Spurningin er löngu hætt að vera hvort loftslagsbreytingar séu raunverulegar (já), og jafnvel hætt að vera hvort að stjórnmálamenn skilji almennt loftslagsbreytingar (nei), og er orðin hvort stjórnmálin séu með raunhæfa áætlun til að bjarga mannkyninu og lífvænleika plánetunnar okkar (sjáum til...).
Ný skýrsla Milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC) er einn hrikalegasti hryllingslestur sem hægt er að hugsa sér. Stysta mögulega samantekt hljómar þannig að eini möguleiki okkar til að takmarka hnattræna hlýnun á árunum 2030 til 2052 við 1.5°C meðalaukningu á heimsvísu, felst í örum orkuskiptum og umsvifamiklum breytingum á iðnaðarferlum. Töluverð föngun kolefnisútblásturs getur hægt á þessari niðurstöðu, en eingöngu breytingar munu stöðva hana.
Nýjar mælingar frá upphafi árs 2019 sýna að CO₂ í andrúmsloftinu er nú komið upp í rúmlega 410ppm, sem er það mesta magn CO₂ í andrúmsloftinu undanfarin átta hundruð þúsund ár, samkvæmt ískjarnasýnum.
Milljón tonna markmiðið
Þegar þessar niðurstöður eru bornar saman við loftslagsáætlun ríkisstjórnarinnar kemur glögglega í ljós að áætlunin mun ekki bjarga okkur að óbreyttu.
Metár Íslands í losun gróðurhúsalofttegunda var 2008, en 2016 vorum við komin niður í 4,3 milljónir tonna koltvísýrings árlega. Til að ná markmiðum Parísarsamningsins þarf Ísland að minnka losun í minnsta lagi um tæplega milljón tonn á ári fyrir 2030. Í ljósi þessa höfum við 11 ár til að draga úr umfram losun, sem væri línulegur samdráttur um 90 þúsund tonn árlega.
En í sannleika sagt er það ekki nóg. Til að vera á örugg þarf töluvert meiri samdrátt, en IPCC mælir með nettó núll losun fyrir árið 2055, ef áhrif skulu haldast innan þolmarka. Til að ná því þarf línulegan samdrátt um 119 þúsund tonn á ári. Hvert ár sem við bíðum með aðgerðir eykst vandamálið.
Ómarkviss áætlun
Áætlun ríkisstjórnarinnar gerir ekki ráð fyrir neinum tölusettum samdrætti. Það á að verja 1.5 milljörðum króna í uppbyggingu innviða fyrir rafbíla, og gera á nýskráningu bíla sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti ólöglega árið 2030. Þá á að verja 4 milljörðum í kolefnisbindingu, sem er mikilvægt skref en seinkar bara niðurstöðunni. Þetta, ásamt öðrum aðgerðum sem snúast aðallega um rannsóknir, gerir samtals 6 milljarða króna, yfir fimm ára tímabil, eða rétt rúmur milljarður króna á ári.
Aðeins einn af þremur flokkum ríkisstjórnarinnar hefur gert sig út fyrir að vilja laga þetta ástand, en það er Vinstri hreyfingin – Grænt framboð. Þegar áætlunin er skoðuð þá lítur út fyrir að stuðningur umhverfisverndarflokksins VG við ríkisstjórnarsamstarfið hafi verið keypt fyrir tæplega 0.1% af árlegum fjárlögum ríkisins í stuðning við óraunhæfa áætlun sem gerir ekki neitt gagn í stóra samhenginu. Blaðamannafundur var haldinn um þessi 0.1% fjárlaga, þar sem handaveifingar sýndu ekki á nokkurn hátt fram á að samdráttur um 116 þúsund tonn á ári næðist.
Raunhæfur möguleiki
Það er hægt að ná markmiðinu, en þörf er á talsvert beittari nálgun til þess en þá sem ríkisstjórnin hefur lagt til. Hluti af lausninni væri að koma til móts við eldsneytisþörf innanlands með innlendri framleiðslu.
