Stéttaskipting á Íslandi hefur tekið breytingum eins og flest annað í okkar þjóðfélagi. Í dag birtist stéttaskipting helst í því að aðflutt vinnuafl er fengið til að vinna láglaunastörf þar sem félagsleg undirboð eru ríkjandi. Þá hefur færst í vöxt að menntun sé notuð til að réttlæta og ýta undir stéttaskiptingu.
Ein birtingarmynd stéttaskiptingar sem hefur lítið verið rædd mætti kalla miðbæjar-elítisma. En það er þegar fólk sem hefur efni á að búa í hinni dýru hringamiðju borgarlífsins ýtir stöðugt undir að öll þjónusta sé höfð þar og stuðlar óbeint að skertu aðgengi úthverfa að þjónustunni, nema þá helst með strætó.
Á Íslandi eins og annars staðar hefur ætið verið sterk fjármála elíta og auðsöfnun sem ýtir undir stéttaskiptingu. Stéttaskiptur hugsunarháttur nær síðan inn í stjórnmálin og opinbera kerfið þar sem forgangsraðað er í þágu eignafólks og grunnþjónusta látin mæta afgangi. Þetta eru hinar fimm birtingarmyndir nýju stéttaskiptingarinnar eins og hún birtist okkur í nútímanum.
Félagsleg undirboð
Í því efnahagsástandi sem nú ríkir eru kjörskilyrði fyrir innflutningi á vinnuafli. Erlendur gjaldeyrir streymir inn í landið ásamt ferðamönnum. En þeir sem hagnast í slíku ástandi eru eignafólk. Þeir sem eiga og reka fyrirtækin hagnast. Þeir sem eiga sína fasteign eru í ágætis málum. Sérlega ef þeir geta leigt út eins og eina íbúð á Airbnb. Það eina sem almennt launafólk fær með ferðamannastraumnum er örlítið meira atvinnuöryggi, því það er nóg af störfum í boði. En hins vegar flytjast hingað flokkar af erlendu vinnuafli sem veita samkeppni í lægri launum. Eins og kom fram í sláandi þætti á RÚV þá er nokkuð um að verið sé að misnota þetta fólk og jaðra kjörin við þrælahald á köflum. Almennt launafólk hagnast lítið á túristabólunni. Leiguverð og húsnæðisverð hefur hækkað gríðarlega. Þetta er vegna þess að aðflutt vinnuafl og ferðamenn eru farnir að keppa við íbúa um það litla húsnæði sem er í boði. Launafólk hefur lélega samkeppnisstöðu í þessu umhverfi þar sem vinnuafl streymir inn erlendis frá til að vinna jafnvel störf sem það hefur engin réttindi til að vinna. Vinnueftirlit og verkalýðsfélög hafa ekki undan að fylgjast með ólöglegu vinnuafli. Í slíku umhverfi eiga löglegir starfsmenn undir högg að sækja. Eigendum fyrirtækja er auðvelt að líta undan þar sem lögbrot eru framin og félagsleg undirboð, enda hagnast margir fyrirtækjaeigendur gríðarlega um þessar mundir. Þessi stéttaskipting kemur mjög skýrt fram á vinnustöðum þar sem yfirmennirnir eru Íslendingar en verkafólk á gólfi eru allir innflytjendur.
Menntaelíta
Það þarf varla annað en að fletta í gegnum atvinnuauglýsingar til að sjá dæmi um hve þjóðfélagið er gegnsýrt af menntasnobbi. Það virðist þurfa háskólapróf til að sinna jafnvel einföldustu störfum, nema auðvitað að hægt sé að nýta ódýrt vinnuafl erlendis frá. Þarna kallast á elítuhugsun menntakerfisins og þau félagslegu undirboð sem stunduð eru í atvinnulífinu. Kröfur um menntun í Íslenskum skólum er góð leið til að réttlæta launamun byggt á þjóðerni.
