Skýring Ásgeirs þess efnis að ég sé haldinn hinni svokallaðri peningaglýju þegar ég bendi honum réttilega á að lánsframboð hafi stóraukist á 8. áratugnum er ófullnægjandi. Það dugir skammt fyrir hann að hylja spor sín með þeirri ábendingu að útlán innlánsstofnana, tölulega minnkuð með hlutfallslegri breytingu verðlags, hafi staðið í stað.
Ástæðan er einfaldlega sú að framboð á lánsfé er ekki mælt með né í öðru formi en peningum. Og allt það sem peningar mæla er ófrávíkjanlega í nafnstærðum, nefnilega þeirri mælieiningu sem viðkomandi gjaldmiðill er, hvort sem það eru íslenskar krónur eða aðrir gjaldmiðlar.
Forsendur skipta máli
Þessi greinaröð okkar Ásgeirs byrjaði á því („Hagfræðin og verðtryggingin”) að ég setti fram þá skoðun mína að ástæða þess að ég væri ósammála svo mörgum (nýklassískum) hagfræðingum um ágæti hagfræðinnar væri m.a. fólgið í því að ég beitti annarri aðferðafræði og forsendum við mína líkanagerð af hagkerfinu en umræddir hagfræðingar: post-Keynesian aðferðafræði er önnur en nýklassísk.
Ég tók grein Ásgeirs, Verðtrygging og peningastefna, sem nýklassískt dæmi: jafnvel eftir að hafa fjallað um mismunandi eðli greiðsluflæða (nafnstærð) verðtryggðra og óverðtryggðra lána kemst hann að þeirri niðurstöðu að það sé ekki það sem skipti máli heldur m.a. að “ekki hefur verið sýnt fram á að verðtryggingin á lánum til einstaklinga skerði getu peningastefnunnar til að hafa áhrif á langtímavexti.”
Nú ætla ég að vekja athygli á orðum mínum úr fyrstu greininni:
„Ástæðan fyrir því að nýklassískir hagfræðingar hugsa svona er m.a. sú forsenda þeirra að peningar séu hlutlausir, a.m.k. til langs tíma: peningar eru hlutlaus hula í viðskiptum þar sem öll ákvörðunartaka byggist á rauntölum, s.s. raunvöxtum, frekar en nafntölum, s.s. samningsbundnu greiðsluflæði. Jafnvel þótt samningar séu augljóslega ritaðir í nafntölum, á borð við „kr.“, þá er fólk, í þeirra huga, haldið peningaglýju hugsi það í nafntölum, á borð við mánaðarlega greiðslubyrði af lánum, frekar en í rauntölum, á borð við raunvexti af lánum.“
Í nýjustu grein sinni fellur Ásgeir því miður einmitt í þessa gildru sem ég benti á í fyrstu greininni: forsenda hagfræðinga um hlutleysi peninga og léttvægi nafnstærða í efnahagslegu samhengi er einmitt ein af ástæðum þess að þeir átta sig ekki á þeim efnahagslegu afleiðingum sem almenn verðtryggð lán til einstaklinga hafa. Og til upprifjunar um hverjar þær afleiðingar eru:
- Þau tryggja lántökum ekki lægri raunvexti m.v. óverðtryggð lán
- Þau ýta undir áhættutöku á fasteignamarkaði
- Þau ýta undir líkurnar á fjármálalegum óstöðugleika
- Þau draga úr áhrifamætti vaxtastefnu Seðlabanka Íslands
- Þau valda því að vaxtastig verður almennt hærra m.v. ef lán væru almennt óverðtryggð
- Þau valda því að vaxtastig verður almennt sveiflukenndara m.v. ef lán væru almennt óverðtryggð
- Þau ýta undir sveiflur í gengi krónunnar
- Þau ýta undir verðbólgu
En hví skipta nafnstærðir máli?
Þeirri spurningu er auðsvarað: samningar eru gerðir í nafnstærðum og þróun hagkerfisins byggist á þessum samningum.
Sem dæmi: samningar um vexti og afborganir lána eru gerðir með krónutölu í huga, jafnvel þótt sú krónutala sé háð samningsákvæðum um t.d. verðtryggingu, breytilega vexti eða hlé á afborgunum svo dæmi sé tekið. Samningsbundið greiðsluflæði láns hjá banka eða lífeyrissjóði er undantekningarlaust nafnstærð, jafnvel þótt umrætt lán sé verðtryggt. Þessu samningsbundna greiðsluflæði (útflæði peninga) þarf lántakinn að mæta með innflæði peninga, þ.e. tekjum eða öðrum uppsprettum (t.d. annað lánsfé).