Með fjárfestingu í efnaferlum sem ganga út á föngun koltvísýrings frá verksmiðjum og virkjunum gætum við náð 10-15% af leiðinni fyrir lok 2020. Slík fjárfesting skilar sér til baka í þjóðarbúið samstundis í formi samdráttar í kostnaði vegna innflutts jarðefnaeldsneytis.
Það má ná einhversstaðar á milli 5-10% árangri til viðbótar með því að lögfesta viðauka við MARPOL samninginn, svo að skip á íslensku hafsvæði hætti að brenna svartolíu og fari sparlegar með eldsneyti. Við gætum jafnframt gert auknar kröfur til eldsneytisskilvirkni en sá samningur gerir ráð fyrir., Sem dæmi væri hægt að kveða á um 10-15% metanól íblöndun eða að ný skip keyri aðalvélar sínar á rafhlöðum, sem hlaðnar eru með ljósavél – hybrid skip.
Þá getum við bannað innflutning á fólksbílum sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti fyrr, til dæmis 2025. Þá eru 7 ár til stefnu, og tilefni til að gefa í; slíkt gæti náð 10-15% árangri, og meira eftir því sem á líður. Fullkomin rafbílavæðing er samt ekki raunsæ á litlum sjö árum, þannig að áhersla yrði að vera á því að bæta verulega í almenningssamgöngur.
Þessar örfáu tillögur koma okkur tæplega hálfa leið að árlegum samdrætti til ársins 2021, og hugsanlega lengra, en samhliða fjórföldun á fjármagni til skógræktar og öðrum aðgerðum til bindingar koltvísýrings þá getum við keypt okkur smávegis tíma.
Samdráttur um 119 þúsund tonn á ári er yfirstíganlegt vandamál, en ekki meðan áætlunin er byggð á handaveifingum og vongleði. Þörf er á nýrri áætlun sem tekur af festu á þessu vandamáli.
En, heimurinn
Ísland ber ábyrgð á losun um 4,3 milljónum tonna af koltvísýringi árlega. Í heiminum eru losuð um 21 milljarðar tonna árlega. Okkar hlutur er aðeins 0.02% af losun á heimsvísu. Það má ennfremur fegra okkar hlut með því að gera greinarmun á losun CO₂ á beinni ábyrgð stjórnvalda og CO₂ sem skrifast á alþjóðasamfélagið, t.d. vegna skipaflutninga milli landa og millilandaflugs. Við getum líka stælt okkur af ýmsum jarðvarmaverkefnum um allan heim sem hefur orðið til þess að minnka útblástur annarra ríkja.
En eftir stendur þessi 21 milljarður tonna, sem við þurfum að minnka niður í nánast ekki neitt. Einhver gæti sagt að þáttur Íslands sé svo lítill að við þurfum ekkert að hafa neinar áhyggjur. Á móti má þó segja að ef Ísland, með öllum sínum endurnýjanlegu orkuauðlindum, getur ekki leyst þetta vandamál, hvernig í ósköpunum á nokkurt annað land að geta gert það?
Tækifærið okkar, ef svo mætti kalla, felst í því að það land sem leysir vandamálið á undan öllum öðrum ríkjum mun njóta góðs af því, í formi orðspors sem og í peningum. Við myndum getað flutt út lausnina til þeirra landa sem gengur verr að draga úr sinni losun og hjálpað þeim þannig – og mannkyninu öllu – að ná markmiðinu. En þetta gerist ekki nema að við ákveðum að þetta sé forgangsmál og stefnum hagkerfi landsins beinlínis að því að leysa þetta vandamál.
Tíminn líður
Á meðan við vinnum í að setja okkur markmið fyrir 2030 erum við að missa um 5% þess tíma sem við höfum til stefnu, bara á tímanum milli haustsins 2018 og vors 2019. Ef við nýtum næstu 5% tímans jafn illa, virðast minnkandi líkur á að við náum markmiðinu í reynd.
Hugsanlega verður til einhverskonar pólitísk fegrunaraðgerð sem má nota til að skapa þá ímynd að við höfum staðið okkur vel. En eftir því sem loftslag jarðar verður harðvítugra gagnvart mannkyninu mun jörðin sýna okkur betur og betur hvað hún gefur lítið fyrir okkar pólitík.