Kerfið virðist byggt upp til að hleypa aðeins þeim réttu inn. Stór hluti af aðfluttu vinnuafli starfar í byggingargeiranum. Í stað þess að gera kröfur um aukið eftirlit með því að iðnaðarmenn sem hingað koma séu með tilskilin réttindi, þá virðist ákallið hjá menntasnobburum frekar vera að færa fleiri Íslendinga upp í goggunarröðinni. Umræða skapaðist síðasta vetur um að lyfta iðnnámi á hærri stall í samfélaginu og kom þá ákall frá ýmsum úr stjórnmálunum og menntageiranum um að hið opinbera stuðlaði að því að fleiri færu í iðnnám. En sú umræða einkenndist nokkuð af vilja til að lyfta upp þröskuldinum fyrir aðgengi að iðnnámi og færa iðnnám yfir á háskólastig. Með því yrði þá tryggt að erlent vinnuafl með sambærilega eða minni menntun ætti erfiðara með að ganga í störf iðnaðarmanna og eins að efnameiri fjölskyldur ættu greiðari aðgang en aðrar að slíku námi. Þetta var sagt að myndi „lyfta iðnnámi upp til þeirrar virðingar sem það ætti skilið“, að háskólavæða námið.
Ýmis hagsmunasamtök á vinstri-væng stjórnmála ýta svo undir stéttaskiptingu gegnum skólakerfið undir slagorðum eins og „metum menntun til launa“. En hugsunin virðist vera að með því að ýta fólki í gegnum langt og kostnaðarsamt háskólanám, verði vinna þeirra sjálfkrafa meira virði og það eigi skilið hærri laun. Þetta er skiljanleg hugsun ef það á svo að flytja inn alla sem eru lægra settir til að vinna óhreinu störfin á lægri launum.
Það virðist þó helst vera hjá hinu opinbera, að menntun sé sjálfkrafa metin til launa. Þetta er lítið annað en sjálftaka á fé í einhverjum tilfellum. Þarna er verið að búa til hálaunastörf fyrir fólk frá efnameiri fjölskyldum, íslenskum fjölskyldum menntuðum á Íslandi, með því að setja nógu háan inngönguþröskuld. Því ekki hafa allir efni á að vera í skóla til 25 ára aldurs. Sjaldan tekst þeim að réttlæta þörfina fyrir að lengja námið, eða einu sinni tilraun gerð til þess. Svo sjálfsagt þykir að lengra nám jafngildi hærri launum.
Miðbæjarelíta
Til er sá þjóðflokkur sem býr vestan Kringlumýrarbrautar og vill helst ekki þurfa að fara upp Ártúnsbrekkuna. Þetta er þjóðflokkurinn sem vill fækka bílastæðum í miðbænum og eru meðlimir í Samtökum um Bíllausan lífsstíl. Það er þyrnir í þeirra augum að vinnandi fólk í úthverfum keyri í vinnuna sína niðri í miðbæ. Þau vilja hafa þjónustuna í göngufæri, en ekki fólkið sem þarf að sækja þjónustuna með bíl. Þeir sem eru í bíllausa lífsstílnum skýla sér stundum á bak við umhverfissjónarmið. En þeir minnast aldrei á að eitt flug til Kaupmannahafnar og til baka er stærra kolefnisfótspor en að keyra til og frá vinnu í heilt ár á höfuðborgarsvæðinu. En þessu fólki munar auðvitað ekkert um að skella sér til útlanda af og til meðan það reynir að koma í veg fyrir að annað fólk aki til vinnu. Þeirra skemmtun trompar skyldur annara. Þetta er fólkið sem réði því að spítalinn var ekki byggður upp á nýjum stað, vegna þess að það vildi hafa hann nálægt Háskólanum. Enda var háskólarektor í nefndinni sem ákvað það á sínum tíma. Þrátt fyrir að skýrslur hafi komið út sem mæltu gegn því að byggja spítalann upp við Hringbraut m.a. vegna umferðarsjónarmiða. Það nýjasta frá miðbæjar-elítunni er að argast yfir því að Hitt Húsið færi starfsemi sína upp í Elliðaárdal. Einum í bíllausa lífsstílnum varð að orði að það væri „lengst úti í rassgati“.
