Allt að 1.600 MW af vindafli áætluð á Íslandi

Ketill Sigurjónsson, lögfræðingur og MBA, heldur áfram að fjalla ítarlega um möguleika á virkjun vindorku hér á landi.

Auglýsing

Í þess­ari seinni grein um íslenska vind­orku er sjónum beint nánar að því af hverju skyn­sam­legt er að nýta vind­inn hér til raf­orku­fram­leiðslu. Og reynt að meta hversu mikil vind­orka kann að verða virkjuð á Íslandi á kom­andi árum. Ein sviðs­myndin hljóðar upp á 1.600 MW af vindafli innan tveggja ára­tuga.



Einnig er hér fjallað um það hver af stóru íslensku orku­fyr­ir­tækj­unum hafa sýnt vind­orkunni áhuga. Þar hefur Lands­virkjun verið í far­ar­broddi, en HS Orka virð­ist og vera áhuga­söm. Í grein­inni er svo líka vikið að nýlegri nið­ur­stöðu Skipu­lags­stofn­unar vegna mats á umhverf­is­á­hrifum fyr­ir­hug­aðrar vind­virkj­unar Lands­virkj­unar í nágrenni Búr­fells. Sú nið­ur­staða gæti reynst þrösk­uldur fyrir nýt­ingu á íslenskri vind­orku á stórum hluta lands­ins.

Auglýsing



Fyrri grein mín um íslenska vind­orku birt­ist hér á Kjarn­anum um miðjan des­em­ber á nýliðnu ári. Og sem fyrr skulu les­endur minntir á að grein­ar­höf­undur kemur að und­ir­bún­ingi vind­orku­verk­efna hér á landi. Þar er m.a. um að ræða áætl­anir um nákvæmar vind­mæl­ingar í nágrenni Mos­fells­heið­ar, með það að mark­miði að virkja vind­inn á því svæði reyn­ist vind­að­stæður þar með þeim hætti sem vænt­ingar eru um.

Sam­an­tekt

Vegna þess að greinin er nokkuð löng, eru hér í byrjun teknar saman helstu álykt­anir eða nið­ur­stöð­ur:

  • Góðar veð­ur­fars­legar aðstæður á Íslandi og lækk­andi kostn­aður í vind­orku­tækni veldur því að virkjun vinds­ins er orð­inn raun­hæfur kostur hér á landi. Þau tíma­mót kunna að hafa veru­leg áhrif á fram­tíð­ar­þróun raf­orku­fram­leiðslu á Íslandi og dregið gæti úr þörf á nýjum vatns­afls- og jarð­varma­virkj­un­um.

  • Gera má ráð fyrir því að á næstu tíu til tutt­ugu árum rísi hér a.m.k. um. 300-400 MW af vindafli. Og ennþá meira ef raf­strengur verður lagður milli Íslands og Evr­ópu.

  • Sam­kvæmt nýlegri skýrslu Kviku banka og Pöyry er lík­leg­ast að virkjuð vind­orka hér muni nema um 550 MW innan tveggja ára­tuga (ef til sæstrengs kem­ur). Hæsta sviðs­mynd fyr­ir­tækj­anna gerir þó ráð fyrir allt að þrefalt meira vindafli. Spá Kviku/Pöyry um upp­bygg­ing­ar­hraða vinda­fls á Íslandi virð­ist var­færin fremur en hitt.

  • Vind­ur­inn á Íslandi gæti með þessu stuðlað að mik­il­vægri aukn­ingu útflutn­ings­tekna. M.ö.o. þá kann nýt­ing á þess­ari end­ur­nýj­an­legu nátt­úru­auð­lind, sem hingað til hefur ein­fald­lega blásið frá okk­ur, orðið þjóð­inni góð tekju­lind.

  • Til að ná fram bæði nauð­syn­legri hag­kvæmni og sátt um stað­setn­ingu stórra vind­mylla, er mik­il­vægt að vanda mjög stað­ar­val. Miklu skiptir að vind­að­stæður séu með besta móti, en einnig þarf að gæta vel að umhverf­is­á­hrifum og þ.m.t. sjón­rænum áhrif­um. Þannig ætti að mega tryggja að virkjun vinds hafi almennt minni umhverf­is­á­hrif heldur en jarð­varma­virkj­anir eða stórar vatns­afls­virkj­an­ir.

  • Vegna afstöðu Skipu­lags­stofn­unar er nú óvíst um fram­kvæmdir Lands­virkj­unar við s.k. Búr­fellslund, á mörkum hálend­is­ins ofan Búr­fells. Ýmsar aðrar stað­setn­ingar kunna þó að vera áhuga­verðar fyrir Lands­virkjun til að virkja vind - og jafn­vel betri þegar sjón­rænu áhrifin eru tekin með í reikn­ing­inn.

  • Það hversu hröð aukn­ing verður í nýt­ingu vind­orku á Íslandi á kom­andi árum mun mjög ráð­ast af því hvort sæstrengur verður lagður milli Íslands og Evr­ópu. Án sæstrengs mun íslensk vind­orka þó vafa­lítið verða eitt­hvað virkj­uð, en þá mun skipta miklu hversu góðan aðgang rekstr­ar­að­ilar vind­virkj­ana hafa hér að vara­afli.

