Við sem fædd erum eftir miðja síð­ustu öld og fram til alda­móta og búum í hinum svo­nefnda vest­ræna heimi, erum kyn­slóðin sem á að skamm­ast sín. Við erum fólkið sem ber fyrst og síð­ast ábyrgð á ástand­inu í umhverf­is­málum heims­ins í dag. Ein­hver okkar eru vissu­lega þessir vondu stjórn­mála­menn sem annað hvort taka rangar ákvarð­anir eða ekki ákvarð­an­ir, ein­hver okkar eru þessir vondu iðn­jöfrar og marg­millj­arða­mær­ingar sem eiga lung­ann af auð­æfum heims­ins, ein­hver okkar eru þessir vondu hag­fræð­ingar og fjár­mála­spek­úlantar sem gambla með líf­eyri og sparifé okk­ar, ein­hver okkar eru mis­vitrir vís­inda­menn  sem eru fyrir löngu hættir að sjá heild­ar­mynd­ina, ein­hver okkar eru sölu­menn dauð­ans og telja okkur enda­laust trú um auð­keyptar lausn­ir. En fyrst og fremst erum við auð­trúa neyt­endur sem höfum skapað eft­ir­spurn til þess að ofan­greindir aðilar hafa getað leikið sér með okkur og afvega­leitt. Við sitjum uppi með sam­fé­lag sem er að hruni komið fyrir alda­lok og það er engum um að kenna nema okkur sjálf­um.

Rík­is­sjón­varpið hefur nú lokið sýn­ingu mjög athygl­is­verðrar þáttar­aðar sem lýsti ástand­inu tæpitungu­laust. Þar var gerð mjög góð grein fyrir aðsteðj­andi hættum og ítrekað bent á að lifn­að­ar­hættir okkar jarð­ar­búa þurfi að breyt­ast og það fyrr en seinna. En það eru fá dæmi þess að svo sé. Alþjóða­samn­ingar eru gerðir og ein­stakar þjóðir setja sér mark­mið um tak­mark­anir á losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda. Mark­mið sem eru jafn óraun­hæf og að ein­hver taki mark á ádeilu­grein eins og þess­ari. Íslensk stjórn­völd gera sínar áætl­anir sem því miður lúta frekar að úrlausn vanda­mála, heldur en að draga úr þeim eða koma í veg fyrir þau og höf­uð­borgin ákveður að fækka bens­ín­stöðv­um!!! Kannski er það eitt besta dæmið um úrræða- og kjark­leysi stjórn­valda til að taka ákvarð­anir sem skipta máli.

Við viljum auð­vitað trúa því að vís­indin finni lausnir á flestum okkar vanda­málum og að sjálf­sögðu er gaman að hlusta á fréttir um nið­ur­dæl­ingu á koltví­sýr­ingi sem svo breyt­ist í grjót og málið leyst☺  Það er líka freist­andi að trú á bakt­er­íur sem brjóta niður plast og fatnað sem unn­inn er úr trjám. En stóra vanda­málið er ekki ein­ungis hlýnun af völdum gróð­ur­húsa­loft­teg­unda og súrnun haf­anna í fram­hald­inu, né heldur allt plastið og kjarn­orku­úr­gangur sem við sitjum uppi með. Megin vand­inn er að við horf­umst ekki í augu við endi­mörk vaxt­ar­ins. Við getum ekki sóað út í það óend­an­lega. Við getum ekki keypt okkur enda­laust lausnir við öllum okkar vanda­mál­um. Það er t.d. ekki stór­mann­legt að flytja úrgang okkar Vest­ur­landa­búa til ann­arra heims­álfa og rétt­læta það með því að við séum að skapa þessum þjóðum tekj­ur. Eða gefa þeim fatnað sem við höfum ekki lengur áhuga á og rústa þar með innanlands­fram­leiðslu þeirra. Það er heldur ekki lausn að kaupa okkur afláts­bréf til að kolefn­is­jafna flug­ferðir okk­ar.

Fyrir 60 árum starf­aði hópur vís­inda­manna sem kall­að­ist Róm­ar­sam­tökin og gaf út bók sem nefnd­ist Endi­mörk vaxt­ar­ins. Þó að á þeim tíma hafi helsta áhyggju­efni manna beinst að fólks­fjölgun og nægj­an­legu fæðu­fram­boði, og hækkun á hita­stigi vegna gróð­ur­húsa­á­hrifa nær óþekkt,  var megin ályktun þessa hóps áhyggjur af veld­is­vexti m.a. á nýt­ingu jarð­efna og upp­söfnun úrgangs. Helstu varn­að­ar­orð hóps­ins voru „að mann­kynið fær ekki ætlað sér þá dul að marg­fald­ast með sívax­andi hraða og láta efn­is­legar fram­farir sitja í fyr­ir­rúmi án þess að rata í ógöngur á þeirri veg­ferð; að við eigum um það að velja að leita nýrra mark­miða og ráða þannig sjálf örlögum okkar eða kalla yfir okkur afleið­ingar hins taum­lausa vaxt­ar, sem við fáum þá óum­flýj­an­lega að kenna harðar á.“

En við hlust­uðum ekki. Við létum okkur ekki nægja að hætta að hella uppá kaffi á gamla mát­ann heldur kaupum við nú kaffi til heim­il­is­ins í einnota plast­hylkj­um. Við kaupum skyndi­bita á öðru hverju götu­horni og drekkum að sjálf­sögðu úr einnota kaffi­máli. Þetta gerum við meira og minna á hlaupum því „það er svo brjálað að ger­a“. Við látum okkur ekki nægja að fara til útlanda að hámarki einu sinni á ári og við kaupum flíkur eins og eng­inn sé morg­un­dag­ur­inn. Hámark heimsku okkar krist­all­ast í ferðum okkar um heims­höfin þar sem við eyðum efri árunum við allsnægtir allt á kostnað nátt­úr­unn­ar.

