Sunnu­dags­kvöldið 3. apríl 2016 er eft­ir­minni­legt kvöld í hugum margra en þá fór í loftið Kast­ljós­þáttur og við­tal við Sig­mund Davíð Gunn­laugs­son þáver­andi for­sæt­is­ráð­herra. Í þætt­inum voru Panama­skjölin opin­beruð og í ljós kom að valda­mikið fólk víða um heim átti eignir í skatta­skjólum í gegnum lög­fræði­stof­una Mossack Fon­seca. Í skjöl­unum kom fram að Sig­mundur Davíð ásamt konu sinni hefðu átt félagið Wintris sem skráð var til heim­ilis á Bresku Jóm­frú­areyj­un­um. Á mánu­deg­inum eftir útsend­ing­una voru ein fjöl­menn­ustu mót­mæli Íslands­sög­unnar á Aust­ur­velli. Lít­ill tími var til að skipu­leggja mót­mælin en með aðstoð sam­fé­lags­miðla, frétta­flutn­ings og veð­urguð­anna mættu um 26 þús­und manns á Aust­ur­völl fyrir framan Alþing­is­hús­ið.

Face­book spil­aði stórt hlut­verk í að skipu­leggja mót­mælin en Jæj­a-hóp­ur­inn bjó til við­burð­inn að kvöldi 3. apríl og um 10.500 manns merktu við að þau ætl­uðu að mæta. Eftir það sá svo hóp­ur­inn um að búa til við­burði næstu daga, því hefur Face­book reynst mik­il­vægt tól til skipu­lagn­ingar á mót­mæl­um, líkt og svo víða um heim. Sam­kvæmt rann­sókn Jóns Gunn­ars Bern­burg mættu ekki færri en 26 þús­und manns til mót­mæl­anna á mánu­deg­inum og um 15 þús­und manns til mót­mæl­anna 9. apr­íl. 

Um hvað snérist umræðan á Twitt­er? 

Umræðan á sam­fé­lags­miðlum hófst sama kvöld og Kast­ljós þátt­ur­inn var sýndur og í kjöl­farið var hashtagið #cas­hljós skap­að. Þeir sem vildu taka þátt í umræð­unni um Panama­skjölin og mót­mælin gátu merkt tístið sitt eða færslu sína með merk­inu. Á aðeins viku tíma­bili frá 3.-9. apríl voru 11.530 tíst merkt með #cas­hljós en á árs­tíma­bili (3. apríl 2016 - 6. apríl 2017) hafði hashtagið verið notað 12.655 sinn­um. Þrátt fyrir áfram­hald­andi mót­mæli við Aust­ur­völl og fjöl­menn mót­mæli á laug­ar­deg­inum 8. apríl dróg úr umræð­unni á Twitt­er, enda mesti frétta­storm­ur­inn yfir­geng­inn. Umræðan náði mestum hæðum 5. apríl en þann dag var bein útsend­ing meira og minna yfir allan dag­inn úr mynd­veri Rík­is­út­varps­ins, frá Alþing­is­hús­inu og Bessa­stöð­um. 

Orð­ræðu­grein­ing á tíst­unum gefur til kynna að umræðan á Twitter hafi að mestu leyti snú­ist um spill­ingu og sið­ferði stjórn­mála­manna. Einnig lét fólk í ljós stolt yfir mót­mæl­unum og hvatti aðra til að mæta, m.a. með því að birta myndefni af mót­mæl­un­um. Margir höfðu einnig áhyggjur af orð­spori Íslands á alþjóða­vísu, en Sig­mundur Davíð skip­aði sér á lista meðal ein­stak­linga sem þekktir eru á heims­vísu fyrir spill­ingu. Þó um alvar­legt mál­efni væri að ræða voru Laddar þessa lands ekki feimnir við að slá á létta strengi og var mikið um orða­grín og mynd­grín (mem­e). Þessar nið­ur­stöður rýma við nið­ur­stöður Jóns Gunn­ars um þær ástæður mót­mæl­endur gáfu fyrir þátt­töku sinni í mót­mæl­un­um. Líkt og þar voru nöfn Sig­mundar og Bjarna oft nefnd, en nafn Sig­mundar kom fyrir 1680 sinnum og nafn Bjarna 644 sinnum í gagna­safn­inu. Þó að minn­ingar um Bús­á­halda­bylt­ing­una hafi lík­leg­ast fyllt mót­mæl­endur af inn­blástri var ekki oft vísað í hana á Twitt­er, þó hún hafi vissu­lega borið á góma. Blaða- og frétta­menn fengu einnig hrós fyrir umfjöll­un­ina og var stjórn­ar­and­stöð­unni hrósað fyrir frammi­stöðu sína, m.a. á meðan útsend­ingu frá þing­fundi stóð. Einnig var krafan að kosið yrði sem fyrst en hún var tjáð með því að bæta hashtög­unum #kosn­ing­ar­strax, #kosn­ingar eða #xstrax við færsl­urn­ar. Þau voru merkt í 219 færsl­um.

