Ég fékk hrunið á heil­ann. Fann stöðuga þörf til að skoða þátt minn í atburða­rásinni; fjár­fest­ing­una í flat­skjánum og vín­ar­brauð sem ­lenti á vinnu­kvitt­un. Í góð­ær­inu velti ég oft fyrir mér hvort það væri ­merk­ing­ar­laus klisja að lífið sé hverf­ult enda sá ég ekk­ert í spil­unum sem studdi þá kenn­ingu. Haustið 2007 hélt ég fimm­tugs­af­mæli ald­ar­innar og í hroka mínum skrif­aði ég hástöfum á for­síðu prent­aðs boðskorts: Á HÁTINDI LÍFS­INS. Ári ­síðar hafði ég fallið af tind­inum ofan í efna­hag­skreppu og atvinnu­missi, heilsu­brest og hjóna­skiln­að. Og ég fékk hrunið á heil­ann.

Það er tvennt sem einkum leitar á mig í per­sónu­legu upp­gjöri mínu. Annað er það að ég sagði eitt sinn í fyr­ir­lestri í Kaup­manna­höfn – að vísu góð­lát­lega en ansi drjúg með mig – að litla Ísland væri orðið stór­veld­i ­sem ætti Mag­azin du Nord. Enn í dag bið ég guð að fyr­ir­gefa þessi ummæli. Hitt var alvar­legra. Ég varð þreytt á væl­inu í konum sem ég kenndi og fannst þær sjá of­sjónum yfir auði útrás­ar­vík­ing­anna. Ég sagði að þær yrðu að skilja að þess­ir ­menn kæmu með pen­inga inn í hag­kerf­ið, öllum til hags­bóta. Ég gerð­ist málsvari brauð­mola­kenn­ing­ar­innar í hópi fátækra kvenna. Mér skilst að guð sé ekki til­ við­ræðu um iðrun og yfir­bót fyrir þá synd.

Siða­reglur og ­þakk­lætisæf­ingar

Októ­ber­dag­inn þegar guð var beð­inn að blessa Ísland setti ég mér siða­reglur og sam­þykkti þær ein­hljóða. Þar stóð ýmis­legt um flat­skjái og vín­ar­brauð en rauði þráð­ur­inn var sá að ég skyldi aldrei koma illa fram við aðra en að sama skapi aldrei láta neinn eiga neitt inni hjá mér. Á þessum deg­i hafði ég ekki hag­fræði­legar for­sendur til að ímynda mér annað en að krepp­an hefði langvar­andi skað­leg áhrif á pyngju mína og rík­is­kass­ann. Ég sá ekk­ert í stöð­unni annað en að íslenska þjóðin bæð­ist afsök­unar á fram­ferði sínu og ­borg­aði skuld­irn­ar. Seinna fyr­ir­varð ég mig fyrir þá afstöðu og upp­nefnd­i ­sjálfa mig úrtölu­rödd. Í dag er ég glöð yfir að aðrar leiðir fund­ust. Sjálf er ég illa læs á upp­hæðir með mörgum núllum en ég lít upp til fólks sem kann að um­breyta hug­myndum í tölur og tölum í fram­kvæmd.

Ég hef vanið mig á að iðka þakk­læti þegar ég leggst til­ svefns, svo­kall­aðar bæn­ir. Í huga mér dreg ég upp mynd af leik­sviði og þar birt­ast þau Stein­grímur og Jóhanna, Sig­mundur og Bjarni. Þau hald­ast öll í hend­ur, hneigja sig djúpt og leyfa mér með lófataki að þakka sér fyrir að hafa ­bjargað mér úr bráðum háska. Í minn­ing­unni um björg­un­ara­frekið geri ég engan ­grein­ar­mun á hver gerði hvað, mér finnst þau hafa hjálp­ast að við að koma mér á lygnan sjó. Að baki þeim á svið­inu standa auka­leik­ar­arnir á Alþingi. Mér hef­ur dottið í hug að fara niður í þing og þakka hverjum kjörnum full­trúa per­sónu­lega ­fyrir að vera þar fyrir mig.

En í leið­inni ætla ég að segja þeim hvernig þeir valda mér­ ­sam­fé­lags­legri sorg á hverjum ein­asta deg­i.   

Ég vind mér beint í rík­is­stjórn­ina

Eins og gefur að skilja er eðli­legt að gagn­rýna fyrst þá sem fara með völdin hverju sinni.

