Und­an­farin ár hefur umræðan verið „hvernig stuðlum við að seiglu barna og ung­menna“? Þessi spurn­ing eru eins flókin og flækju­stig getur orðið enda gríð­ar­lega margir þættir sem vega inn í til að geta svarað þess­ari spurn­ingu full­nægj­an­lega. Umtalið hefur snú­ist um að skól­arnir og starfs­fólks þess sé ekki að sinna sínu hlut­verki við að mennta börnin og móta þeirra félags­lega þroska. Þessu tengt eru ­upp­lif­an­ir og reynsla barna og for­eldra byggt á dökkri birt­ing­ar­mynd sem inni­heldur óæski­legar og harmas­legnar minn­ingar sem gefur þeim frá­hrind­andi til­finn­ingu og álit gagn­vart skólaum­hverf­inu. Það er erfitt fyrir mig að draga í efa upp­lifun og reynslu ann­arra nem­anda en ég get sagt fyrir mitt leyti að ég ólst upp með ein­stæðri móð­ur, tókst á við föð­ur­leysi, námsörð­ug­leika og sýndi af mér óvið­eig­andi hegðun í skól­an­um. Þrátt fyrir reynd­ist skól­inn og starfs­fólk hans mér vel og spil­að­i veiga­mik­ið hlut­verk í því af hverju ég náði mínum náms­lega þroska sem stendur af stúd­ents­prófi, BA í sál­fræð­i, MSc í Þroska­sál­fræði og til við­bótar stefni ég á dokt­ors­nám á næstu árum. 

En skól­inn stóð ekki einn á bak­við þessa aðlög­un. Ég átti sterka móð­ur, þéttan vina­kjarna og æfði körfu­bolta. Þessi sögu­þráður sam­ræm­ist mörgum börnum og ung­lingum í sam­fé­lag­inu þannig mér finnst vera sterk til­hneig­ing fyrir því að segja mína sögu og hvað liggur á bak við mína jákvæðu upp­lifun og reynslu. Í þessu sam­hengi er verð­ugt að skoða hug­takið seigla og hennar rann­sókn­ir. Fyrst fer ég inn á mína upp­lifun og reynslu, síðan kem ég inn á hug­takið seigla og í fram­haldi verður dregið og bundið saman til að svara þeirri eft­ir­sóttu spurn­ingu „„hvernig stuðlum við að seiglu barna og ung­menna?

Mín skóla­reynsla

Ég átti erfitt til upp­dráttar varð­andi að aðlag­ast skólaum­hverf­inu nán­ari til­tekið í Grunn­skóla Njarð­víkur vegna alls kyns ástæðna sem hægt er að benda á eins og föð­ur­leysi, ein­stæð móð­ir, námsörð­ug­leikar og ofan á það sýndi ég mikið af óvið­eig­andi hegðun í skól­an­um. Það var brugðið á það ráð að setja mig í sér­kennslu sem móðir mín og skóla­yf­ir­völd fannst vera góð hug­mynd. Þar að auki var móðir mín lík­a stans­laust að minna mig á að lær­dómur væri lyk­il­at­riði í líf­inu og lét mig læra sama hvað það þýddi. En aðrir þættir stóðu á bak við þessa mögu­legu aðlögun á þroska­ferli eins og kemur fram átti ég þéttan vina­kjarna sem gerði mér kleift að þroskast í mínu svig­rúmi. Ég æfði körfu­bolta sem gat verið minn griða­stað­ur­ þar sem slæmu og vondu áhrifin í líf­inu var skipt út fyrir orku í að verða góður í körfu­bolta. Vinir mínir sömu­leiðis æfðu körfu­bolta sem hafði sín áhrif. Þegar upp er staðið staðið þá til­heyrði ég sterku og skiln­ings­ríku sam­fé­lagi sem ein­kennd­ist af móður minni, vinum mín­um, skól­anum og körfu­bolta umhverf­inu. En til að skilja mögu­legu ástæð­una á bak við þessa nið­ur­stöðu sem ég stend frammi fyrir í dag, er við­eig­andi að koma inn á seiglu og hennar rann­sóknir sem nálg­ast þetta við­fangs­efni „erf­ið­leikar í lífi og skóla“ frá svip­uðu sjón­ar­horni og umhverfið mitt gerði.

Seigla

Seigla hefur verið skil­greind sem ferli sem ein­stak­ling­ur­inn upp­lifir í gegnum sína erf­ið­leika í sínu lífi og nær að yfir­stíga þær hindr­anir í fram­haldi. Það eru tveir þýð­ing­ar­verðir þættir sem verða að vera til­ um­fjöll­un­ar­ til að við getum talað um seiglu; erf­ið­leikar séu til staðar og að kom­ast yfir erf­ið­leik­ana eru við­mið­un­ar­gild­in. En síðan er tala um innri og ytri þætti: per­sónu­lega eig­in­leika eins og sjálfs­mat, trú á eigin getu, hæfni til að leysa vanda­mál, félags­hæfni, sjálfs­stjórn til að mynda og ytri sem eru þá fjöl­skyld­an, vin­ir, skóli, og íþrótt­ir. Þessir ytri þættir geta ýt undir þá innri sem verðu til þess að ein­stak­lingur nær að aðlag­ast líf­inu og sýna seiglu. En seigla á sér áhuga­verðan upp­haf­s­punkt sem verður til út frá­ slembni­fund­i eins og margt annað sem nær til vís­inda.