  • Sam­spil vinda­fls og stýr­an­legs vatns­afls getur verið hag­kvæmt við raf­orku­fram­leiðslu. Nýt­ing vatns­afls með miðl­un­ar­lónum er umfangs­mikil starf­semi á Íslandi og því hentar vel að virkja hér vind­inn líka og nýta umrætt sam­spil.

  • Vind­ur­inn er auð­lind sem orðið er tíma­bært og skyn­sam­legt að nýta hér á landi, bæði til verð­mæta­sköp­unar og til að draga úr þörf á nýjum vatns­afls- og jarð­varma­virkj­un­um. Þannig mæla bæði hag­kvæmni og hóg­vær umhverf­is­á­hrif með því að við virkjum vind­inn.

Nei­kvætt álit Skipu­lags­stofn­unar vegna Búr­fellslundar

Áður en lengra er haldið verður hér minnst á nýj­ustu tíð­indin af vind­orku á Íslandi. Frá því fyrri grein mín um um þetta efni birtist, hefur Skipu­lags­stofnun kynnt álit sitt vegna mats á umhverf­is­á­hrifum fyr­ir­hug­aðs vind­orku­verk­efnis Lands­virkj­unar í nágrenni Búr­fells (s.k. Búr­fellslund­ur).

Nið­ur­staða Skipu­lags­stofn­unar gagn­vart verk­efn­inu var nei­kvæð og hlýtur það að valda Lands­virkjun von­brigð­um. Enda var fyr­ir­tækið búið að leggja mikla vinnu og metnað í þetta verk­efni og hefur sjálf­sagt gert sér vonir um allt aðra og jákvæð­ari nið­ur­stöðu. Af eldri fréttum af verk­efn­inu má ráða að Lands­virkjun hafi gert ráð fyrir því, að þarna yrði risin stærðar vind­virkjun jafn­vel strax haustið 2017. Sem nú er aug­ljóst að mun ekki ganga eft­ir.

Í stuttu máli þá fann Skipu­lags­stofnun ýmis­legt að verk­efn­inu og telur ástæðu til að það verði end­ur­met­ið. Í áliti stofn­un­ar­innar er Lands­virkjun hvött til þess að leita ann­arrar stað­setn­ingar og/eða huga að smærra verk­efni á við­kom­andi svæði, en fyr­ir­hugað heild­ar­afl umræddrar vind­virkj­unar skv. áætl­unum Lands­virkj­unar er 200 MW. Ekki er ennþá ljóst hvernig Lands­virkjun mun nákvæm­lega bregð­ast við þess­ari nið­ur­stöðu Skipu­lags­stofn­un­ar.

Skipu­lags­stofnun á varð­bergi gagn­vart mið­há­lend­inu

Helsta ástæða þess hversu nei­kvæð eða tor­tryggin Skipu­lags­stofnun er gagn­vart umræddu vind­orku­verk­efni Lands­virkj­unar þarna í nágrenni Búr­fells, er stað­setn­ing­in. Þ.e. að mann­virk­in, sem myndu verða innan skipu­lags­svæðis mið­há­lend­is­ins, falli „illa að áherslum Lands­skipu­lags­stefnu 2015-2026 á vernd víð­erna og lands­lags­heilda“. Þarna hefur því umrædd Lands­skipu­lags­stefna að því er virð­ist úrslita­á­hrif, en hún var sam­þykkt á Alþing í mars s.l. í formi þings­á­lykt­unar.

Vand­fundið jafn­vægi milli víð­erna mið­há­lendis og byggðra svæða

Það er reyndar athygl­is­vert að þarna í nágrenni Búr­fells­virkj­un­ar, þar sem Búr­fellslundur átti að rísa, eru nú þegar umfangs­mikil mann­virki og þ.m.t. háspennu­línur (sem gætu tekið við raf­orkunni frá vind­virkj­un). Þess vegna er virkjun vinds á þessu svæði, að mati þess sem þetta skrif­ar, umhverf­is­vænni kostur en það að ætla að reisa nýjar vatns­falls- eða jarð­varma­virkj­anir við nátt­úruperlur eða á lítt snortnum svæð­um.

Í því sam­hengi má nefna sem dæmi fyr­ir­hug­aða Hólmsár­virkj­un, Hval­ár­virkj­un, jarð­varma­virkj­anir við Eld­vörp og Krýsu­vík o.fl. Varla eru þetta fýsi­legri virkj­un­ar­kostir út frá umhverf­is­á­hrif­um, heldur en vind­myllur á mesta virkj­ana­svæði lands­ins við Þjórsá.

Það er líka umhugs­un­ar­efni hvort t.a.m. áætluð Hvamms­virkj­un, með miðl­un­ar­lóni á ægi­fögrum stað í neðri hluta Þjórsár og í nágrenni Heklu, sé umhverf­is­vænni kostur heldur en vind­myllur við virkj­ana­svæðið og miðl­an­irnar ofan Búr­fells. M.ö.o. þá er ekki endi­lega æski­legt að laga­leg skil­grein­ing á víð­ernum eða mið­há­lendi valdi því að þrýst­ingur á virkj­anir utan þess auk­ist. En það mun senni­lega og jafn­vel óhjá­kvæmi­lega ger­ast, ef sú túlkun sem fram kemur í umræddu áliti Skipu­lags­stofn­unar verður meg­in­regla. Þarna þarf mögu­lega að huga betur að því sem kalla mætti jafn­vægið milli víð­erna og aðliggj­andi byggðra svæða.

