Víða í Berlín má sjá gylltar plötur greyptar í gang­stétt­ina. Þessar litlu plötur eru áletraðar með nöfn­um, fæð­ing­ar- og dán­ar­dægri fórn­ar­lamba helfar­ar­inn­ar. Hver plata er minn­is­varði um mann­eskju sem var leidd út af heim­ili sínu, þar sem platan er stað­sett, og færð í útrým­ing­ar­búð­ir, og yfir­leitt má lesa úr upp­lýs­ing­unum að við­kom­andi hafi verið myrtur skömmu síð­ar, jafn­vel örfáum dögum eftir hand­tök­una. Í nágrenni mínu má sjá þessar plötur fyrir framan mörg hús og oft­ast nær geng ég hugs­un­ar­laust fram­hjá þeim. En stundum verður eitt­hvað til þess að maður staldrar við og les mikla sögu úr tölu­stöf­un­um.

Barna­morðin í Palest­ínu

Á sumum stöðum hafa heilu stór­fjöl­skyld­urnar verið leiddar út í dauð­ann, jafn­vel allt upp í þrjár kyn­slóð­ir: öldruð hjón, yngri hjón og börn. Ég rakst á slíka sögu um dag­inn. Ein á gangi í þrúg­andi hita­bylgju að reyna að losna við myndir úr huga mér af dánum börnum í Palest­ínu. Fyrr um morg­un­inn hafði ég límst við net­ið, líkt og þrá­hyggju­sjúk­lingur sem getur ekki stillt sig um að end­ur­taka óþægi­lega upp­lifun aftur og aft­ur. Eins og svo oft áður hafði mér fund­ist ég skyldug til að smella á hverja ein­ustu frétt um barna­morðin í Palest­ínu, þó ekki væri nema til að leggja mitt af mörkum til að halda þeim á lista yfir mest lesnu frétt­inar og lengja þar með líf­tíma þeirra. Afleið­ing­arnar voru þær að ég gat varla litið á barnið mitt án þess að klökkna og til þess að vera í húsum hæf greip ég til þess ráðs að labba beint af augum um stund.

[em­bed]htt­p://issu­u.com/kjarn­inn/docs/2014_08_21/52[/em­bed]

Spurn­ing um stað og stund

Brátt kom ég að húsi þar sem að minnsta kosti tíu plötur voru greyptar í stétt­ina með örlitlu milli­bili, hver og ein eins og átak­an­leg fyr­ir­sögn á net­inu. Ég gat ekki annað en stað­næmst til að lesa þessar gömlu en þó tíma­lausu fréttir af örlögum fólks og í þessu til­finn­inga­næma ástandi sortn­aði mér fyrir augum að sjá að þarna höfðu systk­ini verið leidd út í dauð­ann, annað ell­efu ára stelpa, hitt tíu ára strák­ur.

Skyndi­lega var hryll­ing­ur­inn svo nálæg­ur, svo allt­um­lykj­andi. Þessar tvær útrým­ing­ar­her­ferðir á fólki eru auð­vitað nátengdar í sögu­legum skiln­ingi. Og önnur þeirra er að ger­ast núna en á öðrum stað en ég bý, í beinni útsend­ingu fyrir okkur sam­tíð­ar­fólk fórn­ar­lambanna; hin átti sér stað áður en ég fædd­ist en á staðnum þar sem ég bý núna.

Hvað vitið þið?

Mér varð hugsað til leik­rits sem ég sá fyrir nokkrum árum hér í Berlín þar sem ungt fólk frá Palest­ínu, Þýska­landi og Ísr­ael túlk­aði fjöl­skyldu­sögur sín­ar, tengsl þess­ara þjóða í sög­unni og áhrif þeirrar blóð­ugu orsaka­keðju. Hug­hrifin af sýn­ing­unni voru þau að ofbeldi leiði af sér meira ofbeldi. Ég man að nokkrir áhorf­endur grétu þegar henni lauk og gam­all maður í áhorf­enda­salnum hróp­aði á ungu leik­ar­ana: Hvað vitið þið?

Mér skild­ist að þessi gamli maður hefði verið í útrým­ing­ar­búð­um, þar af leið­andi gæti eng­inn í salnum sett sig í spor hans. En ég efast samt ekki um að ungu leik­ar­arnir hafi vitað óþægi­lega mikið um ofsa­fengið ofbeldið sem býr í mann­eskj­unni.

Veru­leiki sam­landa okkar

Ég hrökk upp úr þessum vanga­veltum þegar á að giska tíu ára stelpa hjólaði yfir minn­is­skjöld­inn um jafn­aldra sína. For­eldrar hennar fylgdu hlæj­andi á eftir henni svo ég flýtti mér að labba áfram.

Þegar heim kom las ég að Sveinn Rúnar Hauks­son, læknir og helsti tengiliður Íslend­inga við fólkið í Palest­ínu, hefði misst kæran vin í spreng­ingu. Jafn­framt las ég stutt við­tal við íslenskan skurð­hjúkr­un­ar­fræð­ing, konu sem er stödd í Palest­ínu að reyna eftir fremsta megni að bjarga börnum með lífs­hættu­lega áverka. Hún sagði frá þriggja ára stúlku með brotna kjálka og þriggja ára dreng sem hefði misst fót­inn og minnt­ist líka á börnin sem dóu áður en þau náðu á skurð­ar­borð­ið.