Seigla í sögu­legu sam­hengi

Seigla hefur verið skoðuð að miklu leyti alveg síðan árið 1950. Þetta hug­tak fann sér fót­festu þegar fræði­menn veitu börnum sem áttu for­eldra í seinn­i heims­styrj­öld­inn­i ­at­hygli í tengslum við þeirra áfalla­sögu sem var bæð­i átak­an­leg og athygl­is­verð. Fræði­menn­irn­ir Micheal Rutt­er og Nor­man G­ar­mezy voru með þeim fyrstu til að átta sig á að sum börn for­eldra sem glímdu við geð­rask­an­ir, væru að aðlag­ast með sterkum hætti þrátt fyrir erf­iðar og krefj­andi aðstæð­ur. Þeir vildu meina að svo­kall­aðir per­sónu­legir eig­in­leikar og ytri aðstæður gætu haft áhrif á þeirra mögu­lega þroska. En þeir höfðu enga stað­festu á þess­ari kenn­ingu sem varð að vís­bend­ingu fyrir næstu rann­sak­end­ur.

Lang­tíma rann­sókn Emmy Werner og Ruth Smith

Stuttu seinna fram­kvæmd­i Emmy Werner og Ruth Smit­h lang­tíma rann­sókn til að skilja þetta betur með því að skoða börn frá tveggja ára til þrí­tugs frá árinu 1970 - 2001. Þær skoð­uðu 700 börn sem komu frá fátækt í Havaí og fannst að þarna væru erf­ið­leikar í sinni rétt­mæt­ustu mynd. Þær byrj­uðu að skipta börn­unum í „seiglu hóp“ og „ekki seiglu hóp“. Þau börn sem til­heyrðu „seiglu hópn­um“ voru 200 tals­ins og höfðu tek­ist á við erf­ið­leika við með­göngu eða erf­ið­leika eftir fæð­ingu fram að tveggja ára aldri. Restin af börn­unum sem upp­fylltu ekki þessi við­miðun voru titluð sem „ekki seiglu hóp­ur­inn“. Til að geta skoðað þetta almenni­lega skiptu þær rann­sókn­inni niður í fjögur tíma­bil; við 6 ára, 10 ára, 20 ára og 30 ára aldur þar sem þrosk­inn hjá börn­unum var skoð­aður á hverju tíma­bili fyrir sig.

Nið­ur­stöður sýndu að við 6ára var stórt hlut­fall af þessum 200 börn­unum eða 75% að standa sig í námi og á félags­lega þætt­in­um. Á þessum tíma­punkti kom í ljós að mikið af börn­unum áttu for­eldra sem stund­uðu afbrot og voru kom­inn í fang­elsi. Þannig félags­legar og fjár­hags­legar aðstæður voru mjög skertar en ástæðan af hverju þessi börn stóðu sig vel var að börnin áttu fjöl­skyldu­með­lim eða nátengdan aðila sem stóð þeim við hlið eins og amma, afi, frænka, frændi, vinir og kenn­arar sem að­stoð­u ­börnin við aðlag­ast og leið­beindu því með góðum vilja. Þessir aðilar höfðu áhrif að þeirra sjálfs­mynd eins og sjálfs­mat, trú á eigin getu, hæfni til að leysa vanda­mál ásamt öðrum per­sónu­legum eig­in­leikum juk­ust tölu­vert. Við 10ára var svipuð nið­ur­staða að eiga sér stað og sama pró­sentu­hlut­fall. Þarna voru vinir farnir að spila stærri hlut­verk í að styrkja þeirra per­sónu­lega eig­in­leika en fjölskylda, skóli og íþróttir voru und­ir­liggj­andi þáttur í að barnið gæti nýt sér stuðn­ing frá vin­um. Við 20ára aldur var hnignun hjá börn­unum eða ung­menn­unum í þroska eða bakslög sem áttu sér stað þar sem sum þeirra fóru að fremja afbrot og fóru að flækj­ast inn í kerf­inu í milli­tíð­inni sem náði til með­ferðar vegna eit­ur­lyfja, fang­elsi vegna afbrota og var pró­sentu­hlut­fallið komið niður í 65%. Við 30 ára aldur var pró­sentu­hlut­fallið komið á sama stað eða 75%. Þarna var fjöl­skyldu­þátt­ur­inn orð­inn hvað sterkastur enda mörg hver búin að stofna fjöl­skyldu. Það var talið vera afskap­lega stór þáttur að eign­ast barn og taka ábyrgð á sínu lífi. Mikið af börn­unum sömu­leiðis var búið að mennta sig og þar af leið­andi náðu mörg þeirra að standa sína plikt í sam­fé­lag­inu. Með þessu náðu margir að koma sér aftur af stað inn í lífið og töldu rann­sak­endur vegna þess að per­sónu­legir eig­in­leikar voru styrktir á sínum tíma hafði það þau áhrif á að börnin eða ung­mennin hefðu umfram mögu­leika til að aðlag­ast á ný.