Það er auð­vitað ekki í takt við boð­skap stjórn­mála­manna og hag­vaxt­ar­kenn­ingar lang­skóla­geng­inna hag­spek­inga, en mín trú er sú að eina von okkar mann­kyns­ins sé að draga úr hefð­bundnum hag­vexti og milli­ríkja­versl­un. Því meðan þessir mæli­kvarðar vaxa og aukast er okkur ekki að miða nokkurn skap­aðan hlut til raun­veru­lega bættra lífs­skil­yrða á jörð­inni. Og einu aðil­arnir sem geta breytt þessu erum við sem neyt­end­ur. Á sama hátt og við sköp­uðum eft­ir­spurn­ina getum við dregið úr henni. Stjórn­völd og iðn­rek­endur heims­ins munu aldrei koma með mark­tækar aðgerðir fyrr en eft­ir­spurnin eftir þessu þarf­lausa prjáli sem heila­þvottur mark­aðsafl­anna hefur logið inná okk­ur, minnkar veru­lega. Það er góðra gjalda vert að flokka og plokka og ágætis byrj­un, en við verðum að kom­ast fyrir rót vand­ans, ekki bara reyna að leysa afleið­ingar hans.

En til hvers er sex­tugur vel­meg­andi karl að láta sig þessi mál varða? Getur hann ekki gert eins og flestir aðrir og talið sér trú um að hans fram­lag verði alltaf svo lítið að það skipti ekki máli og bent á stjórn­völd til lausnar vand­an­um. Í raun er ástæðan ein­föld. Ég er hrædd­ur. Ég er hræddur við að barna­börnin spyrji mig á næstu árum. „Afi, þykir þér ekk­ert vænt um mig?“ Þegar þau fara að ganga á mig og spyrja hvort ég hafi virki­lega farið í tveggja til þriggja daga ferðir á fót­bolta­leiki erlendis eða í borg­ar­ferð­ir, hvort ég hafi keypt mér föt mán­að­ar­lega og a.m.k. eina yfir­höfn á hverju ári og nýjan alklæðnað í hvert skipti sem ég fór á árs­há­tíð, og hvort ég hafi átt snjó­sleða eða fjór­hjól eða stóran jeppa til að leika mér á, þá fara senni­lega að renna á mig tvær grím­ur. Og senni­lega fjölgar grímunum þegar þau fara að spyrja um dag­legar neyslu­venj­ur. Hvort ég hafi keypt tann­krem í áltúpu og kassa, hvort ég hafi keypt kex í plasti, plast­bakka og kassa að auki, hvort ég hafi keypt alls kyns vörur sem ég vissi að voru fluttar yfir hálfan hnött­inn og hvort ég hafi notað sjampó, hár­nær­ingu og gel í hárið og farið í sturtu dag­lega. Þau eiga vís­ast líka eftir að spyrja mig hvort ég hafi alltaf verslað í stór­mörk­uð­um, í IKEA og Rúm­fatala­gernum og ekki bara keypt hluti sem ent­ust stutt heldur líka alltaf keypt meira en ég ætl­aði. Og til að bíta höf­uðið af skömminni eiga þau líka eftir að spyrja mig hvort ég hafi talið mér trú um að ég væri raun­veru­lega umhverf­is­sinni af því að ég flokk­aði sorp­ið, keyrði ekki á nagla­dekkj­um, gæfi notuð föt til Rauða kross­ins, styrkti Vot­lend­is­sjóð og keypti kolefn­is­jöfnun þegar ég færi í flug!!

Ég tel lík­legt að innan ekki margar ára verði lífs­stíll minnar kyn­slóðar tal­inn ein­hver helsta aðför að lífi á jörð­inni. Sóun okkar Vest­ur­landa­búa er slík að ekk­ert getur rétt­lætt hana. En ef við aðeins sættum okkur við að með því að stíga skref til baka, segjum 20-30 ár, og leggja af þau ímynd­uðu og dýr­keyptu þæg­indi sem við höfum tamið okkur þá er von og reyndar okkar eina von. Hendum upp­þvotta­vél­inni, bönnum neyslu mat­væla og drykkja á almanna­færi, bönnum einnota bleyj­ur, fljúgum aldrei fyrir minna en viku stopp erlend­is, sam­ein­umst um að kaupa ekki buxur eitt árið og úlpur það næsta o.s.frv. Tökum ákvarð­anir sem snerta hvert og eitt okk­ar. Aðeins þannig er von til að við vöknum og getum horft fram­aní barna­börnin okk­ar.

Höf­undur er dund­ari.