Fram­koma sægreifanna í Granda gagn­vart starfs­fólki sínu á Skaga stað­festir enn einu sinni, að hand­hafar veiði­heim­ild­anna með­höndla þær eins og um hreina einka­eign sé að ræða, í trássi við lög og rétt. Mottóið er eins og hjá Hann­esi Smára­syni forð­u­m: „Ég á þetta – ég má þetta“.

Af þessu til­efni er ástæða til að skoða, hvernig frændur vorir í Nor­egi hafa mótað stefn­una um auð­linda­nýt­ingu og ­fisk­veiði­stjórn­un. Flestir vita, að Nor­egur er vell­auð­ugt olíu­rík­i.  Frá upp­hafi olíu­vinnsl­unnar hafa þeir gætt þess vand­lega, að arð­ur­inn af olíu­auð­lind­inni, sem er skil­greind sem þjóð­ar­eign, renni í sam­eig­in­legan fjár­fest­ing­ar­sjóð, sem nú er reyndar orð­inn sá öfl­ug­asti í heim­in­um.

Sam­vinnu­rekst­ur 

Í nýút­kominni bók um, hvað Skotar geti lært af sam­skiptum Norð­ur­landa­þjóða við Evr­ópu­sam­band­ið, birt­ist fróð­leg grein um þetta efni eftir norskan nátt­úru­vís­inda­mann, Duncan Hal­ley að nafni (hann er skoskur að upp­runa, en norskur rík­is­borg­ari). Í grein­inni kemur fram, að um auð­linda­nýt­ingu og dreif­ingu arðs af auð­lind­inni gilda tvenn lög: Lögin um auð­linda­nýt­ing­una hafa að mark­mið að tryggja sjálf­bærar fisk­veiðar og þjóð­hags­lega arð­semi af rekstri útgerðar og fisk­vinnslu. Hin lögin kveða á um ­eign­ar­hald á útgerð­ar­fyr­ir­tækj­u­m ­með það að mark­miði að tryggja, að arð­ur­inn nýt­ist sem best byggð­ar­lög­um, sem byggja afkomu sína á sjáv­ar­út­vegi, með fram hinni löngu strand­lengju Nor­egs.

Þessi lög kveða á um, að fiski­skip verða að vera í eigu ein­stak­linga, sem sjálfir stunda sjó eða vinna við stjórnun útgerð­ar. Þetta hefur leitt til þess, að flestir sem stýra útgerð­ar­fyr­ir­tækjum hafa sjálfir verið virkir sem sjó­menn og/eða skip­stjórn­ar­menn.  Ef skip eru í eigu hluta­fé­lags, verður hluta­fé­lagið að vera í eigu starf­andi sjó­manna eða stjórn­enda í við­kom­andi byggð­ar­lag­i.  Fisk­vinnslu­fyr­ir­tæki mega eiga allt að 49.9%, en ráð­andi hlutur verður að vera í eigu starf­andi sjó­manna, núver­andi eða fyrr­ver­andi, sem verða að starfa við útgerð­ina. M.ö.o. hlut­hafar verða að vera tengdir útgerð­inni og byggð­ar­lag­inu. Við þetta bæt­ist síð­an, að sam­kvæmt lögum er afurða­salan í hönd­um ­sam­vinnu­fyr­ir­tækja.

Sam­fé­lags­á­byrgð

Norsk fisk­veiði­stjórnun byggir því lögum sam­kvæmt á þrennu: sjálf­bærn­i, arð­semi og sam­fé­lags­legri ábyrgð. Sjáv­ar­út­veg­ur­inn er burða­rás atvinnu­lífs í strand­byggðum Nor­egs. Ef ekki væri fyrir fisk­veið­ar, fisk­eldi og fisk­vinnslu, lægi við land­auðn í þessum byggð­ar­lög­um. Útgerð og fisk­vinnsla er ein­fald­lega for­senda atvinnu – og þar með –  ­bú­setu. Sjáv­ar­út­veg­ur­inn stendur fyrir mik­illi verð­mæta­sköp­un. Hann er næst­stærsti útflutn­ings­geir­inn. Á það er lögð rík áhersla, að sjáv­ar­út­veg­ur­inn sé rek­inn í sátt við hið nátt­úru­lega umhverfi. Meira en 70% allra fisk­veiða eru úr stofn­um, sem njóta vott­unar fyrir sjálf­bærni. Þetta er hæsta hlut­fall, sem þekk­ist í heim­in­um. „Helstu nytja­stofnar eru í góðu ásig­komu­lag­i“, að sögn OECD. „Nýt­ing sjáv­ar­auð­lind­ar­innar og stjórnun fisk­veiða byggir á nið­ur­stöðum vís­inda­legra rann­sókna“, að sögn FAO, mat­væla­stofn­unar SÞ. „Fisk­veiði­stjórnun Norð­manna er fyrsta flokks í heim­in­um“, að sögn Mar­ine Stewards­hip Council.

Vegna örra tækni­fram­fara var svo komið á átt­unda ára­tugn­um, að margir fiski­stofnar innan norsku lög­sög­unnar voru ofveidd­ir. Sumir stofnar bein­línis hrundu (eins og gerð­ist innan lög­sögu ESB). Ríkið dældi gríð­ar­legum fjár­munum inn í grein­ina til þessa að forða gjald­þrotum og brott­flutn­ingi fólks úr strand­byggð­un­um.  

Kerf­isum­bætur

Ráð­ist var í kerf­isum­bæt­ur, sem hafa skilað miklum árangri. Á s.l. 30 árum (frá 1985-2015) hefur hrygn­ing­ar­stofn upp­sjáv­ar­fisk­teg­unda vaxið um 51%. Hrygn­ing­ar­stofn djúp­sjáv­ar­teg­unda hefur vaxið sem svarar 340%. M.ö.o. nýt­ingu sjáv­ar­auð­lind­ar­innar hefur verið hagað með þeim hætti, að afrakstur auð­lind­ar­innar hefur vaxið umtals­vert.

Sér­tækir styrkir til sjáv­ar­út­vegs­ins hafa verið aflagðir fyrir utan und­an­þágu frá sér­stöku meng­un­ar­gjaldi á elds­neyti. Eftir standa styrkir vegna t.d. end­ur­hæf­ingar og starfs­þjálf­un­ar, sem gilda almennt fyrir atvinnu­líf­ið. 

Öfugt við Evr­ópu­sam­bandið hafa norskir sjáv­ar­út­vegs­ráð­herrar aldrei snið­gengið vís­inda­lega ráð­gjöf um afla­mark. Aðal­at­riðið er, að laga­á­kvæðum um sam­fé­lags­lega ábyrgð er fylgt eft­ir, þannig að tekjur og arður sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja rennur um æða­kerfi sam­fé­lags­ins í sjáv­ar­byggð­um. Þetta á ekki bara við um tekjur starfs­fólks­ins heldur einnig arð fyr­ir­tækj­anna og hagnað eig­end­anna. Fiski­stofn­arnir eru í góðu ásig­komu­lagi. Und­an­tekn­ing­arnar eru deilistofn­ar, sem að hluta til­heyra fisk­veiði­stefnu Evr­ópu­sam­bands­ins. Víð­tæk sam­fé­lags­leg sátt ríkir um þetta fyr­ir­komu­lag auð­linda­nýt­ingar og sam­fé­lags­á­byrgð­ar. Árang­ur­inn hefur ekki látið á sér standa.

Höf­undur var for­­maður Alþýð­u­­flokks­ins 1984-96.