Krón­an hefur styrkst mikið gagn­vart öllum helstu við­skipta­myntum und­an­farið ár, nema jap­anska j­en­inu. Á einu ári hefur króna styrkst um 24,47 pró­sent gagn­vart pund­in­u (Pundið 157 ISK), 10,2 pró­sent gagn­vart Banda­ríkja­dal (Dalur 119 ISK), 10 ­pró­sent gagn­vart evru (133 krón­ur), 14,2 pró­sent gagn­vart norsku krón­unn­i (Norsk króna 13,98 ISK), og svo fram­veg­is.

Mik­ið inn­streymi

Þetta er athygl­is­verð þró­un, og greini­legt að mikið inn­streymi gjald­eyr­is, ekki síst frá erlendum ferða­mönn­um, er að hafa áhrif á gengi krón­unnar til­ ­styrk­ingar gagn­vart erlendum mynt­um. Til við­bótar hafa svo komið atburðir úr í heimi, sem má segja að séu ófyr­ir­sjá­an­leg­ir. Þar er Brex­it-­kosn­ingin áhrifa­mest, en á einum mán­uði hefur pundið hríð­fallið gagn­vart Banda­ríkja­dal og evru, og póli­tísk og efna­hags­leg óvissa í Bret­landi hefur auk­ist.

Á und­an­förnum mán­uði hefur hrá­ol­íu­verð lækkað um ríf­lega tíu pró­sent, en tunn­an ­kost­aði rúm­lega 40 Banda­ríkja­dali við lokun markað á föstu­dag­inn eftir skarpa ­lækkun í vik­unni. Skýrsla sem sér­fræð­ingar Morgan Stanley birtu dregur fram fremur dökka mynd þegar kemur að olíu­mark­aði.

Ein­ung­is fast­eigna­verðið

Það eina ­sem heldur lífi í verð­bólg­unni, er gríð­ar­lega mikil og hröð hækk­un fast­eigna­verðs. Hún mælist nú 1,1 pró­sent, en væri við núllið án hús­næð­islið­ar­ins.

Þó laun hafi hækk­að, og séu að hækka, þá virð­ist það ekki vera nándar nærri  eins og áhrifa­mikið til hækk­unar á verð­bólg­unni og þessir fyrr­nefndu kraftar sem verka til lækk­un­ar. Verð­bólgu­spár ­Seðla­banka Íslands hafa engan veg­inn gengið eftir en þær gerðu ráð fyrir miklu verð­bólgu­skoti eftir kjara­samn­inga með til­heyr­andi lífs­kjara­skerð­ingu og vanda­málaum. Sumar mynd­irnar sem seðla­bank­inn dró upp og sýndi á fundum voru ansi dökk­ar, en bless­un­ar­lega hefur ekk­ert af því gengið eft­ir.

Vext­ir ­samt í hæstu hæðum

Þrátt ­fyrir að verð­bólgu­horfur séu betri en oftast, og fátt bendi í augna­blik­inu til­ þessa að verð­bólgan sé að fara úr bönd­un­um, þá telur pen­inga­stefnu­nefnd Seðla­banka Ís­lands eðli­legt að vera með 5 pró­sent raun­vexti. Svo­nefndir meg­in­vextir eru 5,75 pró­sent. Oft hafa stjórn­end­ur ­seðla­bank­ans – í gegnum tíð­ina – talað um að þó stýr­ir­vextir bank­ans séu háir í al­þjóð­legum sam­an­burði, þá verði að horfa til þess hvernig raun­vaxta­stigið sé.

Það verður að grípa til ein­hverra ann­arra raka núna. Rökin um að verð­bólgu­draug­ur­inn sé á leið­inni, eru heldur frekar mátt­lítil virð­ast ekki eiga við, enda styrk­ist krónan hröðum skrefum og staða þjóð­ar­búss­ins er einnig mun betri eftir 500 millj­arða nið­ur­greiðslu rík­is­skulda á fimm árum, lítið sem ekk­ert atvinnu­leysi og ágætar horfur á flesta mæli­kvarða.