Fjármálaelíta
Mesta valdið í okkar samfélagi er líka það vald sem enginn er kosinn til að hafa. Það er valdið til að útdeila peningum úr fjárhirslum banka og lífeyrissjóða. Það er valdið til að ákveða hverjir fá lánað, á hvaða kjörum menn fá lánað og hverjir fá afskrifaðar skuldir eða hverjir eru hundeltir fram yfir dauðadag af innheimtumönnum. Þetta vald er að mestu í höndum bankakerfisins og lögvarið af ríkinu. Því það má ekki hver sem er stofna banka og byrja að gefa út skuldabréf, þó að slík bréf geti verið jafn góð eins og skuldaviðurkenning í formi rafkróna. Á öldum áður var sums staðar dauðarefsing við þeim glæp að lána fólki peninga á ósanngjörnum kjörum. Slíkt var kallað „usury“ á ensku, sem gæti íslenskast sem „misnotkun“. En í dag þykja lánarar afburðar snjallir menn að ná að misnota valdsmun milli sín og þeirra sem eiga ekki aðgengi að ódýrum peningum. En líkt og í hverju öðru pýramídasvindli þá græðir sá mest sem er næst framleiðslunni, næst peningaprentuninni.
Jafnvel þegar bankamenn fara fram úr sjálfum sér og lána of mikið af peningum (lesist: búa til of mikið af peningum úr engu), þá eru þeir löngu búnir að breyta sínu fé í raunverulegar eignir áður en spilaborgin fellur og síðustu verðlausu aurarnir ná í neðstu þrep samfélagsins. Þannig fá bótaþegar og launafólk alltaf að kenna á verðbólgunni fyrst.
Gríðarleg völd fylgja því að vera nálægt uppsprettu peninganna og að vera hluti af peningaprentunarvaldinu. Ekki einu sinni stjórnmálamenn þora að takast á við fjármálaelítuna. Þjóðarleiðtogar og konungar hafa í gegnum tíðina beygt sig fyrir þessu valdi. Stjórnmálamenn hvort sem er til vinstri eða hægri beygja sig fyrir þessu valdi. Afhenda þeim heilu bankana á silfurfati, líkt og Arion banka nú síðast. Eða slá lán hjá fjármálaelítunni til að fjármagna útþenslu hins opinbera, líkt og Dagur B. Eggertsson borgarstjóri hefur gert með því að safna 28 milljarða kúlulánaskuld fyrir borgarbúa í sinni valdatíð (sjá hér og hér).
Með því er búið að selja fjármálaelítunni hlut í borginni í stað þess að standa gegn auðsöfnun á fárra hendur. Það nýjasta í þessu eru svokölluð „græn skuldabréf“ borgarinnar, sem eiga að fjármagna „gerð göngu- og hjólastíga, innleiðingu á LED ljósum fyrir götulýsingu og hleðslustöðvar fyrir rafmagnsbíla“. Þarna er fjármagnseigendum gefið tækifæri að græða á eyðslufylleríi borgarstjórnar og klappa sjálfum sér á bakið um leið. Því þetta eru jú „græn skuldabréf“. En þetta eru verkefnin sem liggur svo mikið á að framkvæma að það er ekki hægt að bíða þar til peningarnir eru til, heldur þarf að gefa fjárfestum tækifæri á að hagnast. Það hafa engin skuldabréf verið gefin út til að fjármagna betri leikskóla.
Viðhorf stjórnmálaflokkanna
Viðhorf kjósenda til stéttaskiptingar er misjafnt. En í könnun sem rannsóknarfyrirtækið Maskína gerði fyrir Stundina kemur fram að 56% Íslendinga telja stéttaskiptingu vera mikla. En aðeins 19% Íslendinga telja stéttaskiptingu vera litla eða enga.