Í upp­hafi var umræðan frekar mark­viss og mátti greina við­brögð fólks við fréttum í raun­tíma. Þegar dró á vik­una hafði umræðan að ein­hverju leyti misst marks, þ.e. fólk var ekki lengur að tjá reiði sína yfir spill­ingu, sið­ferði stjórn­mála­manna, for­rétt­indum þeirra ríku eða að hafa áhyggjur yfir orð­spori Íslands heldur frekar að deila frétt­um, myndum og mynd­skeið­um, m.a. af mót­mæl­un­um. Þó tístin hafi verið merkt merk­ing­ar­laus í þess­ari grein­ingu þýðir þó ekki að engin merk­ing sé á bak­við þau. Ein­stak­lingar hafa tekið með­vit­aða ákvörðun um að merkja tístið með hashtag­inu og taka þar af leið­andi þátt í umræð­unni á ein­hvern hátt.

Útbreiðsla 

Víða bar á að erlendar frétta­síður not­uðu hashtagið í umfjöllun sinni og var tíst á hinum ýmsu tungu­mál­um, en meg­in­þorri tíst­anna var þó á íslensku. Margir íslend­ingar tístu einnig á ensku, m.a. þing­kona Pírata Ásta Helga­dótt­ir. Tístin hennar Ástu náðu nokkuð mik­illi útbreiðslu en hennar vin­sælasta tíst fékk 446 end­ur­tíst og 249 like. Vin­sælasta tístið fékk 737 like og 893 endur tístu (e. retweet) því, sem verður að telj­ast mikil útbreiðsla á íslenskan mæli­kvarða. Að með­al­tali fengu tístin 5,3 like og 1,4 end­ur­tíst m.v. tölur 6. apríl 2017. Tæp­lega 7 þús­und not­endur voru virkir í umræð­unni en mis­jafnt var hversu oft hver og einn tísti. 

Erfitt er þó að segja til um útbreiðslu en sér­stök for­rit þarf til að mæla hana svona langt aftur í tím­ann. Af þeim tölum sem liggja fyrir er þó hægt að álykta að útbreiðslan hafi verið nokkur í ljósi þess að frétta­stof­ur, inn­lendar sem erlendar not­uðu tíst­ið. Edward Snowden not­aði m.a. hashtag­ið. Snowden er þekktur fyrir þátt sinn í Wiki­Leaks og er með yfir 3,5 milljón fylgj­endur á Twitt­er.

Vísun í dæg­ur­menn­ingu

Áhuga­vert verður að telj­ast að not­endur vís­uðu mikið í vin­sæla þætti sem snú­ast einmitt um stjórn­mál og spill­ingu. Vísað var yfir 60 sinnum í House of Cards þætt­ina, en fjórða ser­ían af þátta­röð­inni kom inn á Net­flix mán­uði áður. Einnig var vísað í þætti á borð við Scandal, Walland­er, Borgen, South Park, Arre­sted Developem­ent og fleiri.

Eins og raun ber vitni eru Inter­net bylt­ingar sem þessar orðnar algeng­ar. Lítið má út af bregða og á auga­bragði er komið hashtag fyrir atburð­inn. Það er þó ekki gefið að notkun hashtags á sam­fé­lags­miðlum beri árangur í raun­heimum og er í raun erfitt að mæla árangur þeirra mark­visst. Rann­sóknir sýna að ákveðnar aðstæður þurfa að vera til staðar í sam­fé­lag­inu svo að bylt­ing­arnar beri árang­ur, ef til­gang­ur­inn er að breyta ein­hverju þ.e.a.s. Notkun sem þessi og aðrar í Inter­net­bylt­ingar í sam­fé­lag­inu, t.d. #metoo, #freethenipp­le, #éger­ekkitabú geta haft mikil áhrif ef þeir sem taka þátt í henni hafa sam­eig­in­legt stórt mark­mið og vilja til að fylgja því eft­ir. Sam­fé­lags­miðlar eru því fyrst og fremst verk­færi í höndum ein­stak­ling­anna til að tjá sig og skipu­leggja fjölda­hreyf­ingar sem þess­ar.