Óheppi­legt stað­ar­val Lands­virkj­un­ar?

Vissu­lega eru þó ýmis rök til þess að fara sér­stak­lega var­lega í að stað­setja stórar vinda­fls­stöðvar (eða aðrar virkj­anir og mann­virki) innan mið­há­lend­is­ins, þar sem ennþá er gott tæki­færi til að varð­veita nátt­úru og víð­erni. Aug­ljós­lega breytir þyrp­ing stórra vind­mylla ásýnd við­kom­andi víð­erna veru­lega. Og slíkt er að mati Skipu­lags­stofn­unar úr takti við áður­nefnda Lands­skipu­lags­stefnu. Þess vegna má kannski álíta það eðli­lega ábend­ingu hjá stofn­un­inni að önnur stað­setn­ing kunni að vera æski­legri.

Í þessu ljósi var óheppi­legt hjá Lands­virkjun að velja stór­brotna nátt­úr­una og víð­ernin þarna á mörkum hálend­is­ins í nágrenni Heklu sem upp­hafs­stað fyrir umfangs­mikla virkjun vind­orku á Íslandi. Það er þó vel að merkja svo að und­ir­bún­ingur Lands­virkj­unar að þessu verk­efni var byrj­aður löngu áður en umrædd Lands­skipu­lags­stefna var sam­þykkt. Því má segja, að þarna hafi þróun umhverf­is­mála á Íslandi ein­fald­lega farið fram úr orku­fyr­ir­tæk­inu.

Hvernig sem á end­anum fer með Búr­fellslund, þá mun áður­nefnt álit Skipu­lags­stofn­unar óhjá­kvæmi­lega seinka áformum Lands­virkj­unar um að virkja hér vind­inn. Skv. frétt á vef fyr­ir­tæk­is­ins hyggst Lands­virkjun nú „nýta sér þá þekk­ingu og reynslu sem fram hafa komið í ferl­inu til frek­ari þró­unar og und­ir­bún­ings vind­orku á Ísland­i“. Ekki er aug­ljóst hvað þessi almenna yfir­lýs­ing nákvæm­lega tákn­ar. Þó er alveg skýrt að Lands­virkjun er eftir sem áður áhuga­söm um virkjun vind­orku hér (og þá eftir atvikum á síður umdeildum svæð­u­m).

Eðli­legt að nýta hag­kvæma nátt­úru­auð­lind

Hafa ber í huga að umrædd nið­ur­staða Skipu­lags­stofn­unar er mats­kennd og ekki yfir gagn­rýni haf­in. Þá er heldur ekki víst að þetta álit Skipu­lags­stofn­unar merki að stofn­unin muni almennt eða oft­ast leggj­ast gegn þyrp­ingu stórra vind­mylla innan mið­há­lend­is­ins. Þarna væri kannski æski­legt að fá fram skýr­ari við­mið, enda má búast við því að sum sveit­ar­fé­lög á Íslandi séu farin að huga að því að skipu­leggja svæði undir vind­myllur innan sinna lög­sögu­marka, m.a. á mið­há­lend­inu.

Það er engu að síður jákvætt að með áliti Skipu­lags­stofn­unar um s.k. Búr­fellslund eru komnar fram vissar vís­bend­ingar um þær áherslur sem stofn­unin hefur gagn­vart vind­orku­mann­virkj­um. Nú geta orku­fyr­ir­tæki hér haft hlið­sjón af þess­ari umfjöll­un, áherslum og nið­ur­stöðu Skipu­lags­stofn­unar til að þróa vind­orku­verk­efni sín áfram. Enda er bæði eðli­legt og mik­il­vægt að við Íslend­ingar nýtum tæki­færin í vind­orkunni, sem í mörgum til­vikum yrði bæði hag­kvæmur og umhverf­is­vænn kostur til raf­orku­öfl­un­ar.

Hug­tök á reiki

Það er athygl­is­vert að í umræddu áliti sínu forð­ast Skipu­lags­stofnun að nota hug­takið vindlundur (öf­ugt við það sem Lands­virkjun jafnan ger­ir). Enda er orðið vindlundur ekki heppi­legt, líkt og ég impraði á í fyrri grein minni.

Þess í stað talar Skipu­lags­stofnun um vind­orku­ver þarna í áliti sínu. Sem er kannski heldur ekki gott orð, því hug­takið „orku­ver“ minnir fremur á þau mann­virki sem nýta elds­neyti til raf­magns­fram­leiðsl­unnar (sbr. kola­orku­ver eða kjarn­orku­ver). Þessi hug­taka­notkun Skipu­lags­stofn­unar er a.m.k. ekki að leggja mikla áherslu á end­ur­nýj­an­leika orkunnar né þá kolefna­lausu raf­orku­fram­leiðslu sem knúin er af vindi. Þetta er kannski smá­at­riði en er samt til­efni til íhug­un­ar.

Nefna má að í við­auka með lögum um mat á umhverf­is­á­hrifum má sjá orðið „vind­bú“ yfir virkj­anir af þessu tagi. Það orð eða hug­tak virkar nokkuð skond­ið, en á lík­lega að vera þýð­ing á enska hug­tak­inu wind farm. Hug­taka­notkun hér­lendis um vind­ork­una er sem sagt nokkuð á reiki og tíma­bært að fram komi hnit­miðað og lýsandi orð, sem fellur vel að íslensku máli.