Agn­ar Tómas Möll­er, sjóðs­stjóri hjá GAMMA, benti á það í við­tali við Við­skipta­blað Morg­un­blaðs­ins, að Seðla­bank­inn væri far­inn að að herða höft­in, fremur að liðka þau, með því að hamla gegn lang­tíma­fjár­fest­ingu erlendis frá. ,,Raun­veru­leg á­stæða fyrir þess­ari óláns­sömu veg­ferð bank­ans liggur í því að raun­vext­ir ­bank­ans hafi farið úr bönd­un­um. Þeir standa nú í um 5% á sama tíma og gjald­eyrir flæðir inn til lands­ins og bank­inn ein­fald­lega tímir ekki að greiða sína eigin háu vexti í gegnum gjald­eyr­is­kaup sín. Ef ráðið við því er að loka ­fyrir erlenda lang­tíma­fjár­fest­ingu er óhætt að segja að pen­inga­stefnan hafi beðið skip­brot.”

Svo mörg voru þau orð. Þetta eru athygl­is­verð sjón­ar­mið.

Pen­inga­stefnu­nefnd Seðla­bank­ans segir í síð­ustu birt­u fund­ar­gerð sinni, frá 15. júní, að „vís­bend­ing­ar“ væru um að pen­inga­stefn­an hefði skapað „verð­bólgu­vænt­ingum traust­ari kjöl­festu“ og stuðlað að því að hækkun launa hefði stuðlað að minni verð­bólgu en bank­inn hafði spáð fyrir um ­sjálf­ur. Það er erfitt að átta sig á því hvað nefndin á við þarna, þar sem hún­ eyðir tölu­verðu púðri að útskýra það, að verð­bólgan hefði þró­ast með þeim hætt­i ­sem hún gerði, vegna þess að krónan hefði styrkst og þróun erlendis ver­ið hag­felld Íslandi. Einka­neysla heldur áfram að aukast mikið og kaup­mátt­ur ­sömu­leið­is. Vaxta­stefnan hefur ekki verið að halda niðri verð­bólg­unni, held­ur hlutir sem koma inn­lendum þáttum ekki við.  

Jón Dan­í­els­son, pró­fessor í hag­fræði við London School of Economics, hélt fróð­legt erindi á fundi Sam­taka atvinnu­lífs­ins fyrr á árinu, þar sem hann færð­i rök fyrir því að akademískt bak­bein pen­inga­stefnu Seðla­bank­ans – þar sem svo­nefnd Taylor-­kenn­ing er kjarn­inn í nálg­un­inni – ætti ekki við um íslenskar aðstæð­ur­. Það væri hægt að not­ast við þá aðferða­fræði í stærri hag­kerf­um, en ekki á Ís­landi. Það er alltaf svo­lítið slá­andi að heyra þessar efa­semdir frá virtum fræði­mönn­um, enda er mikið í húfi þegar kemur að pen­inga­stefn­unni og mik­il­vægt að sátt ríki um virkni henn­ar.

Úr takti við umheim­inn

Nú þegar vaxta­stigið á Íslandi virð­ist ekki vera í nein­u ­sam­hengi við veru­leik­ann, þá væri ágætt að fá fram ít­ar­legri rök hjá pen­inga­stefnu­nefnd­inni í næstu fund­ar­gerð sinni fyr­ir­ ­vaxta­okr­inu sem nefndin ákveður að leggja á almenn­ing og fyr­ir­tæki. Það má ver­a að nefnd­ar­menn, með sína menntun og reynslu í fartesk­inu, taki lítið mark á gagn­rýni og telji almenn­ing, sér­fræð­inga, blaða­menn og for­svars­menn ­fyr­ir­tækja á Íslandi – svo ein­hverjir séu nefndir – ekki hafa nægi­legan skiln­ing hag­fræði­legum ákvörð­un­um.

Ef svo er, þá ætti að vera auð­velt að draga fram á­stæð­urnar fyrir því að vaxta­stigið á Íslandi er eins og það er núna. Í al­gjörum ótakti við verð­bólg­una, alþjóð­legar aðstæður og verð­bólgu­horfur næst­u miss­era. Það er ekki auð­velt að átta sig á því, hvað það er sem ræður ferð­inni þegar kemur að vaxta­stig­inu, og því er mikil þörf fyrir mikla umræðu um þessi mál. Eitt er víst, og það er að það er ekki hægt að treysta því að stjórn­mála­menn leiði umræð­una um mál­ið, enda hafa þeir lít­inn sem engan áhuga á því að breyta fram­kvæmd pen­inga­stefn­unnar sé litið til reynslu síð­ustu ára­tuga.