Þarna náð­i Emmy Werner og Ruth Smit­h að skilja hvað það væri sem myndi skipta máli þannig að börnin næðu að þroskast almenni­lega og aðlag­ast líf­inu vel þrátt fyrir erf­ið­leika. Þær náðu sömu­leiðis að stað­festa seiglu sem vís­inda­legt hug­tak. Stað­festu líka að per­sónu­legir eig­in­leikar væru gríð­ar­lega mik­il­vægir til að börn gætu aðlag­ast þrátt fyrir erf­ið­leika í þeirra umhverfi og að fjöl­skylda, vin­ir, skóli, íþróttir myndu spila veiga­mikið hlut­verk sömu­leið­is.

Mín upp­lifun og seiglu rann­sókn

Bæði mín upp­lifun og reynsla ásamt seiglu rann­sóknum er á skjön við umræð­una um að skól­inn hafi ekki staðið við sitt hlut­verk en hann ein og sér gat ekki séð um þetta sjálf­ur. Eins og kemur fram þá var móðir mín, vinir og körfu­bolti sterkir þættir sem unnu saman sem ein heild til að aðlögun mín yrði sem væn­leg­ustu. Það var greini­lega sam­tal á milli skóla, fjöl­skyldu, vina, og körfu­bolt­ans. Þetta varð til þess að mín sjálfs­mynd óx ásmegin og trú mín á eigin getu varð sam­ferða sem sam­liggj­and­i ­styrk­leik­ar í mínu til­felli. Það er sam­hljómur í þessu varð­andi seiglu rann­sókn­ina þar sem nið­ur­stöður sýndu að fjöl­skylda, vin­ir, skóli, og íþróttir væru lyk­il­at­riði til að barn myndi ná að aðlag­ast á sterkan veg. Þessir þættir náðu að ýta undir per­sónu­lega eig­in­leika eins og sjálfs­mat, trú á eigin getu, félags­hæfni, og sjálfs­stjórn ásamt fleiri eig­in­leik­um. Með þessu styrkt­ust mínir veik­leikar og urðu að ­styrk­leik­um.

Hvað getum við lært af þessu?

Þessu tengt er við­eig­andi að minn­ast á spurn­ing­una í upp­haf grein­ar­innar sem virð­ist vera ríkj­andi í umræð­unni „hvernig stuðlum við að seiglu barna og ung­menna“? Sam­kvæmt minni upp­lifun og seiglu rann­sókn­inni er nauð­syn­legt að fjöl­skylda, skóli, vin­ir, íþróttir og tóm­stundir séu að tala saman og mega ekki vera ein­angr­aðir hver í sínu horni. Hvað varðar fjöl­skyldu; þá getur einn fjöl­skyldu­með­limur verið sterk ástæða fyrir því að barn nái að þroskast og dafna í sam­ræmi við sitt eðlis lag. Hvað varðar skól­ann; að kenn­ari hafi svig­rúm til að leið­beina og mennta barnið og þá spyr maður þarf að taka aftur upp sér­kennslu fyr­ir­komu­lag­ið? Með þessu verður auð­veld­ari fyrir barnið að aðlag­ast og tengj­ast félags­lega sem getur ýt undir iðkun í íþróttum eða tóm­stund­um.

Á sama tíma er ég með­vit­aður um að verk­efnið í dag er enn­þá erfitt til viður­eignar enda eðli máls­ins sam­kvæmt. Flóknar aðstæður bjóða upp á flókin við­horf og við­miðun sem getur aug­ljós­lega hægt á ferl­inu. Þættir sem geta flækt stöðu barna eru eins og fjöl­skyldu­erj­ur, ein­stæð móð­ir, ein­stæður fað­ir, ein­elti, námsörð­ug­leik­ar, fátækt, biðin eftir úrræðum eins og grein­ingu eða sál­fræði­að­stoð. Núna búum við líka í fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lagi sem býr til fleiri breytur þannig skóla­yf­ir­völd þurfa að takast á við umfangs­meiri umhverfi en áður fyrr. Þrátt fyrir þá megum við ekki hætta og gef­ast upp á að stuðla að seiglu barna og ung­menna. Vegna þess að sam­tal á milli þess­ara þátta; fjöl­skylda, vin­ir, skóli, íþróttir og tóm­stundir geta gert gæfumun­inn sem verður til þess að börn ná að aðlag­ast betur þrátt fyrir að aðstæður séu erf­iðar og krefj­andi. Með þessu þá leggjum við meiri áherslur að styrkja þeirra sjálfs­mynd eða per­sónu­lega eig­in­leika eins og sjálfs­mat, trú á eigin getu, félags­hæfni og sjálf­stjórn ásamt fleirum með því að vera í sam­spili við fjöl­skyldu, vini, skóla, íþróttir og tóm­stund­ir.

Höf­undur er seiglu­ráð­gjafi.