Það er hér sem t.d. nafnhækkanir launa skipta máli. Ástæðan fyrir því að fólk væri ánægðara með 3% launahækkun í umhverfi 3% verðbólgu heldur en 0% launahækkun í 0% verðbólgu er að samningsbundnar greiðslur lána verða í fyrra tilvikinu 3% lægri sem hlutfall af launum. Hið sama gildir um verð á framleiðsluvöru fyrirtækis: ef hún hækkar í verði, hver sem ástæðan er, og sama magn er selt lækkar greiðsluflæðisbyrði viðkomandi fyrirtækis vegna útlána sem hlutfall af tekjum.
Þessi áhrif breytast vitanlega ef lán eru verðtryggð eða samningsbundið greiðsluflæði lánanna breytist fullkomlega í samræmi við verðbólgu - sem gerist vitanlega aldrei í hinum raunverulega heimi. En lán eru (blessunarlega) ekki öll verðtryggð. Og þess vegna skipta nafnstærðir, á borð við greiðsluflæði, máli.
Peningar eru ekki hlutlausir
Þegar Keynes ritaði General Theory of Employment, Interest and Money á 4. áratugnum hafði hann það að orði í inngangi bókarinnar að „vandinn felst ekki í hinum nýju hugmyndum [sem eru kynntar í þessari bók] heldur að sleppa frá hinum gömlu sem, í tilviki okkar flestra, kvíslast inn í hvert okkar hugarskot.” Hin aldna hugmynd um hlutleysi peninga, ýtt áfram af hagfræðingum sem virtu skrif Keynes og Mises, sem dæmi, að vettugi er ein af þessum gömlu hugmyndum.
Það er rétt að benda Ásgeiri á að Keynes taldi fólk ekki haldið peningaglýju heldur samþykkti Keynes þá staðreynd, og skammaði nýklassíska hagfræðinga fyrir að afneita henni í sínum líkönum, að fólk hugsaði í nafn- en ekki raunstærðum. „Mikilvægi peninga, í grundvallaratriðum, sprettur af þeirri staðreynd að þeir eru tenging milli nútíðar og framtíðar” (General Theory, 21. kafli) eins og hann orðaði það. Og þessi tenging er gerð með samningum sem, líkt og fyrr segir, eru allir ritaðir með nafnstærðum.
Ásgeir hugsar út frá þeirri forsendu að það sem skipti máli í efnahagslegum ákvörðunum séu svokallaðar raunstærðir, þ.e. nafnstærðir sem hafa verið „leiðréttar” með þróun verðlags í huga. Þess vegna heldur hann því fram að lánaframboð á 8. áratugnum hafi minnkað þegar augljóst er að það jókst, bæði af einföldum gögnum að dæma sem og af þeirri staðreynd hversu há verðbólga var (aukið lánaframboð var nauðsynlegt til þess að verðhækkanir gætu átt sér stað, þ.e. fjármagna þær). Það er ekkert sem bendir til að þessi forsenda Ásgeirs og annarra nýklassískra hagfræðinga sé raunhæf og því verður að fara mjög varlega í að samþykkja efnahagslegar niðurstöður og líkön sem byggja á henni.
Verkefni hagfræðinga á ekki að vera að byggja hagfræðimódel sem standa og falla með þeirri forsendu að peningar séu hlutlausir, einfaldlega vegna þess að í raunveruleikanum eru peningar ekki hlutlausir. Verkefnið, líkt og Minsky talaði um, er að þróa hagfræðimódel sem samþykkja raunveruleikann eins vel og hægt er, t.d. þá staðreynd að fólk hugsar og hagar sér með nafnstærðir en ekki „raunstærðir" í huga.
Hugtakið „peningaglýja” á sér rætur að rekja til þeirrar staðreyndar að fólk, í raunveruleikanum, hagar sér ekki eins og forsendan í módelinu segir að það geri. Of margir hagfræðingar telja þá að vandamálið sé hegðan fólks frekar en að forsendan sé e.t.v. ekki rétt.
Með öðrum orðum er peningaglýja ekki til í raunveruleikanum: hún er það líkanalega vandamál sem kemur upp þegar fólk hagar sér ekki í raunveruleikanum eins og nýklassíska módelið gerir ráð fyrir að það hagi sér.
Vandamálið er þá vitanlega ekki raunveruleikinn heldur módelið og forsendur þess.
