsembætti. Á Vesturlandi verður eitt sýslumannsembætti og eitt lögregluembætti en sýslumannsembættin þar eru í dag fjögur og þarf af þrjú sem fara með lögreglustjórn. Á Vestfjörðum sameinast fjögur sýslumannsembætti í eitt og þar verður einnig lögregluembætti líkt og er í dag. Tvö sýslumannsembætti á Norðurlandi vestra verða að einu sýslumannsembætti og einu lögregluembætti. Á Norðurlandi eystra eru þrjú sýslumannsembætti en þar verða eitt sýslumannsembætti og eitt lögregluembætti.
Á Austurlandi eru þrjú starfandi sýslumannsembætti, þar verða eitt sýslumannsembætti og eitt lögregluembætti. Á Suðurlandi eru fjögur sýslumannsembætti, þar af þrjú sem jafnframt fara með lögreglustjórn. Áfram verða fjögur embætti á Suðurlandi, þ.e. lögreglustjóri og sýslumaður á Suðurlandi, en að auki verða tvö embætti í Vestmannaeyjum, sýslumannsembætti og embætti lögreglustjóra. Tillögur til umræðu liggja fyrir hjá innanríkisráðuneytinu um nánari staðsetningu einstakra embætta eins og hér má nánar lesa um.
Pistillinn birtist í nýjasta Kjarnanum. Lestu hann hér.