Ég skrif­aði eitt sinn grein um hina sér­kenni­legu sjúk­dóma, átrask­an­ir, og man að ég gat með engu móti skilið hvernig beina­grind get­ur horft í spegil og séð fitu­bollu. Afneitun var mér svo lokuð bók að ég afneit­að­i eigin afneit­un­um. Afneitun er nauð­syn­legur varn­ar­háttur en jafn­framt algeng dán­ar­or­sök. Með­virkni er annað nútíma­hug­tak sem ég var ára­tugi að skilja. Sam­t er skil­grein­ingin sára­ein­föld: Með­virkni snýst um að styrkja óæski­lega hegð­un ann­arra þannig að það skaði mann sjálfan og við­haldi hegðun hins.

Kæra rík­is­stjórn, ég bið ykkur að horfast í augu við skað­leg á­hrif Hönnu Birnu og Ill­uga nú þegar þið tak­ist aftur á við atburði sem skerða ­traust til ykk­ar. Eitt sinn leit ég upp til Hönnu Birnu en eftir að hafa fylgst ­með henni þróa áhættu­at­riði sitt og hafa að engu aðvör­un­ar­orð okkar sem horfð­u­m hrædd á finnst mér hún hafa rænt mig verð­mæt­um. Hefði hún þegið ómeð­virka ráð­gjöf til að horfast í augu við rang­hug­myndir sínar um vand­ann hefði hún ekki ­tekið mik­il­væga trú mína á stjórn­málin með sér í fall­inu. Ill­ugi Gunn­ars­son ­leit­aði til jafn­með­virkra ráð­gjafa þegar hann festi augna­ráðið í spegli af­neit­un­ar­inn­ar. Ráð­herra læsis virð­ist ekki skilja hvernig eitt N getur breytt ­merk­ingu orðs, að van­hæfi og van­hæfni er tvennt ólíkt. Ég held að umræðan um þetta N verði mik­il­væg­asta sam­tal þjóð­ar­innar frá siða­skipt­um. Drukk­inn mað­ur­ telst van­hæfur til akst­urs þótt síð­asta öku­ferð hans hafi ekki borið van­hæfn­i hans vitni á óaft­ur­kræfan hátt. Það skiptir sköpum í íslensku þjóð­fé­lagi að ráða­menn rugli ekki hug­tök­unum sam­an.

Sam­fé­lag okkar er bless­un­ar­lega að hætta að sætta sig við svona vand­ræða­gang. Við köllum eftir siða­reglum til að það megi verða ljós­ara hvað telst boð­legt og hvað sið­laust. Sjálf stóð ég mig að því að vor­kenna að­stand­endum Hönnu Birnu og Ill­uga fyrir að vera fórn­ar­lömb ill­kvitt­inn­ar um­ræðu. Nú finn ég í djúpi sálar minnar að ég kæri mig ekki um að vera beðin um að vor­kenna aðstand­endum kjör­inna full­trúa sem koma sér í klípu á minn kostn­að.

Af hverju verð­ur­ ­sýn­ingin að halda áfram?

Stundum vildi ég að við gætum haft Sig­mund Dav­íð G­unn­laugs­son sem mennt­aðan ein­vald sem kæmi ágætum hug­myndum sínum í fram­kvæmd án þess að þurfa að ríf­ast við þing og þjóð. Mér líður illa yfir því að allt ­sem for­sæt­is­ráð­herra segir og gerir vekur deilur og mein­fyndn­i.  Ástæður eru sjálf­sagt margar en ein er haf­in ­yfir allan vafa: For­sæt­is­ráð­herra á við ímynd­ar­vanda að stríða. Það sem ég skil síst í póli­tík er hvers vegna stjórn­mála­menn í hremm­ingum leita til­ ­spuna­meist­ara sem sam­kvæmt sápu­óp­erum ráð­leggja þeim helst að fella aldrei grímuna.

Aðrir fag­menn ráð­leggja fólki að fella grím­ur. Fólk þarf að horfast í augu við hinn raun­veru­lega vanda, rann­saka eigin þátt í honum og fá lán­aða dóm­greind til að öðl­ast þá auð­mýkt sem þarf til að vinna bug á vand­an­um. Af hverju gilda önnur lög­mál um stjórn­mála­menn en okkur hin? Af hverju lend­ir ­sam­skipta­vandi for­sæt­is­ráð­herra ekki inni á borði Vinnu­eft­ir­lits­ins þar sem al­var­legur sam­skipta­vandi á vinnu­stað á heima? Af hverju breyt­ast þing­menn Fram­sókn­ar­flokks­ins í Sancho Panza og verja riddar­ann hug­um­prúða í stað þess að hjálpa honum að horfast í augu við hinn raun­veru­lega vanda sinn? Mér finnst það ljótt. Af hverju er með­virkni dyggð í stjórn­mál­um?

Fólk vill geta treyst

Ég hef enga skoðun á fjár­málum Sig­mundar Dav­íðs og þeirr­ar ­konu sem ég fyrir viku síðan hefði ekki þekkt á götu. Þannig á það að vera, hún á ekki að koma mér við. Ég vil vera full­kom­lega örugg um að auð­æfi henn­ar snerti ekki stjórnun lands­ins á nokkurn hátt.

