Gylfi Zoega, pró­fessor í hag­fræði, skrifar um stéttir og stétta­bar­áttu í nýjasta hefti Vís­bend­ing­ar.

Megin boð­skapur Gylfa er sá, að klass­ísk stétta­grein­ing eigi ekki lengur við á Íslandi og að kjara­bar­átta launa­fólks sé dæmd til að mis­heppn­ast.

Hvoru tveggja er kol­rangt. Gylfi sýnir raunar sjálfur að fyrri stað­hæf­ingin er röng og ég mun sýna hér á eftir að sú seinni á ekki heldur við rök að styðj­ast.

Samt er margt gagn­legt í grein Gylfa Zoega.

Höf­uð­stétt­irnar end­ur­skýrðar að óþörfu

Í stétta­grein­ingu sinni segir Gylfi, að í stað þess að íslenska þjóðin skipt­ist í fjár­magns­eig­end­ur og arð­rænt launa­fólk (eins og Marx útli­staði á 19. öld), þá sé önnur stétta­skipt­ing komin til sög­unn­ar.

Þjóðin skipt­ist nú í þá sem geta farið inn og út úr íslenska gjald­miðl­in­um og hina sem eru fast­ir.

Hér er stóra gatið á grein­ingu Gylfa. Þetta eru nefni­lega ­sömu hóp­arn­ir og Marx tal­aði um!

Gylfi hefur ein­ungis breytt um nafn eða skil­grein­ingu á höf­uð­stétt­un­um.

Það eru einmitt fjár­magns­eig­endur sem geta farið inn og út úr krónu­hag­kerf­inu en almennt launa­fólk er fast í viðjum þess og tapar bæði á upp­sveiflu og nið­ur­dýf­um.

Gylfi lýsir ágæt­lega fyr­ir­komu­lagi fjár­mála­kerf­is­ins, þar sem yfir­stétt fjár­magns­eig­enda býr við algera for­rétt­inda­stöðu, geta braskað með krón­una og grætt bæði á nið­ur- og upp­sveiflum geng­is­ins. En almennt launa­fólk er fast í krónu­hag­kerf­inu og borgar brús­ann – lætur brask­ar­ana arð­ræna sig (t.d. með geng­is­fell­ingum og alltof háum vöxt­u­m).

Það er rík­is­valdið sem hefur komið þessu kerfi á og Seðla­bank­inn hefur stærsta hlut­verkið við að stýra því frá degi til dags.

En þessi for­rétt­indi sem Gylfi lýsir eru bara hluti af því hvernig yfir­stéttin hefur með aðstoð stjórn­mála nýfrjáls­hyggj­unnar gengið erinda yfir­stéttar fjár­magns­eig­enda (at­vinnu­rek­enda og stór­eigna­fólks) en fórnað hags­munum almenns launa­fólks.

Og það er ekki bara á fjár­mála­mark­aði sem búið er að byggja for­rétt­inda­kerfi fyrir fjár­magns­eig­end­ur. Skoðum skatt­kerfið líka.

Skatt­kerfi yfir­stétt­ar­innar og skatt­kerfi almenns launa­fólks

Hið sama á við í skatta­mál­un­um. Yfir­stétt­in, sem hefur stóran og jafn­vel stærstan hluta tekna sinna í formi fjár­magnstekna, býr við for­rétt­inda­skatt­kerfi með mun lægri álagn­ingu en vinn­andi launa­fólk og líf­eyr­is­þeg­ar.

Fjár­magnstekju­skatt­ur­inn er skatt­kerfi yfir­stétt­ar­innar (22% álagn­ing núna) en almennt launa­fólk greiðir mun meira af launa­tekjum sínum í almennan tekju­skatt.

Lág­launa­maður sem bætir við sig 100 þús­und krónum á mán­uði með strit­andi auka­vinnu greiðir 36,9% í tekju­skatt af þessum auka­tekjum sínum þegar fjár­magns­eig­andi greiðir ein­ungis 22% skatt á við­bótar fjár­magnstekjur sínar (óháð upp­hæð).

Fyrir árið 1996 var hins vegar sama álagn­ing á fjár­magnstekjur og launa­tekjur vinn­andi fólks. Sam­kvæmt hug­myndum nýfrjáls­hyggju­manna var talin þörf á að lækka skatt­lagn­ingu fjár­magnstekna og var sú lækkun greidd með hækk­uðum álögum á lægri og milli launa­tekjur.

Lægri álagn­ing á fjár­magnstekjur en aðrar tekjur jafn­gildir styrk stjórn­valda til fjár­magns­eig­enda sem hafa miklar fjár­magnstekj­ur. Það er styrkur sem er miklu meiri í millj­örðum talið en t.d. sú upp­hæð sem stjórn­völd láta af hendi rakna í barna- og vaxta­bætur til ungs fólks, sem er að koma sér upp fjöl­skyldu og hús­næði. Slíkar bætur hafa raunar rýrnar stórum á síð­ustu árum.

For­rétt­indi yfir­stétt­ar­innar í fjár­mála­kerf­inu á sér sem sagt sam­svörun í skatt­kerf­inu.