Nýt­ing­ar­hlut­fall vind­virkj­ana á Íslandi getur orðið óvenju hátt

Í dag er sára­lítil vind­orka virkjuð á Íslandi. Þær vind­myllur sem hafa verið settar hér upp eiga meira skylt við til­rauna­verk­efni en virkj­un­ar­fram­kvæmd­ir. Árangur þess­ara til­rauna­verk­efna rennir þó stoðum undir það að nátt­úr­legar aðstæður hér henti vel til að virkja vind­inn. Og kunna þær víða að jafn­ast á við það sem best ger­ist erlend­is, þ.e. vel yfir 40% nýt­ing­ar­hlut­fall.

Dæmi um svo hátt nýt­ing­ar­hlut­fall vinda­fls­stöðva á landi er fremur fátítt í öðrum lönd­um. En þekk­ist þó t.d. á Nýja Sjá­landi, í suð­ur­hluta Ástr­al­íu, á fáeinum stöðum í Nor­egi og í Mið-Vest­ur­ríkjum Banda­ríkj­anna. Víð­ast hvar í heim­inum er nýt­ing­ar­hlut­fall vinda­fls­stöðva á landi aftur á móti tölu­vert lægra og stundum miklu lægra.

Hátt nýt­ing­ar­hlut­fall er mik­il­vægur hvati til að virkja vind

Á þeim svæðum þar sem nýt­ing­ar­hlut­fall vinda­fls­stöðva er nálægt með­al­tali eða þar und­ir, er starf­semin oft ekki hag­kvæm nema til staðar sé mjög hátt raf­orku­verð og/eða opin­ber stuðn­ingur við vind­orku. Með lækk­andi kostn­aði í vind­orku­tækni er raf­orku­fram­leiðsla af þessu tagi þó á sumum svæðum orðin sam­keppn­is­hæf við flesta aðra orku­gjafa og það án sér­stakra íviln­ana. Þetta kemur t.a.m. vel fram í nýj­ustu grein­ingu fjár­mála­fyr­ir­tæk­is­ins Laz­ard á kostn­aði við raf­orku­fram­leiðslu.

Fyr­ir­liggj­andi upp­lýs­ingar um vinda­far hér á landi og reynslan af þeim vind­myllum sem hér hafa verið starf­ræktar und­an­farin ár, gefa sterkar vís­bend­ingar um að hér á Íslandi geti vind­orka keppt við aðra hefð­bundn­ari virkj­un­ar­kosti. Og það jafn­vel þó svo raf­orku­verð hér sé lágt í sam­an­burði við flest nágranna­lönd okk­ar.

Íslensk vind­orka er sam­keppn­is­hæfur kostur

Á sama tíma og kostn­aðar við vind­orku hefur farið lækk­andi, vegna tækni­þró­unar og auk­innar fram­leiðslu vind­tækni­fyr­ir­tækja, hafa flestir hag­kvæm­ustu virkj­un­ar­kost­irnir í íslensku vatns­afli og jarð­varma þegar verið nýtt­ir. Fyrir vikið hefur kostn­að­ar­munur hér á vind­orku ann­ars vegar og nýjum hefð­bundnum virkj­unum hins veg­ar, farið lækk­andi á und­an­förnum árum.  

Og nú er komin upp sú áhuga­verða staða að íslensk vind­orka kann að verða ódýr­ari en sum þau jarð­varma­verk­efni sem hér eru á dag­skrá skv. gild­andi Ramma­á­ætlun. Afleið­ingin gæti orðið sú að virkjun íslenskrar vind­orku komi til með að hægja á upp­bygg­ingu nýrra jarð­hita­virkj­ana. Virkjun vind­orku á Íslandi yrði meira að segja í ein­hverjum til­vikum senni­lega ódýr­ari en sumar þær vatns­afls­virkj­anir sem nú eru til­greindar í bið­flokki Ramma­á­ætl­un­ar.

Það hversu virkjun vind­orku mun vaxa hratt hér á landi á kom­andi árum mun þó að veru­legu leyti ráð­ast af kostn­aði við aðgang að vara­afli. Þarna birt­ist helsti veik­leiki vind­orkunnar þegar þessi kostur er borin saman við jarð­varma­virkj­anir og vatns­afls­virkj­anir með miðl­un. Þ.e. sveiflu­kennd fram­leiðsla. En þá kemur að áhuga­verðu sam­spili vind­orku og vatns­afls.

Vind­orka hentar vatns­afls­kerfi vel

Á Íslandi er mestur hluti raf­orkunnar fram­leiddur með stórum vatns­afls­virkj­un­um, sem fá vatnið frá umfangs­miklu kerfi miðl­un­ar­lóna. Slíkar aðstæður henta vel fyrir þróun vinda­fls­stöðva. Þegar vind­ur­inn blæs (þ.e. vinda­fls­stöð skilar miklum afköst­um) og vatns­staða í lóni er ekki í hámarki getur verið hag­kvæmt að spara vatn­ið, þ.e. hægja á rennsli og raf­orku­fram­leiðslu vatns­afls­virkj­un­ar­inn­ar. Og láta vindaflið mæta minni afköstum vatns­afls­virkj­un­ar­inn­ar.  Einnig getur nýt­ingu vind­orku í sam­spili við vatns­afls­virkjun lág­markað að vatn þurfi að renna á yfir­falli.