Ég hef ekk­ert séð í fjöl­miðlum sem sannar að eign­ir ­for­sæt­is­ráð­herra­frú­ar­innar hafi - eða hafi ekki -  haft áhrif á athafnir ráð­herr­ans né að ­at­hafnir ráð­herr­ans hafi - eða hafi ekki- haft áhrif á eigna­stöðu eig­in­kon­unn­ar. Ég veit líka að siða­reglur þing­manna eru ýmist svo glæ­nýjar eða ósam­þykktar að tækni­lega ­gilda þær ekki um mál­ið.

Ég man þá tíð að fólk tékk­aði gæti­lega á afstöðu ann­arra áður en það opin­ber­aði eigin stjórn­mála­skoð­an­ir. Nú réttir fisk­sal­inn mér­ ­skoðun sína umbúða­laust. Mat­reidd á kurt­eis­legan hátt hljómar hún svo: ,,­Reynslan segir að almennt séu fjár­hags­leg tengsl á milli hjóna, að fólk á­vaxti sitt pund í skatta­skjólum af ann­ar­legum ástæðum og að þeir sem með­höndla al­mannafé verði að fyr­ir­byggja spill­ingu með því að gera þjóð­inni full­nægj­and­i ­grein fyrir fjár­málum sín­um.“ Ég heyri fisk­sal­ann og aðra Íslend­inga segja að þeir séu þreyttir á að vita ekki hvort hægt sé að treysta þeim sem við fel­u­m völd­in.

Bréf sem hrópar á með­virkni

Siða­reglur eru til þess að hvorki þjóð né þjóð­ar­leið­tog­i þurfi að lenda í snör­unni sem Sig­mundur Davíð hefur nú um háls­inn. Sjálf bíð ég þol­in­móð eftir umfjöllun erlendra blaða um íslensk auð­æfi í skatta­skjólum þótt ég vildi að íslenskir fjöl­miðlar hefðu bol­magn til að sinna sjálf­sagðri skyld­u sinni um að kafa í þau mál. Ég bíð milli vonar og ótta af því að ég óska þess inni­lega að ekk­ert mis­jafnt komi í ljós um sam­spil auðs og valds á Íslandi en ótt­ast jafn­framt það sem kann að leyn­ast í aflönd­um.

Blogg for­sæt­is­ráð­herra blasti við mér sem ákall um ­með­virkni. Mér fannst hann fara í mann­inn en ekki mál­efnið þegar hann sett­i eig­in­kon­una á milli sín og þjóð­ar­inn­ar. Ég heyrði hann biðja mig um að vor­kenna ­konu sinni og líta fram­hjá áhættu­hegðun þeirra hjóna. Mér finnst raun­veru­leg­ur vandi Sig­mundar Dav­íðs fel­ast í því hvernig hann bregst við máli sem enn væri hægt að takast á við með auð­mýkt og reisn.

Kæru kjörnu full­trúar

Af hverju tek ég ástandið svona nærri mér? Lík­lega vegna þess að ég fékk hrunið á heil­ann og skoð­aði skað­ann á eigin skinni. Líka af því að ég þekki fjölda grand­varra Íslend­inga sem lifa eigin siða­reglur um allt upp­i á borð­um. Ég lít ekki á stjórn­mála­menn sem verur mér æðri, ég lít á þá sem ­sam­starfs­fólk til góðra verka. Ég vil ekki leyni­makk og reyni að sýna ekki ­með­virkni þegar ég sé að verið er að hámarka skaða með þögn.

Ég sakna neist­ans í stjórn­mál­un­um, ég sakna kær­leik­ans. Ég sé bara hags­muni, ég sakna hug­sjóna. Mig langar að benda ykk­ur, kæru þing­menn, á hug­rænt tæki til að mála upp mynd af þeim veru­leika sem maður vill sjá og hefur gagn­ast mann­kyni í árþús­undir óháð trú­ar­brögð­um. Hvernig væri að hefja þing­fund­i á að mála í sam­ein­ingu upp fram­tíð­ar­mynd þar sem þið hald­ist öll í hendur og hneigið ykkur við lófatak þakk­látra kjós­enda?

Vissu­lega þarf sýn­ingin að halda áfram en ég bið ykkur um að ­fella grím­urnar og umskrifa hand­ritið fyrir áhorf­endur tutt­ug­ustu og fyrst­u ald­ar. Takið leik­húsin til fyr­ir­mynd­ar, þar fer príma­donnum fækk­andi en ­leik­hópar deila ábyrgð­inni. Við nennum ekki lengur að horfa á dívur dingla í snörum eigin afneit­un­ar.