Jarðvegur er skilgreindur sem efsta lagið á jarðskorpunni. Hann er undirstaða í velgengni plantna og þar með dýra. Jarðvegur er því afar mikilvægur, þó fær hann ekki alltaf þá athygli sem hann á skilið. Sameinuðu þjóðirnar útnefndu árið 2015 sem ár jarðvegs, einmitt til að vekja athygli á mikilvægi hans og þeim ógnum sem steðja að jarðvegi í heiminum.
Jarðvegur er okkur mannfólkinu lífsnauðsynlegur. Í gegnum árþúsundin hafa sprottið upp blómleg menningarsamfélög þar sem frjósaman jarðveg er að finna og virðist oft vera tenging milli hnignunar samfélaga og skorts á góðum jarðvegi. Enda þarf að hugsa vel um jarðveginn, því að með mikilli og langvarandi ræktun minnkar frjósemi hans.
Jarðvegur er þó ekki bara jarðvegur. Jarðvegur heimsins er flokkaður á grundvelli þess hvað einkennir hann. Fyrsta flokkunin var gerð af rússanum V.V. Dokuchaev í lok 19. aldar, það var ekki fyrr en á fyrri hluta 20. aldar sem önnur lönd fór að skilgreina mismunandi jarðveg út frá eðliseinkennum hans. Nú er til alþjóðlegt flokkunarkerfi fyrir jarðveg (WRB) á vegum Sameinuðu þjóðanna, þar er jarðvegur heimsins skilgreindur í 32 mismunandi hópa. Flest lönd hafa svo sína eigin flokkun sem byggir á hinni alþjóðlegu. Það er gert til að útskýra betur þann mun sem er á eðliseiginleikum hans. Þó svo að hið alþjóðlega flokkunarkerfi sé til staðar, er flokkunarkerfi Bandaríkjana(USDA) einnig notað á heimsvísu. Þar jarðvegnum skipt upp í 12 flokka. Íslenskur jarðvegur er flokkaður sem eldfjallajörð (e. Andosol) í báðum flokkunarkerfunum.
Nú hafa augu heimsins einkum beinst að jarðvegsvernd og landgræðslu til að stemma stigu við þeirri hnattrænu hlýnun sem við mannfólkið eigum sök á. Jarðvegur bindur mun meira af kolefni heldur en nokkur annar hluti lífkerfisins, að hafinu undanskyldu. Með aukinni landgræðslu er hægt að vinna upp þann jarðveg sem hefur tapast, auk þess sem vistkerfin auka framleiðni sína og virkni. Andosol - eldfjallajarðvegur hefur tilhneigingu til að binda mun meira af kolefni en annar þurrlendisjarðvegur. Það er því mikið af kolefni bundið í hinnum íslenska Andosol, oft yfir >40 kg/m2 á þurrlendi en >90 kg/m2 í votlendi. Þar sem mikið er um auðnir á Íslandi hefur töluvert tapast af jarðvegi hér á landi eftir að land byggðist, bæði af mannavöldum og af náttúrulegum orsökum. Með því að græða upp þær auðnir er mögulegt að binda umtalsvert magn kolefnis. Það er því góð mótvægisaðgerð við allt það koltvíoxíð (CO2 )sem við dælum útí andrúmsloftið á degi hverjum. Einnig er nauðsynlegt að draga úr beit á mörgum stöðum landsins, þar sem ofbeit leiðir til þess að rof myndast í gróðurþekjuna og þá tapast jarðvegurinn.
Með þessum stutta pistli vona ég að að vitneskja þín, lesandi góður, hafi aukist örlítið um hversu gríðarlega mikilvægur jarðvegur er fyrir líf okkar hér á jörðinni. Enn fremur nauðsyn þess að við stöndum okkur í að vernda þann jarðveg sem enn er til staðar hér á landi sem og í heiminum öllum.
Heimildir:
Fyrirlestrar Guðrúnar Gísladóttir, PhD í Náttúrulandfræði við HÍ, 2013.
Ólafur Arnalds, Grétar Guðbergsson og Jón Guðmundsson (2000). Carbon sequestration and reclamation of severely degraded soils in Iceland. Búvísindi 13; 87-97