Þegar vindur er lít­ill getur svo verið hag­kvæmt að keyra vatns­afls­virkj­un­ina á fullum afköst­um. Og það vill einmitt svo til að hér á landi eru vind­skil­yrði til raf­orku­fram­leiðslu oft síst þegar inn­rennsli í miðl­un­ar­lón er í hámarki – og vind­skil­yrði best þegar inn­rennslið er í lág­marki. Sam­spil vinda­fls og stýr­an­legs vatns­afls er því að ýmsu leyti skyn­sam­leg leið til að hámarka hag­kvæmni og um leið draga úr þörf á enn fleiri vatns­afls­virkj­unum og miðl­un­ar­lón­um.

Skyn­sam­leg aflaukn­ing í núver­andi vatns­afls­virkj­unum

Að auki getur virkjun vind­orku gert það ennþá hag­kvæmara en ella að bæta afli í núver­andi vatns­afls­virkj­anir (hér má hafa í huga yfir­stand­andi stækkun Lands­virkj­unar á Búr­fells­virkjun um 100 MW). Slíkt er góð leið til að auka raf­orku­fram­boð með hóg­værum til­kostn­aði og óvenju litlum umhverf­is­á­hrif­um. Þetta eru enn ein rökin fyrir því að æski­legt er að vind­orkan verði virkjuð hér á Íslandi.

Lands­virkjun og HS Orka áhuga­söm um að virkja vind­inn

Þessi umræddi ávinn­ingur af sam­spili vatns­afls og vind­virkj­ana er senni­leg meg­in­á­stæða þess að af stóru raf­orku­fyr­ir­tækj­unum þremur er það fyrst og fremst Lands­virkjun sem sýnt hefur nýt­ingu vind­orku áhuga. Lands­virkjun er jú það orku­fyr­ir­tækj­anna sem er með lang­mest af vatns­afli og mest­allt það vatns­afl fer um miðl­un­ar­lón. HS Orka og ON eru aftur á móti fyrst og fremst jarð­varma­fyr­ir­tæki.

Af síð­ustu árs­skýrslu HS Orku (þ.e. vegna rekstr­ar­árs­ins 2015) má þó sjá að það fyr­ir­tæki er einnig byrjað að huga að þeim mögu­leika að nýta vind­orku (á Reykja­nesskaga). Sá áhugi sprettur vafa­lítið af því hversu vind­orkan er orðin hag­kvæmur kostur miðað við jarð­var­mann. Fróð­legt verður að sjá hvernig þessar athug­anir HS Orku munu þró­ast. Önnur fyr­ir­tæki eru einnig að huga að bygg­ingu umtals­verðra vind­virkj­ana hér, sbr. Arctic Hydro, Biokraft o.fl.

Orku­veita Reykja­víkur áhuga­söm um kaup á vind­orku

Lítið hefur heyrst af áhuga Orku­veitu Reykja­víkur (eig­anda Orku nátt­úr­unn­ar/ON) á að virkja vind­inn. Á móti kemur að það er einmitt ON sem kaupir ork­una frá vind­myll­unum tveimur í Þykkva­bæ, sem eru í eigu Biokraft. Og ON mun einnig hafa lýst áhuga sínum á að kaupa raf­ork­una af fyr­ir­hug­aðri 45 MW vinda­fls­stöð Biokraft sem nú er áætluð við Þykkva­bæ.

Hafa má í huga að fallandi fram­leiðsla í Hell­is­heið­ar­virkjun veldur því að ON þarf aðgang að meiri orku. Í þessu skyni þarf fyr­ir­tækið á næstu árum að eyða tug­millj­örðum ISK í nýjar bor­anir eftir meiri jarð­hita til þess eins að við­halda raf­orku­fram­leiðslu Hell­is­heið­ar­virkj­un­ar. Þessi fjár­fest­ing er aug­ljós­lega mik­il­væg til að ON/OR geti örugg­lega sinnt almanna­þjón­ustu sinni og um leið staðið við samn­inga sína við Norð­urál.

Eins og staðan er í dag virð­ist ON ekki vera farin að huga að virkjun vinds. Það er áhuga­vert að fyrir sömu fjár­fest­ingu eins og þarna á nú að setja í nýjar bor­holur og nið­ur­dæl­ingu fyrir Hell­is­heið­ar­virkj­un, þ.e. ISK 20-25 millj­arða, hefði ON getað reist um 150 MW vinda­fls­stöð. Sem sagt meira en þrisvar sinnum stærri virkjun en Biokraft áformar nú í Þykkva­bæ. Þeir fjár­munir fara aftur á móti í það eitt að við­halda jarð­varma­öflun fyrir Hell­is­heið­ar­virkj­un, sem er þó mjög nýleg virkj­un.

Lítil og aft­ur­kræf umhverf­is­á­hrif gera vind­orku ennþá áhuga­verð­ari

Auk lækk­andi kostn­aðar verður virkjun vind­orku á Íslandi ennþá áhuga­verð­ari þegar einnig er tekið til­lit til umhverf­is­á­hrifa virkj­ana og aft­ur­kræfni á því raski sem virkj­un­ar­fram­kvæmdum fylg­ir. Virkjun jarð­varma fylgja t.a.m. ýmsir ókost­ir, líkt og brenni­steins­mengun og losun koldí­oxíðs (auk óvissunnar um hnignun jarð­varma­geym­is­ins). Og stórar vatns­afls­virkj­anir valda veru­legri umhverf­is­rösk­un; kalla oft á stór miðl­un­ar­lón, skurði og aðrar umfangs­miklar veitu­fram­kvæmd­ir. Auk stíflu­mann­virkja og upp­söfnun jök­ul­leirs á bökkum miðl­un­ar­lóna sem svo fýkur yfir aðlæg gróð­ur­lendi.