Í frétt Stundarinnar eru taldir upp þeir flokkar hverra kjósendur eru mest líklegir til að telja stéttaskiptingu litla eða enga á Íslandi. En það eru Viðreisn, Sjálfstæðisflokkurinn og Samfylkingin. Þetta gætum við því kallað elítuflokkana. Hins vegar eru taldir tveir flokkar í grein Stundarinnar hverra kjósendur eru minnst líklegir til að segja stéttaskiptingu enga á Íslandi. En það eru Vinstri Græn og Miðflokkurinn. Athygli vekur að Stundin, sem er flokksblað Pírata, kýs að skilja Pírata eftir í þessari upptalningu. En kjósendur Pírata raðast þá einhvers staðar á milli VG og Samfylkingar miðað við það sem þó er sagt í greininni. Etv. var niðurstaða þessarar könnunar ekki í takti við þá ímynd sem Stundin vildi helst draga upp af Pírötum. Ef Píratar eru t.d. meiri elítuflokkur heldur en gengur og gerist með almenning í landinu, líkt og systurflokkurinn Samfylkingin.
Könnun þessi kemur sjálfsagt fæstum á óvart. En þarna má sjá hvaða flokkar eru líklegastir til að standa vörð um stéttaskiptinguna og hverjir ekki. Því þeir sem ekki viðurkenna vandann eru ekki þess búnir að leysa hann. Hjá Viðreisn virðist annar hver maður hreint ekki sjá neinn vanda varðandi stéttaskiptingu. Enda þykir oddvita Viðreisnar í borgarstjórn ekkert annað en sjálfsagt að fá sér „dass af hvítvíni“ á Hlemmi Mathöll sem er veitingarekstur í einkaeigu niðurgreiddur af borgarsjóði með lágri leigu.
Stéttskipt opinber stjórnsýsla
Síðasta tegundin af stéttaskiptingu er í boði hins opinbera. Það er þegar opinberir aðilar: Ríki og sveitarfélög líta svo á að það sé hlutverk sitt að nota almannafé til að borga fyrir áhugamál fína fólksins, skemmtanir og gæluverkefni. Þó að vissulega sé gaman að hafa veitingastaði eins og Hlemm Mathöll, lúxus tónleikahallir eins og Hörpuna sem er rekin með tapi hvert ár, fokdýra kaffiaðstöðu fyrir háskólanema í Bragganum, svo fátt eitt sé nefnt. Þá er vandséð hvernig hægt er að réttlæta skattpíningu á almenningi, sem margir berjast í bökkum, til að fjármagna slík gæði. En borginni virðist svo umhugað um þessi verkefni að þegar peningarnir eru ekki til, þá er sjálfsagt að taka lán fyrir eyðslunni með tilheyrandi fjármagnskostnaði. Síðan er peningunum eytt með gáleysislegum hætti og hvergi sparað í útgjöldum, eins og fréttir undanfarnar vikur hafa leitt í ljós varðandi umframkeyrslur á gæluverkefnum og gjafaverð á leigu til einkaaðila í samkeppnisrekstri.
Hér virðast háir herrar hjá borginni líta á sig og sína líka sem skör hærri en almenning. Þjónusta við fólk sem stundar háskóla eða hefur efni á að borða dýran mat er látið ganga fyrir að bæta grunnþjónustu. Í fílabeinsturni hins opinbera þykir sjálfsagt að eyða peningum sem teknir eru með valdi gáleysislega í verkefni sem umdeilanlega er þörf fyrir að hið opinbera hafi umsjón með. Þetta er enn ein birtingarmynd stéttaskiptingar. Hér eru kjörnir fulltrúar og embættismenn ekki með almannahag eða hag okkar minnstu bræðra í huga, heldur er verið að huga að því að skara eld að eigin köku og gera borgina skemmtilegri fyrir þá sem hafa það bara ágætt. Eins og það fólk eigi ekki peninga til að borga fyrir eigin lúxus.