Barna­morðin eru ekki fjar­læg­ari veru­leiki en svo að sam­landar okkar upp­lifa sárs­auk­ann með íbúum Palest­ínu.

Rán­fugl í Rúss­landi

Þar sem mann­eskjan býr lúrir geggj­unin ávallt handan við hornið og þess vegna má aldrei gleyma vægi sannrar frétta­mennsku. Vinur Sveins Rún­ars, Ali Abu Afrash, lést ásamt fleirum, m.a. blaða­manni frá AP, þegar hann reyndi að aftengja sprengju ásamt fjöl­miðla­hópi sem var að afla upp­lýs­inga um sprengjur Ísra­els­manna. Ali Abu starf­aði fyrir Doha Center for Media Freedom og aðstoð­aði nor­ræna frétta­menn við að afla upp­lýs­inga. Menn á borð við hann fórna lífi sínu til að upp­fræða umheim­inn, vanir því að auð­valds­menguð heims­pressan telji það heims­frétt þegar fjögur börn frá Ísr­ael deyja en sjálf­sagðan hvers­dags­við­burð að börn í Palest­ínu deyi, eins og Noam Chom­sky benti á.

Á sama tíma heyrir maður um afbak­aðar fréttir í Rúss­landi af skotárásinni á far­þega­þot­una frá Mala­ysian Air, fréttir sem eiga að fegra Pútín í augum sam­landa sinna með, að manni skil­st, ágætis árangri. Stað­reyndin er þó sú að Pútín vomir yfir Evr­ópu eins og rán­fugl sem bíður fær­is. Færis á hverju?

Það er erfitt að segja meðan við höldum áfram að smella á Fólk í fréttum til að missa ekki geð­heils­una yfir óþægi­legri frétt­um.

Fjórða valdið

Tæki­fær­issinnuð blaða­mennska er óvirð­ing við alla þá sem hafa lát­ist þegar stríðs­haukum hefur tek­ist að heila­þvo almenn­ing með því að afskræma grunn­gildi lýð­ræð­is­rík­is, til dæmis fjórða vald­ið. Tæki­fær­issinnuð blaða­mennska er í mínum huga fjöl­mið­ill sem er snið­inn þröngur stakkur sér­hags­muna og eign­ar­halds, sama hverrar teg­undar þeir hags­munir kunna að vera.

Kannski er ekk­ert til sem heitir óhlut­dræg frétta­mennska en fjöl­miðlar þurfa að vera fag­legir og for­sendur þeirra aug­ljósar um leið og þeir eru áræðn­ir, leit­andi og frum­leg­ir. Þeir þurfa að benda okkur á það sem okkur hug­kvæm­ist ekki sjálfum að gúggla á net­inu og hjálpa okkur að öðl­ast grein­ar­góða mynd af veru­leik­anum í öllum sínum marg­slungnu og oft mót­sagna­kenndu mynd­um, án þess að lita hann litum eig­enda sinna. Frjálsir og öfl­ugir fjöl­miðlar bjarga okkur frá okkur sjálf­um.

Krafta­verkið Kjarn­inn

Til að lýð­ræð­is­ríki fún­keri sóma­sam­lega þarf fyrst og fremst frjálsa og fag­lega fjöl­miðla. Sem íbúar í sam­fé­lagi þjóð­anna höfum við enga afsökun til að gera ekki þá kröfu til þeirra, þeir eiga jú að vernda hags­muni barn­anna okkar jafnt sem barna heims­ins.

Á milli fyrri heims­styrj­ald­ar­innar og þeirrar síð­ari leið ekki miklu lengri tími en á milli seinni heims­styrj­ald­ar­innar og fæð­ingar minn­ar, þó að mér finn­ist þessi stríð svo fjarri mér. Frið­ur­inn er aðeins and­ar­tak, aðeins spurn­ing um stund og stað, ef við erum óheppin með annað hvort ræður geggj­unin ríkj­um. Helsta vörn mann­kyns er upp­lýs­ing­ar, vand­aðar frétta­skýr­ingar og hetju­störf fjöl­miðla­fólks úti um allan heim sem hættir öllu sínu dag­lega til að vinna að eilífum minn­is­varða um ofbeldi, rit­skoð­un, þjóð­ar­morð, póli­tískt mis­ferli, vald­níðslu, við­skipta­sam­særi, hryðju­verk, pynt­ing­ar, umhverf­is­spjöll og sér­hags­muna­gæslu. Að sama skapi stuðla vold­ugir fjöl­miðlar í höndum hags­muna­að­ila að tor­tím­ing­unni, þó að í mis­miklum mæli sé.

Og þá að kjarna máls­ins! Með þess­ari hug­leið­ingu vil ég óska hinum þarfa og hug­um­djarfa fjöl­miðli Kjarn­anum til ham­ingju með eins árs afmæl­ið. Heilt ár í lífi óháðs fjöl­mið­ils er krafta­verk.