Virkjun vinds­ins er aftur á móti þess eðlis að slík mann­virki hafa oft­ast lítil umhverf­is­á­hrif og áhrifin fyrst og fremst sjón­ræn. Þar að auki er til­tölu­lega ein­falt að fjar­lægja slík mann­virki að afloknum líf­tím­anum og því góðir mögu­leikar á að var­an­leg ummerki verði með allra minnsta móti. Með hlið­sjón af þessu, svo og kostn­aði mis­mun­andi teg­unda virkj­ana, hlýtur virkjun vind­orku á Íslandi að telj­ast áhuga­verð. Um leið kann að vera til­efni til að við Íslend­ingar gætum meira hófs við að reisa nýjar vatns­afls- og jarð­varma­virkj­an­ir. Og hugum þess í stað í auknum mæli að vindafl­inu.

Ein­hæfur aflok­aður raf­orku­mark­aður er tak­mark­andi

Að öllu saman teknu virð­ist virkjun vind­orku góður kostur fyrir Íslend­inga. Þess vegna er líka til­efni til að reyna að spá fyrir um hversu mikið verður um að vinda­fls­stöðvar rísi hér á kom­andi árum og ára­tug­um.

Í því sam­bandi skiptir auð­vitað máli að Ísland er ein­angrað raf­orku­kerfi og raf­orku­fram­leiðsla hér hefur ekki aðgang að stórum áhuga­verðum mörk­uðum líkt og flest önnur Evr­ópu­lönd hafa. Og vegna þess hversu hlut­fall stór­iðju í raf­orku­notk­un­inni hér er gríð­ar­lega og óvenju­lega hátt, þarf raf­orku­fram­boðið hér að vera afar stöðugt. Í slíku raf­orku­kerfi eru mögu­leikar stórra vinda­fls­stöðva tak­mark­að­ir.

Það er því svo að óstöð­ug­leiki vind­orkunnar frá einum degi til ann­ars í litlu raf­orku­kerfi, sem fyrst og fremst fram­leiðir fyrir stór­iðju, er þrösk­uldur fyrir nýt­ingu vind­orku á Íslandi. Aðstaðan yrði allt önnur og áhuga­verð­ari ef við hefðum aðgang að miklu stærri raf­orku­mark­aði.

Sæstrengur gæti gert íslenska rokið afar verð­mætt

Sú fremur þrönga staða sem hið ein­angr­aða og stór­iðju­mið­aða raf­orku­kerfi hér veldur vind­orku, myndi breyt­ast veru­lega ef/þegar Ísland teng­ist Evr­ópu með sæstreng. Slík teng­ing við stóran raf­orku­mark­að, t.d. þann breska, gæti skapað grunn að því að íslensk vind­orka yrði ný og mik­il­væg útflutn­ings­vara. Þess vegna kann að verða áhuga­vert fyrir lands­menn að vinna að því að auka gjald­eyr­is­tekjur sínar í fram­tíð­inni með því að fanga ork­una í „íslenska rok­inu“.

Áhuga­verð tæki­færi í samn­ingum um nýja græna orku

En jafn­vel þó svo íslenski raf­orku­mark­að­ur­inn sé í dag hóf­lega áhuga­verður fyrir vind­orku­fjár­fest­ing­ar, þá eru til staðar athygl­is­verð tæki­færi fyrir íslenska vind­orku jafn­vel án sæstrengs. Þar kemur m.a. til áður­nefnt hag­kvæmt sam­spil vind­orku og vatns­afls. Ekki síður skiptir hér máli að nokkur Evr­ópu­lönd eru áhuga­söm um samn­inga sem fela í sér að auka hlut­fall end­ur­nýj­an­legrar kolefn­is­lausrar raf­orku innan mark­aðs­svæðis ESB/EES. Þannig samn­ingar eru t.d. að tryggja nýjum norskum vind­orku­verum góðar auka­tekj­ur.

Ámóta fyr­ir­komu­lag mun í fram­tíð­inni efa­lítið flýta fyrir upp­bygg­ingu vinda­fls og mögu­lega ann­arra virkj­ana á Íslandi og verða til þess að auka arð­semi í íslenska raf­orku­geir­an­um. Þarna er um að ræða mjög áhuga­verða mögu­leika fyrir íslensk orku­fyr­ir­tæki. Til sam­an­burðar má hafa í huga að auka­greiðsl­urnar ein­ar, sem nýjar vind­virkj­anir í Nor­egi njóta vegna umrædds fyr­ir­komu­lags, eru oft hærri heldur en það sem stór­iðja hér greiðir íslensku orku­fyr­ir­tækjum fyrir raf­ork­una! Þetta á t.d. bæði við um raf­orku­verðið sem Elkem og Norð­urál greiða.