Er kjara­bar­átta til einskis?

Seinni hluti greinar Gylfa snýst um að það sé til einskis fyrir almennt launa­fólk að leggj­ast í kjara­bar­áttu, því fjár­magns­eig­endur geti þá spilað á gengið (með frjálsu flæði fjár til og frá land­in­u).

Þeir geti fellt gengið jafn­vel strax og þeir heyra af launa­kröfum og stýrt útkomum kjara­samn­inga (kaup­mátt­ar­breyt­ing­um) – þ.e. gert launa­hækk­anir að engu.

Vissu­lega geta fjár­magns­eig­end­ur, bank­arnir og brask­fyr­ir­tækin (Gamma, Kvika o.fl.) haft slík áhrif á alger­lega frjásum fjár­mála­mark­aði – og falið fjár­muni stór­eigna­fólks í skatta­skjólum að auki.

Það er hins vegar ekki hægt þegar gjald­eyr­is­höft eru við lýði, eins og var á Íslandi allt til 1995 og einnig á árunum eftir hrun (2009 til 2016). Stífar var­úð­ar­reglur Seðla­banka geta þó unnið gegn braski með gjald­mið­il­inn.

Slíkar aðstæður voru þegar síð­asti kjara­samn­ingur var gerð­ur, árið 2015. Hann skil­aði miklum kaup­hækk­unum og gerði úts­lagið um að launa­fólk náði að vinna upp kjara­skerð­ing­una miklu eftir hrun (um 20% kaup­mátt­arrýrnum að með­al­tali).

Án kjara­bar­áttu verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar væri staða almenn­ings mun verri.

Hinn hnatt­væddi kap­ít­al­ismi vinnur sífellt í átt til launa­lækk­unar og rýrn­unar ráðn­ing­ar­kjara launa­fólks um allan hinn vest­ræna heim. Störf flytj­ast til lág­launa­landa og almennt verka­fólk í ríku lönd­unum situr eft­ir.

Þar sem verka­lýðs­hreyf­ing er veik fyrir fer launa­fólk illa út úr þess­ari þró­un. Sums staðar mjög illa. Menn geta t.d. hoft til Banda­ríkj­anna, þar sem slík þróun hefur verið afger­andi á sl. 30 árum og hefur nú miklar póli­tískar afleið­ingar – sem og í Evr­ópu.

Íslend­ingar eru með sterka verka­lýðs­hreyf­ingu sem getur veitt alvöru við­nám og tryggt að launa­fólk njóti áfram hag­vaxt­ar­ins í bættum kjör­um. Ekk­ert er mik­il­væg­ara fyrir almenn­ing.

Lær­dóm­ur­inn af grein Gylfa Zoega

Þó Gylfi hafi rangt fyrir sér um gildi kjara­bar­áttu og end­ur­skýri höf­uð­stétt­irnar í þjóð­fé­lag­inu að óþörfu, þá má margt læra af grein­ingu hans.

Sér­stak­lega mik­il­vægt er að fólk geri sér grein fyrir því hvernig for­rétt­indi eru byggð inn í fjár­mála­kerf­ið, til hags­bóta fyrir yfir­stétt­ina en á kostnað almenns launa­fólks. Hið sama á við um skatt­kerf­ið, eins og ég hef sýnt.

Þetta felur í sér að kröfur verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar þurfa ekki síður að bein­ast að stjórn­völdum en atvinnu­rek­end­um.

Verka­lýðs­hreyf­ingin hefur raunar þegar dregið þann lær­dóm, eins og fram kemur í sér­stakri kröfu­gerð sem bein­ist að stjórn­völd­um, m.a. um breyt­ingar á skatta- og bóta­kerf­um.

Því til við­bótar er nú ljóst, meðal ann­ars af umfjöllun Gylfa Zoega, að launa­fólk þarf einnig að skipta sér af fjár­mála­kerf­inu, svo því verði ekki beitt með braski eða fjand­sam­legum stjórn­valds­á­kvörð­unum til að hafa kjara­bætur af launa­fólki (t.d. með til­efn­is­lausum geng­is­fell­ing­um). 

Seðla­bank­inn hefur að und­an­förnu létt af var­úð­ar­reglum um gjald­eyr­is­flæði svo ógnin af braski fjár­magns­eig­enda með gengið er nú vax­andi.

Kröfur verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar þurfa því líka að ná til var­úð­ar­reglna fyrir fjár­mála­mark­að­inn til að stöðva brask með gjald­mið­il­inn. Sömu­leiðis þarf að lækka vexti og breyta verð­trygg­inga­kerf­inu launa­fólki í hag.

Allt und­ir­strikar þetta mik­il­vægi verka­lýðs­hreyf­ingar og að hún beiti sér af krafti fyrir víð­tækri kjarapóli­tík í þágu alls þorra almenn­ings.

Stétta­bar­átta yfir­stétt­ar­innar um for­rétt­indi á kostnað almenn­ings lætur aldrei á sér standa – og hefur skilað þeim allt of miklum árangri í seinni tíð.