Pöyry spáir allt að 1.600 MW í vind­virkj­unum á Íslandi fyrir 2035

Sam­kvæmt skýrslu sem Kvika banki og Pöyry unnu nýlega fyrir Atvinnu- og nýsköp­un­ar­ráðu­neytið er gert ráð fyrir því að skv. hárri sviðs­mynd kunni vind­virkj­anir á Íslandi að verða með 1.600 MW af upp­settu afli árið 2035 (þ.e. ef sæstrengur verður lagður milli Bret­lands og Íslands). Sam­kvæmt mið­spá eða mið-sviðs­mynd með sæstreng gera Kvika/Pöyry ráð fyrir 550 MW af vindafli.

Til sam­an­burðar má hafa í huga að sam­an­lagt afl allra virkj­ana á Íslandi núna er um 2.800 MW. Ef til sæstrengs kemur eru því, að mati Kviku/Pöyry, geysi­mikil vaxt­ar­tæki­færi í því að beisla vind­inn hér á landi. Og það jafn­vel þó svo miðað sé við mið­spá fyr­ir­tækj­anna, en ekki háu sviðs­mynd­ina.

Umfjöllun Kviku og Pöyry um íslenska vind­orku var mjög almenn

Í umræddri skýrslu Kviku/Pöyry kemur einnig fram það mat skýrslu­höf­unda að miðað við mið­spá verði vind­orka ekk­ert nýtt til raf­orku­fram­leiðslu hér nema með til­komu sæstrengs. Ólík­legt virð­ist að sú ályktun eða spá skýrslu­höf­unda gangi eft­ir; þarna virð­ast mögu­leikar íslenskrar vind­orku hafa verið van­metnir (og/eða hröð upp­bygg­ing nýrra jarð­varma­virkj­ana ofmet­in). Enda er aug­ljóst að skýrslu­höf­undar hug­uðu lítt að því hvað ódýr­ustu kostir í vindafli á Íslandi eru lík­legir til að kosta. Þess í stað virð­ist sem Kvika/Pöyry hafi látið nægja að setja með­al­verð á virkjun vind­orku og það verð er enn sem komið er nokkuð hátt.

Fyrir vikið virð­ast álykt­anir skýrslu­höf­unda um tæki­færin í íslenskri vind­orku vera mjög almenns eðlis og óná­kvæm­ar. Ekki verður fram­hjá því litið hversu hag­kvæm og ódýr vind­orku­tæknin er orðin og að nokkrir eða jafn­vel margir staðir á Íslandi eru lík­legir til að geta skilað óvenju góðu nýt­ing­ar­hlut­falli. Að auki er lík­legt að kostn­aður í vind­orku­tækn­inni eigi eftir að lækka ennþá meira á kom­andi árum. Það virð­ist því hæpið að mið­spá Kviku/Pöyry um litla sem enga virkjun vind­orku hér án sæstrengs gangi eft­ir. En vissu­lega dregur hinn ein­hæfi aflok­aði íslenski raf­orku­mark­aður úr tæki­færum þess að virkja hér vind­inn, líkt og nefnt var fyrr í þess­ari grein.

Sæstrengur er ekki for­senda þess að virkja vind­inn á Íslandi

Tekið skal fram að Kvika/Pöyry álíta sæstreng ekki algera for­sendu þess að vindur verði virkj­aður á Íslandi. Í s.k. hárri sviðs­mynd fyr­ir­tækj­anna án sæstrengs er gert ráð fyrir að um 400 MW af vindafli rísi hér fyrir 2035. Skýrslu­höf­undar eru því ber­sýni­lega með­vit­aðir um að hér eru tæki­færi til að byggja upp sam­keppn­is­hæfar vinda­fls­stöðvar án sæstrengs - að því gefnu að eft­ir­spurn eftir raf­orku verði sterk. Enda segir bein­línis í skýrsl­unni að vind­orka gæti „orðið hag­kvæm­ari kostur en jarð­varma­virkj­anir í náinni fram­tíð“. Skýrslan var vel að merkja að mestu unnin á árinu 2015 og það vill svo til að nú árið 2017 virð­ist sem þessi „nána fram­tíð“ kunni að vera runnin upp.

Rísa hér 400 MW af vindafli á næsta ára­tug?

Að mati grein­ar­höf­undar er rök­rétt að hér rísi u.þ.b. 300-400 MW af vindafli innan eins til tveggja ára­tuga, jafn­vel þó svo engin ákvörðun verði tekin um sæstreng. Spá af þessu tagi má t.d. rök­styðja með því, að á þeim svæðum á Íslandi þar sem vind­að­stæður eru óvenju hag­stæðar er lík­legt að með­al­kostn­aður fram­leiddrar raf­orku á líf­tíma vind­virkj­unar sé lægri en sam­bæri­legur kostn­aður sumra þeirra jarð­varma­virkj­ana sem fyr­ir­hug­aðar eru skv. Ramma­á­ætl­un. Þess vegna eru góðar líkur á að hér verði tölu­verður áhugi á að virkja vind­orku jafn­vel án sæstrengs.

Talan 300-400 MW er að sjálf­sögðu óviss og hún gæti orðið eitt­hvað lægri eða eitt­hvað hærri. Komi til sæstrengs yrði svo ennþá meiri íslensk vind­orka virkj­uð. En einnig þá er óvissan mik­il; mögu­lega myndi þetta ger­ast mjög rólega líkt og lág­spá Kviku/Pöyry gerir ráð fyr­ir. Mið­spá Kviku/Pöyry hljóðar upp á um 550 MW og háspá þeirra um 1.600 MW. Svo er ekki heldur úti­lokað að talan yrði ennþá hærri.  

Vert er að hafa í huga að vind­orku­verk­efni kalla á ýmsar rann­sóknir og afar vand­aðan und­ir­bún­ing. Og hætt er við að upp­bygg­ingin verði ansið hæg ef Skipu­lags­stofnun eða Alþingi hyggst verða erf­iður þrösk­uldur á þeirri leið að Íslend­ingar nýti þetta hag­kvæma nátt­úru­afl sem vind­ur­inn er. Slíkt myndi einkum verða vatn á myllu kostn­að­ar­samra jarð­varma­verk­efna, sem er ekki endi­lega hag­kvæm­asta né umhverf­is­vænsta leiðin til að auka hér raf­orku­fram­boð.

Fram­tíð íslenskra vinda­fls­stöðva kann að vera björt – en er vissu­lega óviss

Þegar litið er til bæði hag­kvæmni og umhverf­is­á­hrifa - og vind­orka þar borin saman við vatns­afl og jarð­varma - virð­ist lík­legt að hér á Íslandi verði vind­orka tals­vert virkjuð og það jafn­vel þó svo ekki verði af sæstreng í bráð. Á vef Icelandic Energy Por­tal má sjá hvernig skipt­ingin í upp­bygg­ingu ein­stakra teg­unda af raf­orku­fram­leiðslu á Íslandi á næstu tveimur ára­tugum gæti litið út. Að mati grein­ar­höf­undar er sú sviðs­mynd sem þar er sýnd, lík­legri til að ræt­ast heldur en mið­spáin í skýrslu Kviku/Pöyry.

Les­endur skulu þó minntir á að mögu­lega og kannski mjög lík­lega mun hvorki umrædd spá grein­ar­höf­undar né spá Kviku/Pöyry fylli­lega ræt­ast. Veru­leik­inn verður vafa­lítið eitt­hvað öðru­vísi og jafn­vel allt öðru­vísi. Þetta ættu einmitt að vera loka­orðin í öllum spám um þróun efna­hags­lífs - og þá ekki falin í örletri. En hvað sem því líður er ástæða til bjart­sýni um að vind­ur­inn skapi Íslandi senn ný og góð verð­mæti.

Höf­undur er sér­fræð­ingur á sviði orku­mála.

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Þorbjörn Guðmundsson
Er íslenska velferðarkerfið ekki lengur griðarstaður þeirra sem minnst hafa?
Kjarninn 11. janúar 2023
Takk fyrir og sjáumst á nýjum miðli á föstudag
Bréf frá ritstjóra Kjarnans vegna sameiningar við Stundina og þess að nýr framsækinn fréttamiðill verður til í lok viku.
Kjarninn 11. janúar 2023
Sverrir Albertsson
Vatn á myllu kölska
Kjarninn 11. janúar 2023
Lögreglumenn standa vörð um gröfurnar í námunni.
Berjast fyrir þorpi á barmi hengiflugs
Lítið þorp í Rínarlöndum Þýskalands er allt komið í eigu kolarisa. Fyrirtækið ætlar sér að mylja niður húsin og stækka kolanámu sína sem þegar þekur um 80 ferkílómetra. Þetta þykir mörgum skjóta skökku við í heimi sem berst við loftslagsbreytingar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri Útvarps Sögu.
Útvarp Saga telur fjölmiðlastyrki skapa tortryggni og bjóða upp á frændhygli
Fjögur fjölmiðlafyrirtæki hafa til þessa skilað inn umsögnum um frumvarp Lilju Alfreðsdóttur menningar- og viðskiptaráðherra, sem mun að óbreyttu framlengja núverandi styrkjakerfi til fjölmiðla.
Kjarninn 10. janúar 2023
Sólveig Anna Jónsdóttir formaður Eflingar.
Viðræðum slitið og Efling undirbýr verkfallsaðgerðir
Samtök atvinnulífsins hafa hafnað gagntilboði Eflingar um skammtímakjarasamning, sem kvað á um meiri launahækkanir en SA hefur samið um við aðra hópa á almennum vinnumarkaði til þessa. Efling undirbýr nú verkfallsaðgerðir.
Kjarninn 10. janúar 2023
Palestínski fáninn á lofti í mótmælum í Reykjavík. Ísraelskri lögreglu hefur nú verið fyrirskipað að rífa fánann niður á almannafæri.
Fánabann og refsiaðgerðir í Palestínu í kjölfar niðurstöðu Sameinuðu þjóðanna
Degi eftir að ný ríkisstjórn tók við völdum í Ísrael samþykkti allsherjarþing Sþ að fela Alþjóðadómstólnum í Haag að meta lögmæti hernáms Ísraelsríkis á Vesturbakkanum. Síðan þá hefur stjórnin gripið til refsiaðgerða og nú síðast fánabanns.
Kjarninn 10. janúar 2023
Gríðarlega mikil dæling á sandi á sér stað í Landeyjahöfn á hverju ári. Markarfljótið ber hundruð þúsunda tonna af jarðefnum út í sjó og það á til að safnast upp í mynni hafnarinnar.
Vilja sjúga sand af hafsbotni í stórum stíl og flytja út
Eftirspurn eftir íslenskum jarðefnum er gríðarleg ef marka má framkomin áform erlendra stórfyrirtækja um nýtingu þeirra. Vinsældir hafnarinnar í Þorlákshöfn eru samhliða mjög miklar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Meira úr sama flokkiAðsendar greinar
None